Przejdź do zawartości

Mała Fatra

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Mała Fatra
Ilustracja
Wielki Rozsutec
Megaregion

Region Karpacki

Prowincja

Karpaty Zachodnie

Podprowincja

Centralne Karpaty Zachodnie

Makroregion

Łańcuch Małofatrzański

Mezoregion

Mała Fatra

Zajmowane
jednostki
administracyjne

Słowacja:
kraj żyliński

Położenie Małej Fatry na mapie Słowacji
Główna grań Małej Fatry Krywańskiej
Panorama Małej Fatry z Wielkiej Raczy
Baraniarky
Wąwóz Dolné diery
Mała Fatra o zachodzie słońca
Osnica, Medziholie
Wapienne skały Wielkiego Rozsutca

Mała Fatra (514.43; słow. Malá Fatra, węg. Kis-Fátra, niem. Kleine Fatra) – znajdujące się na Słowacji pasmo górskie w Karpatach Zachodnich. Najwyższy szczyt to Wielki Krywań (1709 m).

Topografia

[edytuj | edytuj kod]

Regionalizacja. Mała Fatra wchodzi w skład Łańcucha Małofatrzańskiego, który według polskiej regionalizacji fizycznogeograficznej należy do Centralnych Karpat Zachodnich[1], natomiast według słowackiej do Wewnętrznych Karpat Zachodnich (Vnútorné Západné Karpaty)[2].

Granice (według słowackiej regionalizacji). Z Kotliny Żylińskiej granica oddzielająca Małą Fatrę od Gór Kisuckich biegnie w górę doliną rzeki Varínka i Bieleho potoku na przełęcz Rovná hora, stąd w dół doliną potoku o nazwie Petrovský potok do jego ujścia do Zázrivki, dalej Zázrivką, która oddziela Małą Fatrę od Magury Orawskiej. Od ujścia Zázrivki w miejscowości Párnica granica oddzielająca Małą Fatrę od Wielkiej Fatry biegnie w dół rzekami Orawa i Wag po miejscowość Martin, z której w górę potokiem Turiec i potokiem Vríca tworzącym granicę z górami Żar. Od ujścia do Vrícy potoku o nazwie Dlhý potok, aż do Kotliny Żylińskiej Mała Fatra graniczy z Górami Strażowskimi, a granica biegnie wzdłuż tego potoku w górę na przełęcz Fačkovské sedlo, stąd w dół potokiem Rajčanka[3].

Podział. Rzeka Wag dokonuje przełomu Małej Fatry (Streczniański Przesmyk), dzieląc ją na dwie części[4]:

Geologia

[edytuj | edytuj kod]

Mała Fatra jest czwartą co do wysokości częścią Karpat Zachodnich (po Tatrach, Niżnych Tatrach oraz Beskidzie Żywieckim). Całość pasma ma kształt nieregularnej elipsy skierowanej z północnego zachodu na południowy wschód, jego długość wynosi 52 km, a maksymalna szerokość – 17 km[5].

Swoją budową geologiczną Mała Fatra bardzo przypomina Tatry Zachodnie. Jest również zbudowana ze skał granitowych nakrytych czapą skał wapienno-dolomitowych. Na większości obszary Fatry Luczańskiej odsłaniają się skały granitowe tworzące trzon gór. Obok granodiorytów i granitów występują tutaj także metamorficzne łupki, fyllity oraz piaskowce arkozowe, i tylko na obrzeżach (od Medzihorskiego potoku po Domaszyński Przełom) granity przykryte są wapieniami. W Fatrze Krywańskiej natomiast większość szczytów przykryta jest czapą skał wapiennych. Na północnej stronie do wapieni przylega także strefa marglistych łupków z okresu dolnej kredy. W łupkach tych wyżłobiona jest cała Vrátna dolina i przełęcz Medziholie[5].

Z wapiennym podłożem wiążą się zjawiska krasowe, m.in. jaskinie. W Małej Fatrze są one niezbyt duże. Najdłuższa z nich to Jaskyňa nad Vyvieračkou (łączna długość korytarzy 620 m), niektóre inne to: Kryštálová jaskyňa, Hoblíkova jaskyňa, Višňovská jaskyňa, Jaskyňa v Kraľovianskej kope, Horná kraľovianska jaskyňa, Stredná kraľovianska jaskyňa, Stratenecká priepasť, Žaškovská jaskyňa, Adamova jaskyňa, Medvedia jaskyňa, Vratnuella, priepasť pod Veľkým Rozsutcom. Wszystkie są turystycznie niedostępne[4].

