Navicula
 Navicula bullata | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Supergrupa | |
| Królestwo | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klad | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
łodzik |
| Nazwa systematyczna | |
| Navicula Bory de Saint-Vincent 1822: 128 Dictionnaire classique d'histoire naturelle par Messieurs Audouin, Isid. Bourdon, Ad. Brongniart, De Candolle, Daudebard de Férusac, A. Desmoulins, Drapiez, Edwards, Flourens, Geoffroy de Saint-Hilaire, A. De Jussieu, Kunth, G. de Lafosse, Lamouroux, Latreille, Lucas fils, Presle-Duplessis, C. Prévost, A. Richard, Thiébaut de Berneaud, et Bory de Saint-Vincent. Ouvrage dirigé par ce dernier collaborateur, et dans lequel on a ajouté, pour le porter au niveau de la science, un grand nombre de mots qui n'avaient pu faire partie de la plupart des Dictionnaires antérieurs. pp. 17 vols. Paris: Rey et Gravier; Baudoin frères. | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
Navicula tripunctata (O.F. Müller) Bory | |
Łodzik (Navicula Bory 1822) – rodzaj okrzemek z rodziny łodzikowatych (Naviculaceae). Do rodzaju należy około tysiąca gatunków, przy czym typowym jest N. tripunctata. Łacińska nazwa rodzaju oznacza łódkę lub stateczek[1]. Łodziki należą do częstszych przedstawicieli słodkowodnego fitoplanktonu i fitobentosu na całym świecie. W polskiej florze częstsze m.in. Navicula cryptocephala, Navicula cuspidata, Navicula gracilis, Navicula lanceolata i Navicula rhynchocephala. Reprezentanci rodzaju występują obficie w osadach od górnej kredy[2].
Budowa i biologia
[edytuj | edytuj kod]Na skorupce występują punktowane lub kreseczkowane prążki poprzeczne promieniste lub konwergentne – brak linii podłużnych. Prążki ornamentacji zebrane w węzeł środkowy, który jest mały, okrągły, bardzo rzadko rozszerzony aż do brzegów okrywy. Szczelina (rafa) zwykle znajduje się na osi okrywy. Podobnie jak pozostali przedstawiciele rodziny łodzikowatych ma komórki symetryczne wobec trzech osi, niekolonijne. Jak niektóre inne okrzemki, łodziki oprócz prowadzenia fotosyntezy są zdolne do cudzożywności. Przykładowo, Navicula pelliculosa jest zdolna do życia w ciemności pod warunkiem dostępności glukozy, a przy ograniczonym dostępie potrzebnego do fotosyntezy ditlenku węgla (jednak na świetle) jako pokarm wykorzystuje również fruktozę i glicerol[3]. Dzięki wydzielaniu przez rafę śluzu (zbudowanego z reszt kwasu glukuronowego[3]) gatunki związane z podłożem zdolne są do ruchu ślizgowego.
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Żyją zarówno jako elementy planktonu, jak i bentosu (także peryfitonu, głównie jednak epipsammonu i epipelonu), niektóre przechodząc z jednej biocenozy do drugiej (meroplankton, tychoplankton). Znajdowane również formy aerofityczne żyjące na wilgotnych ścianach jaskiń. Zasiedlają różne siedliska od kwaśnych (np. Navicula subtilissima), przez umiarkowanie kwaśne (np. Navicula heimansii), obojętne (np. Navicula radiosa), umiarkowanie zasadowe (np. Navicula cryptocephala), po zasadowe (np. Navicula tuscula), a także od słonych (np. Navicula vanhoeffenii) po słodkie (większość gatunków). Należą do najczęściej spotykanych składników zbiorowisk glonów w źródłach, w fitoplanktonie rzek, w glebach (fitoedafon). Jako epifity, pod wodą preferują martwe rośliny, w środowisku lądowym zaś na mchach, paprotnikach i porostach często spotykany jest gatunek Navicula mutica[4].
Warunki występowania wpływają na zmienność morfologiczną gatunków z tego rodzaju – przedstawiciele tych samych gatunków żyjąc w glebie wykazują tendencję do zmniejszania rozmiarów w stosunku do tych samych gatunków bytujących w środowisku wodnym[5].
