Przejdź do zawartości

Konstanty Wolny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Konstanty Wolny
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

5 kwietnia 1877
Bujaków, Królestwo Prus, Cesarstwo Niemieckie

Data i miejsce śmierci

9 listopada 1940
Lwów, Polska pod okupacją ZSRR

Marszałek Sejmu Śląskiego
Okres

od 1922
do 1935

Przynależność polityczna

Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji

Poprzednik

funkcja utworzona

Następca

Karol Grzesik

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Konstanty Wolny w holu sejmu śląskiego wraz z członkami śląskiego Sokoła.
Popiersie na fasadzie dworca w Katowicach

Konstanty Wolny (ur. 5 kwietnia 1877 w Bujakowie, zm. 9 listopada 1940 we Lwowie) – polski działacz narodowy i społeczny na rzecz polskości Górnego Śląska, współpracownik Wojciecha Korfantego, współautor Statutu Organicznego Województwa Śląskiego, poseł na Sejm Śląski I, II i III kadencji w II RP, pierwszy marszałek Sejmu Śląskiego w latach 1922-1935.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Młodość i działalność narodowa

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie kowala Wawrzyńca i Ludwiny z domu Jarczyk (jego dom rodzinny stoi do dzisiaj[1]). Po śmierci matki Konstantego (zmarła na tyfus) rodzina przeniosła się do Zawodzia koło Katowic[2], gdzie Wawrzyniec podjął pracę jako kowal w hucie „Baildon”[1]. Zamieszkali u wujostwa Konstantego, który wychowywał się razem z ich siedmiorgiem dzieci[3]. W Katowicach przyszły marszałek ukończył szkołę powszechną, a następnie średnią (w budynku tej drugiej obecnie mieści się Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie[4]), gdzie poznał Wojciecha Korfantego, z którym połączyły go przyjaźń i zainteresowania polityczne. Ich propolska postawa, kosztowała w 1895 r. Korfantego relegację z klasy maturalnej. W roku 1898 Wolny immatrykulował się na wydziale medycznym Uniwersytetu Wrocławskiego, lecz już na pierwszym roku zmienił kierunek, zgodnie ze swymi zainteresowaniami społeczno-politycznymi (a wbrew nadziejom ojca), na prawo. We Wrocławiu losy Wolnego i Korfantego, który studiował tam na wydziale filozoficznym, zeszły się ponownie. Wspólnie, z Brunonem Kuderą, Jakubem Kowalczykiem i Janem Dembińskim działali oni w zakazanym w 1899, propolskim Towarzystwie Akademików Górnoślązaków. Tam też poznał K. Wolny swoją przyszłą żonę, Wandę z domu Sworowską[1]. Była córką właścicieli stancji, na której mieszkał, pochodziła z rodziny o silnych polskich tradycjach[3].

Po ukończeniu studiów (w 1901) pracował jako adwokat na Górnym Śląsku, angażując się jednocześnie politycznie. Po kilkuletniej praktyce sądowej zdał państwowy egzamin asesorski w Ministerstwie Sprawiedliwości w Berlinie. Zamieszkał w Gliwicach, gdzie został pierwszym polskim adwokatem[2]. Wraz z Korfantym i Cyrylem Ratajskim był aktywny w Towarzystwie Demokratyczno-Narodowym, a następnie jako członek rady nadzorczej Stronnictwa Polskiego na Śląsku, które założył wraz z Korfantym i Napieralskim 15 stycznia 1911. Po czym został działaczem chrześcijańskiej demokracji.

Z chwilą wybuchu I wojny światowej został prewencyjnie aresztowany i osadzony w twierdzy w Nysie[1], następnie przez trzy lata odbywał służbę wojskową w armii pruskiej. Większość czasu spędził w Janowie Podlaskim. Po zdemobilizowaniu w listopadzie 1918 osiadł w Bytomiu, który w tym czasie stawał się głównym ośrodkiem polskiej działalności politycznej na Górnym Śląsku[2].

Walka o przynależność Górnego Śląska do Polski

[edytuj | edytuj kod]

Od 1918 działał w Naczelnej Radzie Ludowej, przeniesionej później (1919) z powodu grożących aresztowań, z Bytomia do Sosnowca. Po zawarciu polsko-niemieckiej umowy amnestyjnej (1 października 1919) Wolny powrócił do Bytomia, by zostać obok Rymera (NPR) i Biniszkiewicza (PPS) jednym z zastępców komisarza sekretariatu plebiscytowego (Korfantego). Od 10 stycznia 1919 roku pełnił funkcję pierwszego prezesa Śląskiej Dzielnicy Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[5].

Wolny przewodniczył Komisji Samorządowej, która w ciągu dwóch miesięcy, od maja do lipca 1920 opracowała Statut Organiczny Województwa Śląskiego, który stał się integralną częścią ustawy konstytucyjnej[6] Sejmu Ustawodawczego z 15 lipca 1920 a tym samym aktem normatywnym określającym kształt i zasady funkcjonowania autonomii Województwa Śląskiego.

Od lutego do kwietnia 1922 brał udział w pracach przygotowawczych w Genewie, poprzedzających podpisanie tam 15 maja 1922 umowy polsko-niemieckiej o podziale Górnego Śląska. W jej wyniku powstały m.in. instytucje arbitrażowe Górnośląski Trybunał Rozjemczy w Bytomiu i Górnośląska Komisja Mieszana w Katowicach.

