Ochrona wód

Ochrona wód – badania i ocena jakości wód prowadzona jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska w bloku stan i w podsystemie "Monitoring jakości wód". Według "Programu Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2007-2009", w sieci krajowej monitoring wód realizowany jest w oparciu o sieć obserwacyjną, specjalnie dobraną i zapewniającą reprezentatywną ocenę jakości wód.

Wprowadzenie

Woda jako wszechobecny związek chemiczny w przyrodzie, nigdy nie jest w stanie czystym chemicznie tylko złożonym roztworem zawierającym równocześnie gazy, jony, koloidy, związki organiczne, zawiesiny pyłowe a także mikroorganizmy np. bakterie czy wirusy.

W składzie naturalnym wód możemy wyróżnić domieszki naturalne oraz zanieczyszczenia antropogeniczne, np.

biologiczne – bakterie, wirusy, glony, grzyby,
chemiczne – oleje, benzyna, smary, ropa, detergenty, pestycydy, nawozy sztuczne, sole metali ciężkich, silne kwasy i zasady.

Zanieczyszczenia sztuczne związane są z działalnością człowieka. Pochodzą głównie ze ścieków przemysłowych, bytowych, gospodarczych, opadowych, a także z powierzchniowych i gruntowych spływów z terenów rolniczych i wysypisk śmieci.

Dla odbiorców i użytkowników wody najistotniejsze są właściwości fizyczne i organoleptyczne.

Wszelkie działania prowadzone w kierunku ograniczenia owych zanieczyszczeń to ochrona wód.

Mówiąc o ochronie wód należy mieć jednocześnie na uwadze ochronę innych elementów środowiska: ochronę powietrza, gleby i przyrody. Natomiast jeżeli woda wykorzystywana będzie do picia i na potrzeby gospodarcze, należy mówić również o całym systemie zaopatrzenia, uzdatniania i dystrybucji wody.

Kierunki ochrony wód

Ilościowa ochrona wód

Polega na prawidłowej ich eksploatacji tak, aby zachowana została równowaga hydrodynamiczna między ilością wody czerpanej a zasilaniem. Ilościowa ochrona zasobów wymaga:

ustalenia zasobów wód w poszczególnych rejonach i formacjach wodonośnych i warunków hydrogeologicznych,
ustalenia naturalnych rejonów deficytowych,
analizy warunków hydrogeologicznych i prognozy wpływu poboru określonej ilości wody na stosunki ilościowe zasobów,
większe wykorzystanie brzegowej i dennej infiltracji wód rzecznych i jeziornych,
sztuczne wzbogacanie podziemnych poziomów wodonośnych przez wtłaczanie do nich wód powierzchniowych,
stałej rejestracji poboru wód podziemnych i kontroli ilościowego i jakościowego stanu eksploatacyjnych zasobów wykorzystania wód kopalnianych przez przemysł po ich wcześniejszym uzdatnieniu.

Jakościowa ochrona wód

Polega na zabezpieczeniu ich przed zanieczyszczeniem lub skażeniem i na niedopuszczeniu do powstawania powierzchniowych źródeł zanieczyszczenia przez:

poprawę stanu sanitarnego wokół kopalnych ujęć na wsi,
odprowadzanie do gruntu wyłącznie ścieków oczyszczonych,
instalowanie w kominach fabrycznych filtrów pochłaniających szkodliwe substancje,
lokalizowanie śmietnisk wyłącznie w miejscach gdzie wody podziemne są izolowane warstwami wodoszczelnym,
stosowanie w rolnictwie wyłącznie substancji szybko rozkładających się do nawożenia i ochrony roślin.

Czynna ochrona wód

Ochrona ta wymaga środków technicznych. Polega ona w głównej mierze na:

likwidacji ognisk zagrożenia,
uzdatnianiu lub oczyszczaniu wody w gruncie,
na różnorakich zabezpieczeniach izolujących potencjalne lub rzeczywiste ogniska zanieczyszczeń.

Bierna ochrona wód

Elementami biernymi ochrony są tzw. strefy ochronne, w których obowiązują zakazy i ograniczenia różnych czynności gospodarczych (np. działalności górniczej, wiercenia, nawożenia itp.). Elementem czynnym w strefie ochronnej może być nakaz usunięcia lub zabezpieczenia potencjalnego ogniska zagrożenia czystości.

Profilaktyka ochronna, polegająca w głównej mierze na tworzeniu odpowiednich stref ochronnych, a także coraz częściej na zakładaniu sieci obserwacyjno-kontrolnej.

Poczynania ochronne zależą od wymienionych warunków przyrodniczo-technicznych, ale głównie od możliwości przenikania zanieczyszczeń do eksploatowanego poziomu wodonośnego z istniejących lub potencjalnych ognisk zanieczyszczeń. Ich rozpoznanie obok wiadomości o zasobach i jakości chronionych wód stanowi podstawę prawidłowego wyznaczania stref, wymiarowania oraz zaprojektowania sieci obserwacyjno-kontrolnej i ewentualnie dodatkowych zabezpieczeń.

Ochrona wód podziemnych

Zagadnienie ochrony wód podziemnych jest różnie traktowane w różnych krajach. Prawie w każdym przyjmuje się podobne kryteria wydzielania stref ochronnych i działalności w ich obrębie, ale przypisuje się im inne znaczenie.