Zastosowanie w biomonitoringu wód
[edytuj | edytuj kod]Gatunki fitobentosowe uwzględniane są we wskaźnikach okrzemkowych służących do określania stanu jakości wód. Wśród nich są zarówno gatunki degradacyjne dla jezior stratyfikowanych i referencyjne (czyli świadczące o pożądanym stanie) dla jezior niestratyfikowanych, ubikwistyczne (np. Navicula reinhardtii)[6], referencyjne dla obu grup jezior (np. Navicula lentzii)[7], jak i degradacyjne dla obu grup (np. Navicula saprophila)[8]. W okrzemkowych wskaźnikach trofii i saprobowości rzek stosowanych przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska uwzględniane jest kilkadziesiąt taksonów łodzików, wśród których najniższe wartości wskaźnikowe, a więc najwyższe wymagania co do czystości ma Navicula wildii, a najwyższe wartości wskaźnikowe, a więc największą tolerancję wobec zanieczyszczeń – Navicula arvensis var. major[9]. Chociaż okrzemki z natury swej nie są najlepszymi organizmami wskaźnikowymi ze względu na występowanie na różnych poziomach saprobowych, grupa 10 gatunków łodzików wskazywana jest jako charakterystyczna dla silnie zanieczyszczonych rzek, mając przy tym ogromne znaczenie ekologiczne[10].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ navicula. Mondofacto – online medical dictionary. [dostęp 2010-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-07)]. (ang.).
- ↑ Z. Podbielkowski, I. Rejment-Grochowska, A. Skirgiełło: Rośliny zarodnikowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 107. ISBN 83-01-04394-6.
- ↑ a b Stefan Gumiński: Fizjologia glonów i sinic. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1990. ISBN 83-229-0372-3.
- ↑ B. Kawecka, P. V. Eloranta: Zarys ekologii glonów wód słodkich i środowisk lądowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1994, s. 150-176. ISBN 83-01-113200.
- ↑ B. Kawecka, P. V. Eloranta: Zarys ekologii glonów wód słodkich i środowisk lądowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1994, s. 113. ISBN 83-01-113200.
- ↑ Joanna Picińska-Fałtynowicz, Jan Błachuta, Jadwiga Kotowicz, Michał Mazurek, Wiesława Rawa: Wybór typów jednolitych części wód rzecznych i jeziornych do oceny stanu ekologicznego na podstawie fitobentosu wraz z rekomendacją metodyki poboru i analizy prób - załącznik 3c. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, grudzień 2006. [dostęp 2010-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-12)]. (pol.).
- ↑ Joanna Picińska-Fałtynowicz, Jan Błachuta, Jadwiga Kotowicz, Michał Mazurek, Wiesława Rawa: Wybór typów jednolitych części wód rzecznych i jeziornych do oceny stanu ekologicznego na podstawie fitobentosu wraz z rekomendacją metodyki poboru i analizy prób - załącznik 3b. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, grudzień 2006. [dostęp 2010-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-12)]. (pol.).
- ↑ Joanna Picińska-Fałtynowicz, Jan Błachuta, Jadwiga Kotowicz, Michał Mazurek, Wiesława Rawa: Wybór typów jednolitych części wód rzecznych i jeziornych do oceny stanu ekologicznego na podstawie fitobentosu wraz z rekomendacją metodyki poboru i analizy prób - załącznik 3d. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, grudzień 2006. [dostęp 2010-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-12)]. (pol.).
- ↑ Joanna Picińska-Fałtynowicz, Jan Błachuta, Jadwiga Kotowicz, Michał Mazurek, Wiesława Rawa: Wybór typów jednolitych części wód rzecznych i jeziornych do oceny stanu ekologicznego na podstawie fitobentosu wraz z rekomendacją metodyki poboru i analizy prób - załącznik 1. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, grudzień 2006. [dostęp 2010-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-12)]. (pol.).
- ↑ B. Kawecka, P. V. Eloranta: Zarys ekologii glonów wód słodkich i środowisk lądowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1994, s. 119. ISBN 83-01-113200.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Navicula Bory de Saint-Vincent. algaebase. [dostęp 2010-02-01]. (ang.).
- Joanna Zofia Kadłubowska: Zarys algologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.
- Barbara Kawecka, Pertti Vesa Eloranta: Zarys ekologii glonów wód słodkich i środowisk lądowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994. ISBN 83-01-11320-0.
- Karol Starmach: Plankton roślinny wód słodkich : metody badania i klucze do oznaczania gatunków występujących w wodach Europy Środkowej. Warszawa–Kraków: PWN, 1989. ISBN 83-01-09190-8.