Janina Jarzynówna-Sobczak
Data i miejsce urodzenia |
28 stycznia 1915 |
---|---|
Data śmierci |
14 września 2004 |
Narodowość | |
Dziedzina sztuki | |
Odznaczenia | |
Janina Jarzynówna-Sobczak (ur. 28 stycznia 1915 w Wiedniu, zm. 14 września 2004 w Gdańsku)[1] – polska tancerka, choreografka, pedagog.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Jej rodzicami byli Tytus Jarzyna, prezes Izby Poczt i Telegrafów w Krakowie, i Zofia[1]. Absolwentka Szkoły Plastyki i Rytmiki Wandy Haburzanki w Krakowie oraz Konserwatorium Niny Dolińskiej w Krakowie (1938). Debiutowała jako tancerka solowym recitalem w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie w 1938. W 1945 zdała egzamin aktorski przed komisją Związku Artystów Scen Polskich. W latach 1938–1939 i 1945–1946 prowadziła w tym mieście własną Szkołę Tańca Artystycznego. W 1946 przeniosła ją do Gdańska. W 1950 została ona przemianowana na Państwowe Liceum Choreograficzne w Letnicy, w 1952 na Państwową Średnią Szkołę Baletową. Jarzynówna-Sobczak pozostawała przez cały czas jej dyrektorem artystycznym. Od 1948 współpracowała jako choreografka z Teatrem Wybrzeże, od 1949 ze Studiem Operowym Filharmonii Bałtyckiej, od 1955 – z Teatrem Lalki i Aktora Miniatura w Gdańsku. W latach 1953–1976 kierowała założonym przez siebie zespołem baletowym Państwowej Opery Bałtyckiej. Od 1954 do 1958 była radną Miejskiej Rady Narodowej w Gdańsku.
Podczas pracy w Państwowej Operze Bałtyckiej przygotowała 45 przedstawień, m.in.: Dafnis i Chloe Maurice'a Ravela (1958), Cudowny mandaryn Béli Bartóka (1960), Romeo i Julia (1964), Piotruś i wilk, Kopciuszek Siergieja Prokofjewa, Mandragora i Harnasie Karola Szymanowskiego[2], Tytania i osioł Zbigniewa Turskiego (1967), Niobe Juliusza Łuciuka (1967) – dwa ostatnie zostały sfilmowane w 1971. Współpracowała także z Teatrem Wielki w Warszawie, Teatrem Wielkim w Łodzi, Teatrem Polskim w Bydgoszczy, Operą i Operetką w Bydgoszczy, Teatrem im. Wilama Horzycy oraz Bałtyckim Teatrem Dramatycznym. Tworzyła choreografię do muzyki m.in. Grażyny Bacewicz, Tadeusza Bairda (Cztery eseje, 1961), Henryka Mikołaja Góreckiego, Witolda Lutosławskiego (Mała suita), Wojciecha Kilara, Krzysztofa Pendereckiego i Kazimierza Serockiego oraz do filmów Pamiętnik pani Hanki (1963) i Kazimierz Wielki (1975). Była też konsultantką tańca w Popiołach (1965). Opracowała trzy seriale telewizyjne: Balet (1972–1973), Balet polski (1974–1975) oraz Teatr wizji i ruchu (1974–1975). Jej balety były wystawiane m.in. podczas Warszawskiej Jesieni, Festiwalu Polskich Oper i Baletów w Poznaniu, Łódzkich Spotkań Baletowych, Festival Ostseewoche w Rostocku oraz w Gruzińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej.
Zmarła w Gdańsku, pochowana na cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku (rejon IX, taras IV wojskowy-1-38)[3].
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1995)
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1985)
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1959)
- Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 1954 i 1965)
- Srebrny Krzyż Zasługi (22 lipca 1952)[4]
Nagrody i wyróżnienia
[edytuj | edytuj kod]- Nagroda Ministra Kultury i Sztuki (1962, za choreografię do Czterech esejów i 1975, za wybitne osiągnięcia w pracy choreograficznej)
- Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i Telewizji (1973)
- Złoty Ekran (1972, za cykle Balet i Balet Polski),
- nagroda muzyczna miasta Gdańska (1956)
- nagroda przewodniczącego Prezydium Rady Narodowej Miasta Krakowa (1963)
- dyplom Gdańszczanina 20-lecia (1965)
- Medal Księcia Mściwoja II (1997)[5]
- Order Stańczyka (1968)
- Medal Diagilewa (2004, pierwszy laureat z Polski)
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]- W 2005 roku, z okazji 55-lecia Gdańskiej Szkoły Baletowej, przy wejściu, wmieszono brązową tablica portretowa Janiny Jarzynówny-Sobczak autorstwa Gennadija Jerszowa[6].
- W październiku 2014 odsłonięto tablicę pamiątkową na ścianie domu przy ul. Jaśkowa Dolina 11 (dawniej nr 6c) w Gdańsku, w którym w latach 40. XX wieku mieszkała i prowadziła szkołę tańca.
- Od 28 stycznia 2015 jest patronką Ogólnokształcącej Szkoły Baletowej im. Janiny Jarzynówny-Sobczak w Gdańsku[7].
- W maju 2021 została patronką tramwaju Pesa Jazz Gdańskich Autobusów i Tramwajów[8].
- O jej życiu opowiadają:
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b JARZYNÓWNA-SOBCZAK JANINA, tancerka, choreograf, pedagog – Encyklopedia Gdańska [online], gdansk.gedanopedia.pl [dostęp 2023-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2022-06-28] .
- ↑ Zmarła Janina Jarzynówna-Sobczak. encyklopediateatru.pl. [dostęp 2020-04-30].
- ↑ Janina Sobczak. cmentarze-gdanskie.pl. [dostęp 2020-04-30].
- ↑ M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
- ↑ MEDAL KSIĘCIA MŚCIWOJA II – Encyklopedia Gdańska [online], gdansk.gedanopedia.pl [dostęp 2023-02-27] .
- ↑ Gdańsk. 55-lecie Szkoły Baletowej
- ↑ Ogólnokształcąca Szkoła Baletowa im. Janiny Jarzynówny-Sobczak w Gdańsku [online], szkolabaletowa.pl [dostęp 2020-05-04] .
- ↑ Matka gdańskiego baletu została patronką tramwaju
- ↑ Janina Jarzynówna-Sobczak, Barbara Kanold, Rozmowy o tańcu, Polnord – Wydawnictwo "Oskar", 2003, 142 s. ISBN 978-83-86181-92-6
- ↑ W stulecie urodzin Janiny Jarzynówny-Sobczak, Gdańsk: Opera Bałtycka, 2015 ISBN 978-83-941253-0-1
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Olga Krzyżyńska: Janina Jarzynówna-Sobczak. gedanopedia.pl. [dostęp 2020-04-30].
- Joanna Czajkowska: Janina Jarzynówna-Sobczak. taniecpolska.pl. [dostęp 2020-04-30].
- Artyści związani z Gdańskiem
- Ludzie urodzeni w Wiedniu
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
- Pochowani na Cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku
- Polscy choreografowie
- Polscy pedagodzy
- Polskie tancerki
- Urodzeni w 1915
- Zmarli w 2004