Przejdź do zawartości

Janusz Franciszek Radziwiłł

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy senatora II Rzeczypospolitej. Zobacz też: inne osoby o tym imieniu i nazwisku.
Janusz Franciszek Radziwiłł
Ilustracja
Herb
Trąby
Rodzina

Radziwiłłowie herbu Trąby

Data i miejsce urodzenia

3 września 1880
Berlin, Królestwo Prus, Cesarstwo Niemieckie

Data i miejsce śmierci

4 października 1967
Warszawa, Polska

Ojciec

Ferdynand Radziwiłł

Matka

Pelagia Sapieżanka

Żona

Anna Lubomirska

Dzieci

Edmund Ferdynand Radziwiłł
Krystyna Maria Radziwiłł
Ludwik Ferdynand Radziwiłł[1]
Stanisław Albrecht Radziwiłł

Odznaczenia
Order Trzech Gwiazd I klasy (Łotwa) Baliw Wielkiego Krzyża Honoru i Dewocji – Zakon Maltański (SMOM)
Multimedia w Wikimedia Commons

Janusz Franciszek Ksawery Józef Labre Bronisław Maria Radziwiłł herbu Trąby (ur. 3 września 1880 w Berlinie, zm. 4 października 1967 w Warszawie) – polski polityk konserwatywny, w 1918 r. dyrektor Departamentu Stanu w rządzie Jana Kantego Steczkowskiego przy Radzie Regencyjnej[2], w latach 1928–1935 poseł na Sejm[2], a w latach 1935–1938 senator II Rzeczypospolitej[2], XIII ordynat na Ołyce, Baliw Wielkiego Krzyża Honoru i Dewocji Kawalerów Maltańskich od 1926[2][3], członek Prezydium Centralnego Związku Przemysłu Polskiego („Lewiatana”) w 1932 roku[4]. W 1922 roku posiadał majątki ziemskie o powierzchni 16 120 ha[5], a po 1926 r. (czyli po śmierci ojca) na jego majątek składały się: lasy i tartaki w Cumaniu – 29 000 ha, majątek w Szpanowie – 6400 ha, majątek w Ołyce 4600 ha, dobra nieborowskie – 3700 ha, pałac w Warszawie przy ul. Bielańskiej (dzisiaj budynek Muzeum Niepodległości) i liczne udziały w różnych spółkach[6].

Brat Michała Radziwiłła Rudego, syn Ferdynanda Radziwiłła i Pelagii z Sapiehów. Właściciel licznych dóbr i budynków, m.in. ordynacji ołyckiej, pałacu w Nieborowie i majątku Szpanów na Wołyniu, które odziedziczył po Michale Radziwille, pałacu przy ul. Bielańskiej w Warszawie. Obywatel ziemski guberni warszawskiej w 1909 roku[7].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]
Grób Janusza Radziwiłła na cmentarzu w Wilanowie

Uczeń Królewskiego Gimnazjum w Ostrowie, świadectwo dojrzałości otrzymał w Gimnazjum Carolineum w Osnabrück. Studiował prawo na Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma w Berlinie oraz nauki przyrodniczo-ekonomiczne w Wyższej Szkole Leśnictwa w podberlińskim Eberswalde.

Podczas I wojny światowej znalazł się po rosyjskiej stronie frontu – w rodzinnym majątku w Ołyce na Wołyniu. Organizował pomoc dla uchodźców z Królestwa Polskiego. W 1918, jako zwolennik Rady Regencyjnej, wrócił do kraju i został członkiem powołanego przez nią rządu Jana Kantego Steczkowskiego. Sprawował funkcję dyrektora Departamentu Stanu. Odpowiadał za politykę zagraniczną, budował zalążki polskiej służby dyplomatycznej. W maju 1918 nieskutecznie negocjował z Niemcami w sprawie nierozbrajania dyslokowanego w twierdzy Bobrujsk I Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego. Latem 1918 prowadził rozmowy dyplomatyczne na temat przyszłości Polski z cesarzem niemieckim Wilhelmem II (swoim kuzynem) i austriackim, Karolem I. Rozważano wówczas różne kandydatury (w razie restauracji monarchii) do korony polskiej. Nie zgodził się aby wysuwano jego kandydaturę, jako bliskiego kuzyna cesarza Wilhelma II, do korony Królestwa Litwy, w związku z tworzeniem po traktacie brzeskim państwa litewskiego, satelitarnego wobec Cesarstwa Niemieckiego.

Podczas wojny polsko-bolszewickiej od lata 1920 ochotniczo służył, w randze podporucznika, w 8 Brygadzie Jazdy. Jeszcze w tym samym roku został zdemobilizowany. W 1922 stanął na czele polskiej delegacji na konferencję rozbrojeniową w Moskwie. W latach 1923–1926 przewodził Klubowi Społeczno-Politycznemu skupiającemu polityków z różnych frakcji, będących przeciwnikami endecji. W międzyczasie pełnił też funkcję baliwa (prezydenta) Polskiego Związku Kawalerów Maltańskich. Był też jednym z przywódców Stronnictwa Prawicy Narodowej.

