Przejdź do zawartości

Kenan Evren

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kenan Evren
Ilustracja
Pełne imię i nazwisko

Ahmet Kenan Evren

Data i miejsce urodzenia

17 lipca 1917
Alaşehir

Data i miejsce śmierci

9 maja 2015
Ankara

Prezydent Turcji
Okres

od 12 września 1980[1]
do 9 listopada 1989

Poprzednik

İhsan Sabri Çağlayangil (p.o.)

Następca

Turgut Özal

Ahmet Kenan Evren (ur. 17 lipca 1917 w Alaşehirze[2][3][4][5], zm. 9 maja 2015 w Ankarze[3]) – turecki wojskowy i polityk, generał, szef sztabu generalnego tureckich sił zbrojnych (1978–1983), przywódca zamachu stanu w 1980, głowa państwa i następnie prezydent Turcji w latach 1980–1989.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Absolwent szkoły wojskowej z 1938 i akademii wojskowej z 1949[6][7]. Został zawodowym wojskowym w ramach tureckich sił zbrojnych, pełnił m.in. funkcję oficera sztabowego w różnych jednostkach. Kolejne stopnie generalskie otrzymywał w 1964, 1967, 1970 i 1974. Był w międzyczasie m.in. dowódcą dywizji piechoty, dowódcą jednej z armii, a także szefem sztabu sił lądowych. W latach 1977–1978 pełnił funkcję dowódcy sił lądowych[6]. Od 1978 do 1983 zajmował stanowisko szefa sztabu generalnego tureckich sił zbrojnych[8].

Pod koniec lat 70. Turcja zmagała się z kryzysem gospodarczym, bezrobociem i inflacją, a także z przemocą polityczną ze strony środowisk skrajnej lewicy i skrajnej prawicy[9]. Wojskowi obawiali się wydarzeń podobnych do irańskiej rewolucji z 1979[3]. Parlament tymczasem od marca 1980 nie był w stanie wyłonić następcy prezydenta Fahriego Korutürka (do 11 września tegoż roku przeprowadzono 115 nieudanych głosowań)[10]. 12 września 1980 doszło do zamachu stanu przeprowadzonego przez wojskowych. Kenan Evren objął przywództwo w Radzie Bezpieczeństwa Narodowego (MGK), ogłaszając się głową państwa[3][6]. W skład MGK weszli poza nim także ówcześni dowódcy sił lądowych, powietrznych, morskich i żandarmerii wojskowej. Rada przejęła funkcje władzy wykonawczej i ustawodawczej, przywódcy ugrupowań politycznych (które później zdelegalizowano) zostali aresztowani, rozwiązano parlament, a także ograniczono wolność prasy[3][6]. W trakcie władzy puczystów pozbawiono wolności kilkaset tysięcy osób, przeprowadzono 50 egzekucji, a około 300 osób zmarło w trakcie uwięzienia, z czego część na skutek stosowania tortur[3].

Puczyści powołali nowy gabinet, na czele którego stanął admirał Bülend Ulusu, a który przeprowadził reformy gospodarcze przygotowane przez Turguta Özala[6]. W 1982 w referendum przyjęto nową turecką konstytucję[6], wprowadzone wówczas przepisy zalegalizowały dotychczasowe działania puczystów[3]. 9 listopada 1982 Kenan Evren objął urząd prezydenta, który sprawował przez siedmioletnią kadencję do 9 listopada 1989[6][11]. W 1983 przeprowadzono wybory parlamentarne; wojskowi popierali w nich partię MDP generała Turguta Sunalpa. Kenan Evren uznał wyniki, zgodnie z którymi wybory wygrała Partia Ojczyźniana Turguta Özala, i współpracował z jego nowo powołanym rządem[2].

Przepisy z 1982 uniemożliwiały pociągnięcie puczystów do odpowiedzialności karnej. Rządząca od 2002 islamistyczna Partia Sprawiedliwości i Rozwoju podjęła tymczasem działania zmierzające do zmiany tej regulacji w ramach ograniczania roli wojskowych. W wyniku referendum z 2010 przyjęto poprawki do konstytucji, jedna z nich obejmowała zniesienie immunitetu przysługującego dotąd przywódcom wojskowego zamachu stanu[12]. W konsekwencji Kenan Evren oraz były dowódca sił powietrznych Tahsin Şahinkaya(inne języki) zostali oskarżeni o zdradę stanu[3][12]. Obaj generałowie w czerwcu 2014 w pierwszej instancji zostali skazani na kary dożywotniego pozbawienia wolności i zdegradowani do stopnia szeregowych[3][9].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Jego żoną była Sekine Evren; miał troje dzieci[6].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. 12 września 1980 kierowana przez niego Rada Bezpieczeństwa Narodowego dokonała zamachu stanu; Kenan Evren ogłosił się głową państwa. 9 listopada 1982 objął urząd prezydenta.
  2. a b Evren, (Ahmet) Kenan [online], rulers.org [dostęp 2023-04-30] (ang.).
  3. a b c d e f g h i Stephen Kinzer, Kenan Evren, Leader of Turkey’s 1980 Coup, Dies at 97 [online], nytimes.com, 9 maja 2015 [dostęp 2023-04-30] (ang.).
  4. Kenan Evren, tccb.gov.tr [dostęp 2023-04-30] [zarchiwizowane 2014-07-26] (tur.).
  5. Część źródeł podaje, że Kenan Evren urodził się w 1918 (por. Ahmet Kenan Evren, tccb.gov.tr [zarchiwizowane 2021-05-09] (tur.).).
  6. a b c d e f g h Kenan Evren [online], biyografya.com [dostęp 2023-04-30] (ang.).
  7. Kenan Evren [online], biyografi.net [dostęp 2023-04-30] (tur.).
  8. Ahmet Kenan Evren, tccb.gov.tr [dostęp 2023-04-30] [zarchiwizowane 2021-05-09] (tur.).
  9. a b Dożywocie dla 96-letniego b. prezydenta Turcji, tvn24.pl, 18 czerwca 2014 [zarchiwizowane 2016-03-04].
  10. Markar Esayan, Why and how Turkey is going to the polls [online], dailysabah.com, 22 maja 2018 [dostęp 2023-04-30] (ang.).
  11. Leaders of Turkey [online], zarate.eu [dostęp 2023-04-30] (ang.).
  12. a b Robert Stefanicki, Turcja oskarża swoich generałów [online], wyborcza.pl, 6 stycznia 2012 [dostęp 2012-01-07].