Ostrogonek mały

Ostrogonek mały
	Aphrastura spinicauda
	(J.F. Gmelin, 1789)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	tyrankowce
Rodzina	garncarzowate
Podrodzina	ogończyki
Rodzaj	Aphrastura
Gatunek	ostrogonek mały
Synonimy
	Motacilla spinicauda J.F. Gmelin, 1789; Oxyurus spinicauda (J.F. Gmelin, 1789); Synallaxis spinicauda (J.F. Gmelin, 1789); Aphrastura subantarctica Rozzi et al., 2022;
	Motacilla spinicauda J.F. Gmelin, 1789; Oxyurus spinicauda (J.F. Gmelin, 1789); Synallaxis spinicauda (J.F. Gmelin, 1789); Aphrastura subantarctica Rozzi et al., 2022;
Podgatunki
	A. s. spinicauda (J.F. Gmelin, 1789); A. s. bullocki Chapman, 1934; A. s. fulva Angelini, 1905;
	A. s. spinicauda (J.F. Gmelin, 1789); A. s. bullocki Chapman, 1934; A. s. fulva Angelini, 1905;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ostrogonek mały^[5] (Aphrastura spinicauda) – gatunek małego ptaka z rodziny garncarzowatych (Furnariidae). Zasiedla centralne i południowe Chile oraz skrajnie zachodnią i południową Argentynę. Niezagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał Johann Friedrich Gmelin w roku 1789 w 13. edycji Systema Naturae pod nazwą Motacilla spinicauda. Holotyp zebrano na Ziemi Ognistej^[6]. Pokrewieństwo rodzaju Aphrastura z innymi nie jest pewne; upierzenie sugeruje powiązania z monotypowymi rodzajami Phleocryptes oraz Pygarrhichas. Prawdopodobnie ostrogonek mały jest przodkiem ostrogonka dużego (A. masafuerae)^[7]. Pozycja podgatunku bullocki, jednego z 3 wyróżnianych^[7]^[8], nie jest pewna; opisany został na podstawie 2 okazów. Osobniki z ochrowym spodem, podobne do przedstawicieli podgatunku fulva, występują na wyspach u wybrzeży Chile – ich upierzenie może być przystosowaniem do wilgotniejszych warunków środowiska (reguła Glogera). Populacja na Diego Ramírez (opisany w 2022 roku ostrogonek norowy^[3]) różni się morfologią od populacji kontynentalnej i wymaga dalszych badań^[7]; IOC uznaje tę populację za czwarty podgatunek^[9].

Zasięg występowania i podgatunki

Wyróżnia się następujące podgatunki^[7]^[9]:

A. s. spinicauda (J.F. Gmelin, 1789) – centralne i południowe Chile (południowy region Coquimbo na południe) oraz zachodnia i południowa Argentyna (do Ziemi Ognistej)
A. s. bullocki Chapman, 1934 – wyspa Mocha
A. s. fulva Angelini, 1905 – wyspa Chiloé

Środowisko życia stanowią lasy strefy umiarkowanej, miejscami pustynne niziny z zakrzewieniami. Także wysokie wilgotne lasy (przeważnie z bukanami) i przyległe ponownie zalesione obszary, na wyspach bez wyższej roślinności kępy traw Poa flabellata i krzewy (np. berberys). Spotykany od poziomu morza do wysokości 1200 m n.p.m., miejscami do 2000 m n.p.m.^[7]

Morfologia

Długość ciała wynosi 13–14 cm, masa ciała 10–13 g^[7]. Skrzydło mierzy 58,5±0,43 mm (u okazów C.E. Hellmayra 57–60 mm^[2]), dziób 12,1±0,3 mm^[10], sterówki 69–80 mm^[2]. U podgatunku nominatywnego wierzch głowy czarniawy, występuje szeroka żółtawa brew ciągnąca się do karku, zaś od dzioba przez oko przebiega czarny pasek kończący się w zgięciu skrzydła. Górna część grzbietu czarnobrązowa, niższa natomiast brązowa, wraz z kuprem. Pokrywy nadogonowe kasztanowe. Pokrywy skrzydłowe czarniawe, średnie rudo zakończone i obrzeżone, zaś duże z białawą plamką na końcu. Lotki I rzędu rudopomarańczowe u nasady, zaś przez lotki II rzędu przebiega płowobrązowy pas. Ogon wyraźnie stopniowany, sterówki na końcu pozbawione są promyków; obszar nagiej stosiny na środkowej parze wynosi 20 mm, na zewnętrznej 5 mm; nadaje to sterówkom „kolczasty” wygląd. Sterówki mają barwę czarno-brązowo-kasztanowo-rudą. Tęczówka ciemnobrązowa, dziób czarniawy, nogi i stopy zielonawe. Nie występuje dymorfizm płciowy^[7].