Kryteriami są:

granice obszarów zasilania, ukształtowanie powierzchni i jej użytkowanie (lasy, rolnictwo, budownictwo, transport),
rodzaje gleb,
budowa geologiczna podłoża,
warunki hydrologiczne i hydrogeologiczne łącznie z klimatycznymi,
sposób i rodzaj ujęcia oraz jego stan techniczny,
zasięg oddziaływania ujęcia,
jakość wód podziemnych,
górnictwo,
ochrona przyrody i krajobrazu.

Poczynania ochronne zależą od wymienionych warunków przyrodniczo-technicznych, ale głównie od możliwości przenikania zanieczyszczeń do eksploatowanego poziomu wodonośnego z istniejących lub potencjalnych ognisk zanieczyszczeń. Ich rozpoznanie obok wiadomości o zasobach i jakości chronionych wód stanowi podstawę prawidłowego wyznaczania stref, wymiarowania oraz zaprojektowania sieci obserwacyjno-kontrolnej i ewentualnie dodatkowych zabezpieczeń.

Wytyczanie stref ochronnych tkwi tradycjami przede wszystkim w zabezpieczeniu wody przed bakteriami chorobotwórczymi. Strefę ochrony bezpośredniej (I) wyznacza się zwykle zupełnie schematycznie na podstawie praktyki, np. zakreślając wokół studni okrąg o promieniu 10 m, lub podając odpowiednią odległość od końca drenu, itd. Przy wymiarowaniu strefy tak zwanej ochrony pośredniej (II) uwzględnia się kierunek przepływu wody do ujęcia i szereg innych okoliczności. Głównym kryterium jest jednak minimalny czas przepływu wody podziemnej (w strumieniu wód podziemnych) potrzebny do samooczyszczenia się wody z bakterii chorobotwórczych. Często nie uwzględnia się ani roli nadkładu, a więc warunków panujących ponad zwierciadłem wód podziemnych, ani możliwości wyznaczenia następnej strefy ochronnej (III) – zewnętrznej.

Rozwiązania techniczne

Ochrona wód przed zanieczyszczeniami polega również na rozwiązaniach technicznych, takich jak:

stosowanie bezściekowych technologii w produkcji przemysłowej,
napowietrzanie wód stojących,
zamykanie obiegów wodnych w cyklach produkcyjnych i odzysk wody ze ścieków,
utylizacja wód kopalnianych oraz powtórne wtłaczanie tych wód do górotworu,
zabezpieczanie hałd i wysypisk śmieci,
oczyszczanie ścieków i unieszkodliwianie osadów ściekowych.

Ochrona wód powierzchniowych

Wody powierzchniowe zasilane są głównie poprzez opady atmosferyczne i spływ powierzchniowy. Ciek wodny może być drenujący jak i infiltrujący. Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych możemy podzielić na punktowe i obszarowe. Źródła obszarowe to przede wszystkim spływy powierzchniowe z pól, z których wymywane są cząstki gleby z materią organiczną, resztki nawozów mineralnych. Źródła punktowe to wszelkiego rodzaju odprowadzenia (zrzuty) z oczyszczalni ścieków czy wody odprowadzane z terenów zurbanizowanych i placów zakładów przemysłowych. Nie małe znaczenie dla jakości wód mają odprowadzenia z systemów chłodniczych. W celu ograniczenia zanieczyszczeń współczesne metody idą w kierunku:

zwiększenia retencji wód poprzez zalesienia czy zadrzewienia zlewni,
wykonywania kanalizacji opaskowej wokół jeziora,
nieprzekraczania pojemności turystycznej cieku,
monitoringu wód szczególnie badania zawartości tlenu, aby nie dopuścić do deficytu lub wyczerpania jego zasobów,

Poważnym zagrożeniem dla cieków wodnych są zanieczyszczenia wprowadzane razem z wodami opadowymi wymywane z powietrza aerozole, spłukiwane zanieczyszczenia z terenów przemysłowych czy z utwardzonych obszarów miejskich. Można temu zaradzić poprzez:

oczyszczanie wód opadowych w specjalnych separatorach, przetrzymywanie jej w zbiornikach retencyjnych i w określonych sytuacjach zagospodarowywanie np. poprzez: rozsączanie, retencja, infiltracja podziemna, czy powierzchniowa, rozdeszczowanie na terenach zielonych lub wykorzystanie jako wodę przeciwpożarową.

Regulacje prawne

Ochronę wód w Polsce regulują akty prawne:

Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska z dnia 29 sierpnia 1997.
Ustawa Prawo wodne z dnia 24 października 1974 z późniejszymi zmianami w 1997.
Rozporządzenie MOŚZNIL z dnia 5 listopada 1991 w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzone do wód lub do ziemi.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca z 2007 w sprawie warunków jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego.

Poza przepisami prawnymi regulującymi ochronę wewnątrz kraju istnieją porozumienia z krajami sąsiadującymi.

Zobacz też

klasy czystości wód

Bibliografia

Tadeusz Błaszczyk, Józef Górski, Zanieczyszczenie, zagrożenie i ochrona wód podziemnych, Poznań: Wyd. Naukowe UAM, 1993, ISBN 83-23-20593-0.
Zbigniew Heidrich i inni, Gospodarka wodno-ściekowa, Warszawa: Wyd. Verlag Dashöfr Sp. z o.o., 2002, ISBN 83-88285-76-9.
AleksandraA. Macioszczyk AleksandraA., DariuszD. Dobrzyński DariuszD., Hydrogeochemia, Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2002, ISBN 83-01-13879-3, OCLC 749143191 .
Adam Szpindor, Zaopatrzenie w wodę i kanalizacja wsi, Warszawa: Arkady, 1992, ISBN 83-213-3968-9.
Główny Inspektor Ochrony Środowiska, Program Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2007-2009