Ostrołódka karpacka
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
ostrołódka karpacka |
| Nazwa systematyczna | |
| Oxytropis carpatica R. Uechtr. Oesterr. Bot. Z. 14:218. 1864[3] | |
Ostrołódka karpacka[4] (Oxytropis carpatica R. Uechtr.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny bobowatych.
Endemit karpacki. Występuje w Tatrach, Górach Rodniańskich, Bucegach, Górach Marmaroskich, Fogaraskich. W Polsce wyłącznie w Tatrach Zachodnich i to na niewielkim ich obszarze (głównie masyw Giewontu i Czerwone Wierchy), na nielicznych stanowiskach: Chuda Turnia, Długi Giewont, Dolina Litworowa, Hala Upłaz, Kominy w Dolinie Kościeliskiej, Mały Giewont, Niżnia Świstówka Małołącka, Rzędy Tomanowe, Twardy Upłaz, Wąwóz Kraków, Wielka Turnia, Wrótka. Najwyżej położone z tych stanowisk znajduje się na Twardym Upłazie (2020 m n.p.m.), najniższe w Wąwozie Kraków (1420 m n.p.m.)[5].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Roślina luźnokępkowa o wysokości do 15 cm. Cała roślina jest rzadko, przylegająco owłosiona[6].
- Łodyga
- Bardzo skrócona, tak, że wszystkie liście wyrastają praktycznie w różyczce liściowej. Pod ziemią krótkie kłącze[5].
- Liście
- Wyłącznie liście różyczkowe. Są nieparzystopierzasto złożone, składają się z 10-13 par zaostrzonych, drobnych listków.
- Kwiaty
- Zebrane w główkowaty kwiatostan na szczycie nie dłuższej od liści szypułki. Jest w nim 11-15 kwiatów. Kwiaty motylkowe, niebieskofioletowe, o koronie długości 1–1,5 cm. Wyrastają w kątach przysadek nieco tylko dłuższych od szypułki kwiatu. Kielich zrosły, jego rurka jest przylegająco owłosiona i dwukrotnie dłuższa od ząbków[5][6].
- Owoc
- Podłużnie jajowaty, silnie wydęty strąk. Jest przylegająco owłosiony rzadkimi i krótkimi włoskami. Zawiera 6–10 nasion[7][8].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do sierpnia. Rośnie na skałach i naskalnych murawach, halach, wyłącznie na podłożu wapiennym (kalcyfit). W Tatrach występuje głównie w piętrze kosówki i piętrze hal, z rzadka również w reglu górnym[8]. Najczęściej rośnie na zboczach północnych i zachodnich, niezbyt stromych[5]. Gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Seslerion tatrae[9]. Liczba chromosomów 2n = 16[5].
Zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]Według klasyfikacji IUCN z 2001 jest gatunkiem narażonym na wyginięcie w polskich Karpatach (kategoria VU). W polskich Tatrach występuje wyłącznie na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego i to głównie na obszarze ochrony ścisłej. Z tego też powodu nie jest zagrożony, z wyjątkiem stanowisk znajdujących się bezpośrednio przy szlakach turystycznych na Czerwonych Wierchach. Zaliczony jednak został do gatunków zagrożonych wyginięciem ze względu na niewielki obszar na którym występuje i nieliczne stanowiska[5]. Gatunek umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin w kategorii VU (narażony)[10]. Tę samą kategorię posiada na polskiej czerwonej liście[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2017-01-11].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d e f Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ a b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd.. ISBN 83-7073-385-9.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.