Rzeźba terenu

[edytuj | edytuj kod]

Mała Fatra słynie głównie z wapiennych i dolomitowych utworów skalnych w postaci bądź to masywnych skalistych szczytów, takich jak Wielki i Mały Rozsutec, bądź to masywów z licznymi wychodniami skalnymi, urwiskami i skalnymi wieżami jak Sokolie czy Boboty, jaskiń, a także głębokich, wąskich wąwozów z bystrymi potokami, progami skalnymi i wodospadami, z których najsłynniejszymi są tzw. Diery (Dolné, Nové i Horné). Nie mniej godne uwagi są widokowe odcinki grzbietowe, pokryte rozległymi halami i długie, głębokie doliny porośnięte lasami[4]. W Fatrze Krywańskiej najwyższe szczyty są skaliste, a partie szczytowe w głównej grani pokrywają duże hale pasterskie, w Fatrze Luczańskiej hal jest mniej, są to Martinské hole i hale pokrywające grzbietowe partie szczytów: Krížava, Kľak, Veľká lúka, Veterné[5].

Na potokach występują wodospady. Największym jest Wodospad Szutowski (38 m). Pod szczytem Kľak w Luczańskiej Fatrze są dwa duże wodospady: Kľacký vodopád i Fačkovský vodopád, wiele wodospadów znajduje się na Dierowym potoku w Dierach, mniejsze wodospady są także na rzece Vrátňanka w obrębie wąwozu Tiesňavy[4].

Fauna i flora

[edytuj | edytuj kod]

Mała Fatra posiada szereg pięter roślinnych, od podgórskich łąk po piętro halne. Jest jednym z najbogatszych pod względem florystycznym regionów w Karpatach. Łącznie występuje tu ok. 600 gatunków roślin kwiatowych, w tym ok. 60 gatunków prawnie chronionych. Z endemitów zachodniokarpackich występują tu m.in.: kostrzewa tatrzańska, goździk lśniący, sasanka słowacka, sesleria tatrzańska, skalnica tatrzańska i urdzik karpacki. Dolna granica hal została sztucznie obniżona, gdyż w wyniku wieloletniego pasterstwa wyrąbano znaczne połacie kosodrzewiny[5]. W lasach dominują buk zwyczajny (55%), świerk pospolity (30%) i jodła pospolita (6%), spotyka się także sosnę pospolitą, jawor (2%) i wiąz, a w szczytowych partiach – kosodrzewinę (2%). Znajdują się różne typy lasów, zachowanych często w stanie pierwotnym, górskie łąki, zespoły roślinności naskalnej, torfowiska[4].

Z większych zwierząt żyją tutaj niedźwiedzie (ok. 30), wilki (kilka rodzin), jelenie oraz ryś. Z rzadkich gatunków ptaków w szczytowych partiach występują: pomurnik, orzeł przedni, orlik krzykliwy, krogulec, jastrząb, kruk, myszołow, pustułka, sokół wędrowny, puchacz. W lasach występuje głuszec, jarząbek i cietrzew, a nad wodami pliszka górska, pluszcz zwyczajny[6] i zimorodek. Łącznie w Małej Fatrze stwierdzono regularne gniazdowanie 120 gatunków ptaków[5].

Większość obszaru wschodniej części Małej Fatry (tzw. Krywańskiej Małej Fatry) jest objęta ochroną jako Park Narodowy Mała Fatra[3]. Ponadto w obrębie parku utworzono 13 narodowych rezerwatów przyrody, 6 rezerwatów przyrody (na Słowacji występuje kilka stopni ochrony rezerwatowej) i 4 pomniki przyrody[5].

Zarys historii

[edytuj | edytuj kod]

Krywańska Mała Fatra od dawna przyciągała uwagę ludzi – na początku byli to pasterze, poszukiwacze minerałów, myśliwi, ale i wędrowcy zwabieni pięknem tutejszej przyrody. Naukowe poznawanie pasma rozpoczęto pod koniec XVIII w. – od 1804 r. botanik Pál Kitaibel prowadził badania na terenie Orawy i doliny Wagu[4].