Zachowanie

Pieśń stanowi cienki, suchy tryl, różniący się czasem trwania. Zawołanie to wysokie zi-zi lub tzt-tzt, także ostre tik i metaliczne ti ti. Pożywienie stanowią stawonogi, w tym muchówki (Diptera) i błonkówki (Hymenoptera). Obserwowano także ostrogonka małego przy zjadaniu owoców berberysów (Berberis), porzeczek (Ribes) oraz parzeplinów (Gunnera). Żeruje w parach lub stadach swojego gatunku, liczących 4–7, najwyżej 15, osobników. Pożywienie zbiera z liści, mchów i porostów, także z gałęzi i pni. Pożywienia szuka od podszytu po piętro drzew. Niekiedy opisywany jako podobny w ekologii do sikor (Paridae) i pełzaczy (Certhiidae) półkuli północnej^[7].

Lęgi

Okres lęgowy trwa w trakcie wiosny i lata. Jaja znajdywano w listopadzie i grudniu, zaś pisklęta od października do stycznia. Prawdopodobnie monogamiczny. Gniazdo umieszczone jest za luźnym kawałkiem kory, w dziupli drzewa lub szczelinie pnia. Znajdywano je także w nagromadzonych w krzewie martwych liściach^[2]. Populacja na pozbawionych drzew wyspach archipelagu Diego Ramírez gniazduje w norach w ziemi, zwykle zbudowanych i porzuconych przez ptaki morskie^[3]. Zniesienie liczy 3–4 jaja^[7]. Ich barwa jest biała, bez połysku. Okazy z Muzeum Brytyjskiego w liczbie czterech mają identyczne wymiary i mierzą około 19×13,9 mm^[11].

Status i zagrożenia

Przez IUCN ostrogonek mały uznawany jest za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako pospolity. Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku, BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za stabilny^[4]. Występuje na kilku obszarach chronionych, są to m.in. Park Narodowy La Campana i Park Narodowy Ziemi Ognistej. Zamieszkiwany typ środowiska cechuje raczej rzadkie rozmieszczenie osad ludzkich^[7].

Przypisy

↑ Aphrastura spinicauda, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Carl E. Hellmayr: The Birds of Chile. 1932, s. 191–193.
↑ ^a ^b ^c RicardoR. Rozzi RicardoR. i inni, The Subantarctic Rayadito (Aphrastura subantarctica), a new bird species on the southernmost islands of the Americas, „Scientific Reports”, 12, 13957, 2022 (ang.).
↑ ^a ^b Aphrastura spinicauda, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Synallaxinae de Selys-Longchamps, 1839 (1836) - ogończyki (wersja: 2022-09-25). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-05-22].
↑ J.F.J.F. Gmelin J.F.J.F., Caroli a Linné Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 13, t. 1 cz. 2, Lipsiae 1789, s. 978 (łac.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j del Hoyo, J.; Elliot, A. & Christie, D.A.: Handbook of the Birds of the World. T. 8. Broadbills to Tapaculos. Lynx Edicions, 2003, s. 262. ISBN 84-87334-50-4.
↑ Clements i inni, The eBird/Clements Checklist of Birds of the World: v2022 [online], 2022 [dostęp 2023-05-22] .
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-05-22]. (ang.).
↑ Ingo Hahn, Uwe Römer, Roberto Schlatter. Nest sites and breeding ecology of the Másafuera Rayadito (Aphrastura masafuerae) on Alejandro Selkirk Island, Chile. „Journal of Ornithology”. 145, s. 93–97, 2004.
↑ Eugene W. Oates: Catalogue of the collection of birds' eggs in the British Museum. T. 3. 1903, s. 173.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Aphrastura spinicauda, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[ceh-2] Carl E. Hellmayr: The Birds of Chile. 1932, s. 191–193.

[Rozzi_et_al.-3] RicardoR. Rozzi RicardoR. i inni, The Subantarctic Rayadito (Aphrastura subantarctica), a new bird species on the southernmost islands of the Americas, „Scientific Reports”, 12, 13957, 2022 (ang.).

[iucn-4] Aphrastura spinicauda, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-5] Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Synallaxinae de Selys-Longchamps, 1839 (1836) - ogończyki (wersja: 2022-09-25). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-05-22].

[oryg-6] J.F.J.F. Gmelin J.F.J.F., Caroli a Linné Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 13, t. 1 cz. 2, Lipsiae 1789, s. 978 (łac.).

[hbw8-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j del Hoyo, J.; Elliot, A. & Christie, D.A.: Handbook of the Birds of the World. T. 8. Broadbills to Tapaculos. Lynx Edicions, 2003, s. 262. ISBN 84-87334-50-4.

[clements-8] Clements i inni, The eBird/Clements Checklist of Birds of the World: v2022 [online], 2022 [dostęp 2023-05-22] .

[ioc-9] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-05-22]. (ang.).

[rg-10] Ingo Hahn, Uwe Römer, Roberto Schlatter. Nest sites and breeding ecology of the Másafuera Rayadito (Aphrastura masafuerae) on Alejandro Selkirk Island, Chile. „Journal of Ornithology”. 145, s. 93–97, 2004.

[jj-11] Eugene W. Oates: Catalogue of the collection of birds' eggs in the British Museum. T. 3. 1903, s. 173.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]