W 1928 otrzymał łotewski Order Trzech Gwiazd I klasy[8]

Przewrót majowy otworzył mu drogę do przejęcia nieformalnego przywództwa wśród polskich konserwatystów. Był uczestnikiem spotkania w Nieświeżu, gdzie rozmawiali marszałek Józef Piłsudski i przedstawiciele ziemiaństwa. Poważany przez marszałka, w latach 1928–1935 był posłem na sejm (BBWR), a w latach 1935–1938 senatorem. Pracował w komisjach sejmowych, walczył o poprawność stosunków między państwem a Kościołem, krytykował wynaturzenia życia politycznego takie jak proces brzeski, obóz w Berezie Kartuskiej. Sprzeciwiał się zaostrzaniu cenzury. Nie zgadzał się z polityką Eugeniusza Kwiatkowskiego. W 1937 poparł Obóz Zjednoczenia Narodowego. W tym samym roku współtworzył Stronnictwo Zachowawcze. Prezes Towarzystwa Międzynarodowych i Krajowych Zawodów Konnych w Polsce.

Po agresji III Rzeszy na Polskę na początku września 1939 gościł prezydenta Ignacego Mościckiego oraz arystokratów polskich w Ołyce[9]. Po agresji ZSRR na Polskę został, wraz z synem Edmundem, aresztowany 20 września 1939 przez NKWD. Osadzono go na Łubiance, gdzie był przesłuchiwany m.in. przez Ławrientija Berię. Zwolniono go po trzech miesiącach, po interwencji włoskiej rodziny królewskiej. Przełom lat 1939–1940 spędził w Warszawie. Za wiedzą Rządu RP na uchodźstwie wyjechał na początku 1940 do Berlina, aby interweniować w sprawie zmniejszenia skali represji niemieckich w okupowanej Polsce. Przyjęty był przez Hermanna Göringa, jednak nawet osobista znajomość z marszałkiem Rzeszy (wspólnie polowali w Puszczy Rominckiej w latach międzywojennych) nie wpłynęła na zmianę polityki hitlerowskiej. Udzielał się w Stołecznym Komitecie Samopomocy Społecznej, współdziałał z Radą Główną Opiekuńczą i Delegaturą Rządu na Kraj (nie wstąpił w jej struktury dla większej skuteczności działania), interweniował w sprawie aresztowanych Polaków. Po wybuchu powstania warszawskiego aresztowany przez Niemców i uwięziony, wraz z żoną, w więzieniu w Moabicie. Niespodziewanie zwolniony już w październiku 1944, osiadł w Nieborowie.

21 stycznia 1945 ponownie został, wraz żoną i synem Edmundem, aresztowany przez NKWD. W 1947 zmarła w więzieniu w Krasnogorsku żona księcia, Anna. W październiku tego samego roku wrócił do Warszawy, ale jeszcze przez trzy tygodnie od powrotu był przetrzymywany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego[10]. Po uwolnieniu zamieszkał, wobec pozbawienia wszystkich dóbr, w skromnym mieszkaniu w Warszawie (najpierw na Saskiej Kępie, a później na Mokotowie). Wycofał się całkowicie z życia politycznego.

Według ustaleń francuskiej sowietolog Françoise Thom, Radziwiłł należał do siatki osobistych agentów szefa NKWD Ławrientija Berii[11]. Taką tezę odrzucił historyk Piotr Zychowicz, wskazując na kontakty Radziwiłła z Niemcami (np. znajomość z Hermannem Göringiem) oraz fakt jego uwięzienia w łagrze po wojnie[12].

Pochowany został, najpierw, na cmentarzu przy kościele oo. Bernardynów w Warszawie, a w 1972 jego zwłoki przeniesiono do grobowca Radziwiłłów w Wilanowie. Władze komunistyczne wyprawiły mu oficjalny państwowy pogrzeb.

Pozostawił czworo dzieci. Jeden z jego synów, Stanisław Albrecht Radziwiłł, był mężem Caroline Lee Bouvier, a przez to szwagrem żony prezydenta Stanów Zjednoczonych Johna F. Kennedy’ego i Arystotelesa Onasisa – Jacqueline Lee „Jackie” Bouvier Kennedy Onassis.

Genealogia

[edytuj | edytuj kod]
Prapradziadkowie

Michał Hieronim Radziwiłł
(1744–1831)
∞ 1771
Helena Przezdziecka
(1753–1821)

August Ferdynand Hohenzollern
(1730–1813)
∞ 1755
Luiza Brandenburg-Schwedt
(1738–1820)

Jan Nepomucen von Clary und Aldringen
(1753–1826)
∞ 1775
Maria Leopoldyna de Ligne
(1757–1830)

Jan Rudolf Chotek z Chotkowa i Wojnina(inne języki)
(1749–1824)
∞ 1772
Maria Sydonia von Clary und Aldringen(inne języki)
(1748–1824)

Franciszek Ksawery Sapieha
(ok. 1747–1808)
∞ 1768
Teresa Suffczyńska
(ok. 1744–1827)

Stanisław Szczęsny Potocki
(1753–1805)
∞ 1774
Józefina Amalia Mniszech
(1752–1798)