W okresie panowania Bolesława Chrobrego tereny te (wraz z całą Słowacją) należały do państwa polskiego, utracił je jego syn Mieszko II zwany Gnuśnym. Od XIV wieku lokalni feudałowie zbudowali w Małej Fatrze kilka zamków i utworzyli wokół nich swoje lokalne małe państwa. W lepszym lub gorszym stanie ostały się: Zamek Strečno, Zamek Starý hrad i Zamek Kunerad[5].

W jednym z przysiółków wsi Terchová (Terchová) urodził się Juraj Jánošík – legendarny zbójnik[4].

Turystyka, sport i rekreacja

[edytuj | edytuj kod]

Turystyka piesza. Mała Fatra jest atrakcyjna widokowo i ma dobrze rozbudowane zaplecze turystyczne. Często bywa nazywana Tatrami w miniaturze, nie jest jednak tak jak one zatłoczona przez turystów. Może być również groźna, o czym przypomina symboliczny cmentarz Ofiar Gór w Małej Fatrze.

Głównym miejscem wypadowym w Krywańską Fatrę jest miejscowość Terchová z bogatą bazą noclegową (hotele, domy wycieczkowe, prywatne kwatery, duży autokemping). Z Terchovej można samochodem dojechać na parkingi w głębi Vrátnej doliny, skąd zaczynają się liczne szlaki turystyczne i jest dolna stacja kolejki gondolowej Vrátna – Chleb. Łączna długość wyznakowanych szlaków turystycznych wynosi ok. 150 km. Mają one swój początek nie tylko w Terchovej, ale także w licznych miejscowościach wokół Małej Fatry i miejscowości te zazwyczaj również dysponują bazą noclegową. W miejscowościach Terchová (Nižné Kamence), Varín i Rajecké Teplice znajdują się autokempingi. Podejścia na najwyższe szczyty Małej Fatry mogą być żmudne, gdyż różnica wysokości dochodzi czasami do 1300 m. Bardzo ułatwia to kolejka gondolowa z Vrátnej, która wywozi turystów prawie na samą główną grań Krywańskiej Fatry. Granią tą prowadzi czerwony, bardzo widokowy szlak turystyczny (odcinek międzynarodowego szlaku pieszego E 3 od Atlantyku do Morza Czarnego)[5].

Schroniska górskie: Bagarova chata, Chata pod Kľačianskou Magurou, Chata na Grúni, Chata na Martinských holiach, Chata pod Chlebom, Chata pod Suchým.

Narciarstwo. Rejon Małej Fatry jest też jednym z najlepiej pod tym względem zagospodarowanych obszarów na Słowacji. Odwiedzany jest również przez narciarzy z Polski. Rozgrywane są tutaj liczne zawody w narciarstwie zjazdowym. Główne ośrodki narciarstwa to[5]:

Panorama Małej Fatry ze szczytu Kraviarske. Po prawej najwyższy Wielki Krywań, w głębi skalisty Wielki Rozsutec.
Panorama Małej Fatry ze szczytu Kraviarske. Po prawej najwyższy Wielki Krywań, w głębi skalisty Wielki Rozsutec.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Jerzy Kondracki Karpaty, wydanie drugie poprawione, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1989, ISBN 83-02-04067-3
  2. Mazúr, E. Lukniš, M. 1986: Geomorfologické členenie SSR a ČSSR. Časť Slovensko. Slovenská kartografia, Bratislava
  3. a b Turystyczna i satelitarna mapa Słowacji. [dostęp 2012-01-10].
  4. a b c d e f g Gargulák Jozef, Križo Vladimír i in.: Malá Fatra. Turistický sprievodca ČSSR č. 1, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1984
  5. a b c d e f g h i Tomasz Darmochwał (red.): Mała Fatra. Warszawa: Agencja :TD” – Wydawnictwo Turystyczne, 2004. ISBN 83-88859-13-7.
  6. Kulfan Miroslav: Za vodnárom do kaňonov a roklín Malej Fatry, w: "Krásy Slovenska" R. LXXXIX, nr 3-4/2012, s. 30-31

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]