W II Rzeczypospolitej

[edytuj | edytuj kod]

Po powrocie na Górny Śląsk, osiadł w Katowicach i otworzył kancelarię adwokacką. W latach 1918–1922 z wielkim zaangażowaniem włączył się w budowę różnych struktur i instytucji, kierujących polską działalnością narodową na Górnym Śląsku. Został posłem Chrześcijańskiego Zjednoczenia Ludowego, a następnie pierwszym marszałkiem Sejmu Śląskiego, którym był przez trzy kadencje[7]. Był dziekanem Rady Adwokackiej w Katowicach. Był długoletnim prezesem Automobilklubu Śląskiego od jego założenia w 1924 do ostatnich wyborów w kwietniu 1939, chociaż sam nie miał początkowo prywatnego samochodu ani nawet prawa jazdy[2].

Był inicjatorem założenia Biblioteki Sejmu Śląskiego. Dzięki jego staraniom 9 lutego 1934 biblioteka ta została ustanowiona biblioteką okręgową dla województwa śląskiego (późniejsza Biblioteka Śląska). Był mecenasem sztuki, kultury i sportu, oraz publicystą (publikując m.in. w Przeglądzie Notarialnym).

Konstanty Wolny i jego żona mieli pięcioro dzieci: Zbigniewa, Mariana, Irenę, Halinę i Witolda. Żona Wanda, absolwentka szkoły kosmetycznej w Paryżu, w 1923 zdecydowała się na osobne życie. Konstanty zamieszkał w Katowicach, w domu przy ul. Zacisze 3, gdzie z pomocą teściowej wychowywał dzieci. Służbowego mieszkania w gmachu Urzędu Wojewódzkiego używał jedynie do celów oficjalnych[3].

Został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski 2 maja 1923[8].

Po wybuchu II wojny światowej

[edytuj | edytuj kod]

We wrześniu 1939 uciekając przed Niemcami, dotarł w połowie września do Lwowa, gdzie był jednym ze współzałożycieli Śląskiego Komitetu Uchodźców. Zmarł na zawał serca w wieku 63 lat.

Miejsce pochówku

[edytuj | edytuj kod]

Został pochowany w grobowcu oo. jezuitów na cmentarzu Janowskim we Lwowie.

Zimą 2012 z inicjatywy rodziny Konstantego Wolnego Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa wystąpiła do władz Ukrainy z prośbą o otwarcie grobowca oraz identyfikację i ekshumację prochów marszałka[9]. Strona ukraińska zgodziła się na ekshumację, szczątki Konstantego Wolnego zostały przewiezione do Katowic, gdzie 6 czerwca 2012 roku pochowano je na cmentarzu przy ul. Francuskiej.

Grób Konstantego Wolnego na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach
Tablica pamiątkowa na fasadzie kamienicy przy ul. Warszawskiej 1 w Katowicach

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

6 listopada 2004 odsłonięto ku jego czci tablicę pamiątkową na cmentarzu przy ulicy Francuskiej w Katowicach.

W związku z 135. rocznicą urodzin K. Wolnego i 90. rocznicą pierwszych wyborów do Sejmu Śląskiego Sejmik Województwa Śląskiego ogłosił rok 2012 Rokiem Konstantego Wolnego[10].

W 2012 na fasadzie budynku przy ul. Warszawskiej 1 w Katowicach odsłonięto tablicę, upamiętniającą Wolnego. W tym budynku w latach 1934–1939 mieściła się jego kancelaria notarialna.

W rodzinnym miejscowości Wolnego, Bujakowie, przy cmentarzu znajduje się drewniana podobizna marszałka, wraz z tablicą upamiętniającą jego zasługi.

Od 15 lipca 2021 Konstanty Wolny jest także patronem Dworca kolejowego w Katowicach.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d Górny Śląsk ma dług wobec Marszałka. Z Konstantym Wolnym, wnukiem Marszałka Sejmu Śląskiego rozmawia Michał Lubina, „Śląsk” R. VII, nr 3 (65), marzec 2001, s. 22–24.
  2. a b c d Lubina Michał: O Marszałku Konstantym Wolnym, „Śląsk” R. XVIII, nr 4 (198), kwiecień 2012, s. 34–37.
  3. a b c Kuźnik Grażyna: Marszałek śląski – mądry synek z Bujakowa, „Dziennik Zachodni 2010-11-05.
  4. Jan F. Lewandowski: Wojciech Korfanty. Katowice: Videograf II, 2009.
  5. „Srebrna księga Sokolstwa Polskiego na Śląsku”, s. 24 rozdział. „Z dziejów Sokolstwa Polskiego na Śląsku”, nakł. Wydziału Dzielnicy Śląskiej; drukiem „Katolika” Bytom 1920, s. 54.
  6. Dz.U. 1920 nr 73, poz. 497.
  7. Historia miasta. Katowice miastem www.mhk.katowice.pl [dostęp 2017-01-20].
  8. Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 21.
  9. RES: Prochy Wolnego w Katowicach?, „Dziennik Zachodni” 2012-02-03.
  10. Uchwała sejmiku nr IV/16/1/2011 z 19 grudnia 2011 roku w sprawie przyjęcia rezolucji o ogłoszeniu roku 2012 Rokiem Konstantego Wolnego.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Alojzy Lysko: Marszałek Sejmu Śląskiego: życie i dzieło Konstantego Wolnego (1877-1940). Częstochowa: Regionalny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, 2004. ISBN 83-86894-74-1.
  • Jadwiga Lipońska-Sajdak: Konstanty Wolny marszałek Sejmu Śląskiego. Katowice: MHK, 1998. ISBN 83-907154-9-X.
  • Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice – Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 1993, s. 40. ISBN 83-85831-35-5.