Józef Ignacy Tyszkiewicz
(1724–1815)
∞ przed 1761
Maria Anna Galimska

Benedykt Karp
(ur. ok. 1751)
∞ przed 1777
Marcelina Puzyna
(ur. ok. 1753)

Pradziadkowie

Antoni Henryk Radziwiłł
(1775–1832)
∞ 1796
Luiza Pruska (1770–1836)
(1770–1836)

Karol Józef von Clary und Aldringen
(1777–1831)
∞ 1802
Alojzja Chotek von Chotkowa und Wognin
(1777–1864)

Paweł Sapieha
(1781–1855)
∞ 1806
Pelagia Róża Potocka
(1775–1846)

Michał Tyszkiewicz
(1761–1839 albo 1842)
∞
Joanna Karp
(1777–1816)

Dziadkowie

Bogusław Fryderyk Radziwiłł (1809–1873)
∞ 1832
Leontyna Gabriela von Clary und Aldringen (1811–1890)

Leon Sapieha (1811–1884)
∞ 1841
Joanna Tyszkiewicz (1816–1873)

Rodzice

Ferdynand Radziwiłł (1834–1926)
∞ 1864
Pelagia Sapieha (1844–1929)

Janusz Franciszek Radziwiłł (1880–1967)

Patrylinealna linia pokrewieństwa

[edytuj | edytuj kod]

Janusz Franciszek Radziwiłł był w 15. pokoleniu potomkiem Syrpucia, legendarnego założyciela rodu Radziwiłłów. Radziwiłł był też m.in. potomkiem wielkiego księcia litewskiego Giedymina, poprzez pokrewieństwo z szeregiem rodów książęcych wywodzących się od jego synów, w tym Czartoryskich i Wiśniowieckich. Poprzez swojego dziadka, Bogusława Fryderyka, był także potomkiem niemieckiego rodu Hohenzollernów, w tym króla Prus Fryderyka Wilhelma I. Poprzez Hohenzollernów, także innych europejskich rodów królewskich, Welfów (w tym króla brytyjskiego Jerzego I, co daje jego potomkom prawo do sukcesji tronu brytyjskiego), Wettynów czy Habsburgów.

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]
  • Wspomnienia, Warszawa 2001

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ http://metryki.genealodzy.pl/metryka.php?ar=11&zs=0311d&sy=1911&kt=1&plik=35-37.jpg, Nieborów, akt urodzenia nr. 35/1911.
  2. ↑ a b c d Jarosław Durka, Janusz Radziwiłł: 1880–1967 : biografia polityczna, wyd. 1, Warszawa: Rytm, 2011, s. 59–95, 143–163, 187–190, 241–251, ISBN 978-83-7399-465-2, OCLC 776926290.
  3. ↑ Paweł Czerwiński, Zakon Maltański i stosunki jego z Polską na przestrzeni dziejów, s. 171.
  4. ↑ „Przegląd Gospodarczy”: organ Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów. 1932, z. 11, s. 429.
  5. ↑ Wojciech Roszkowski, Lista największych właścicieli ziemskich w Polsce w 1922 r., w: Przegląd Historyczny, 1983, Tom 74, Numer 2, s. 284.
  6. ↑ Jarosław Durka, Wynagrodzenia pracowników w majątku ziemskim Nieborów Janusza Radziwiłła w latach 30. XX w., [w:] Włodzimierz Mędrzecki, Cecylia Leszczyńska (red.), Metamorfozy społeczne, t. 9: Praca i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej, Instytut Historii PAN, 2014, s. 87–104, ISBN 978-83-63352-31-8.
  7. ↑ Spis alfabetyczny obywateli ziemskich Królestwa Polskiego ze wskazaniem ostatniej stacji pocztowej, 1909, s. 101.
  8. ↑ Vilius Kavaliauskas: Symbole wolności bałtyckiej 1918–1940. Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie, 2020, s. 49. ISBN 978-83-64178-88-7.
  9. ↑ Zamki kresowe Rzeczypospolitej – Ołyka i Klewań (ok. 10:25). [dostęp 2017-02-28].
  10. ↑ Anna Herbich Dziewczyny z Powstania, Znak Horyzont, Kraków 2014, s. 162–169.
  11. ↑ Françoise Thom, Beria. Oprawca bez skazy, Warszawa 2016, s. 347, 885.
  12. ↑ Radziwiłł strofuje Göring. W: Piotr Zychowicz: Opcja niemiecka. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2014, s. 67. ISBN 978-83-7818-620-5.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Jarosław Biernaczyk, Janusz Franciszek Radziwiłł, w: Alma Mater Ostroviensis – Księga Pamięci – Non Omnis Moriar, tom X, Ostrów Wielkopolski 2003
  • Jarosław Durka, Janusz Radziwiłł 1880–1967. Biografia polityczna, Warszawa 2011, Oficyna Wydawnicza „Rytm” ISBN 978-83-7399-465-2.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Rząd Jana Kantego Steczkowskiego (1918)
W dniu zaprzysiężenia
Późniejsi członkowie rządu

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Janusz_Franciszek_Radziwiłł&oldid=75049192”