John Gorton

John Gorton

Data i miejsce urodzenia	9 września 1911 Melbourne
Data i miejsce śmierci	19 maja 2002 Sydney
Premier Australii
Okres	od 10 stycznia 1968 do 10 marca 1971
Przynależność polityczna	Liberalna Partia Australii
Poprzednik	John McEwen
Następca	William McMahon
Odznaczenia

John Gorton (ur. 9 września 1911 w Melbourne, zm. 19 maja 2002 w Sydney) – australijski polityk, w latach 1968–1971 lider Liberalnej Partii Australii i zarazem premier federalny.

Życiorys

Młodość

Urodził się jako owoc nieformalnego związku. Jego ojciec był z pochodzenia Anglikiem i trudnił się uprawą pomarańczy. Matka przyszłego premiera zmarła, gdy ten miał dziewięć lat. Resztę dzieciństwa spędził z ojcem i przyrodnią siostrą. Wyjechał na studia do Anglii, gdzie ukończył politologię, historię i ekonomię na University of Oxford. W chwilach wolnych od nauki zdołał także uzyskać licencję pilota samolotu. Tam też poznał amerykańską studentkę, która w 1935 została jego żoną i osiadła wraz z nim na farmie jego ojca w stanie Wiktoria. Jak wielu ludzi związanych z australijskim rolnictwem, Gorton działał wówczas w Partii Wiejskiej.

Kariera polityczna

Poseł i minister

Podczas II wojny światowej Gorton zgłosił się na ochotnika do lotnictwa i służył podczas walk w Azji Południowo-Wschodniej. Po powrocie do cywila związał się z nowo powstałą Liberalną Partią Australii (LPA). W 1949 został z jej ramienia wybrany do Senatu. Zasiadał w gabinetach Roberta Menziesa i Harolda Holta, kierując m.in. resortami marynarki wojennej, robót publicznych, spraw wewnętrznych i edukacji.

Premier

19 grudnia 1967 premier Holt został uznany za zmarłego po tym, jak dwa dni wcześniej zaginął (najpewniej utonął, choć nigdy nie odnaleziono ciała), pływając w oceanie. Naturalnym kandydatem na nowego szefa rządu był dotychczasowy wicelider LPA, William McMahon. Współpracy z nim odmówił jednak szef koalicyjnej Partii Agrarnej, tymczasowo sprawujący funkcję premiera John McEwen. W tej sytuacji partia musiała szukać nowego przywódcy. 9 stycznia 1968 wybory na lidera wygrał Gorton, a dzień później został zaprzysiężony jako premier Australii. W lutym 1968 wygrał wyboru uzupełniające do Izby Reprezentantów w okręgu wyborczym zaginionego Holta. Tym samym dopełnił tradycji konstytucyjnej mówiącej, by szef rządu zasiadał w izbie niższej parlamentu.

Początkowo opinia publiczna bardzo ciepło przyjęła nowego premiera, który starał się kreować na zwykłego faceta, który lubi po pracy posiedzieć przy piwie. Z czasem tego typu wizerunek stał się jednak jego przekleństwem – prasa zaczęła spekulować na temat jego rzekomego alkoholizmu i słabości do kobiet. Choć starał się prowadzić bardziej niezależną politykę zagraniczną od poprzedników, utrzymał obecność australijskich wojsk w Wietnamie, co po wydarzeniach roku 1968 było bardzo niepopularne. W polityce wewnętrznej dążył do umocnienia władz federalnych kosztem stanów, co w naturalny sposób antagonizowało przeciw niemu, często bardzo wpływowych i popularnych na swoim terenie, premierów stanowych. W dodatku nie dorównywał medialnością przywódcy opozycji labourzystowskiej, którym był wówczas Gough Whitlam.

W 1969 kierowana przez niego partia nie najlepiej wypadła w wyborach – utrzymała wprawdzie władzę, ale notując ciężkie straty w Izbie Reprezentantów (przewaga koalicji nad opozycją stopniała z 45. do 7. mandatów). Później było tylko gorzej – kolejne sondaże pokazywały systematyczny spadek jej poparcia. W styczniu 1971 na emeryturę przeszedł McEwen, będący największym sojusznikiem Gortona w rządzie. Dwa miesiące później w wyniku wewnątrzpartyjnego buntu na fotelu lidera LPA i premiera zastąpił go McMahon. Gorton zdołał wywalczyć dla siebie teki wicelidera i ministra obrony, ale po kilku miesiącach premier pozbył się go z rządu.

Późniejsze życie

Nowy lider nie zdołał zapobiec wyborczej porażce LPA w 1972. Przez kolejne dwa lata Gorton zasiadał w gabinecie cieni. Gdy w 1975 liderem liberałów został Malcolm Fraser, przywódca buntu, który cztery lata wcześniej pozbawił Gortona władzy, były premier odszedł z partii i próbował swoich sił w wyborach jako kandydat niezależny, ale bez powodzenia. Mając 69 lat, przeszedł na emeryturę. Wrócił do partii, ale pozostawał na jej uboczu. Pod koniec życia zaczął odzyskiwać uznanie w kręgach LPA – honorowym gościem jego 90. urodzin był ówczesny lider liberałów i premier Australii, John Howard. Zmarł niespełna rok później.

Bibliografia

• Biografia na stronie Archiwum Narodowego Australii (ang.) [dostęp 2008-09-12]