Grzęska
50°04′20″N 22°26′54″E/50,072222 22,448333| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
1946[2] |
| Strefa numeracyjna |
16 |
| Kod pocztowy |
37-200[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RPZ |
| SIMC |
0609037[4] |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Przeworsk  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu przeworskiego  | |
| 50°04′20″N 22°26′54″E/50,072222 22,448333[1]
| |
Grzęska – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, w gminie Przeworsk[4][5].
Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Podwyższenia Krzyża.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.
Przez Grzęskę przechodzi Linia kolejowa nr 91 Kraków Główny-Medyka.
Części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0609043 | Góra | część wsi |
| 0609050 | Parcelacja | część wsi |
| 0609089 | Plebanka | osada |
| 0609066 | Zagrody Drugie | część wsi |
| 0609072 | Zagrody Pierwsze | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Na terenie Grzęski archeolodzy odkryli cmentarzysko popielnicowe z II wieku. W pobliskim lesie zwanym Dębrzyna poganie posiadali miejsce pogańskiego kultu, do modlitw i składania ofiar, których pozostałością jest kamień ofiarny. Początkowo wieś nazywała się Hruszcza, od prasłowiańskiego słowa chruszcz. Następnie wieś z powodu grząskiego terenu nazwano Grzęska[6].
Grzęska była wzmiankowana w regestrach poborowych, które zapisali poborcy podatkowi ziemi przemyskiej z 1515 roku, gdy wieś posiadała 22 łanów kmiecych, a także już istniała cerkiew[7] i 1589 roku, gdy wieś posiadała już 17 łanów[8]
Następne wzmianki o wsi w rejestrach poborowych zapisano w latach: 1628[9], 1651[10], 1658[11]. W 1674 roku w Grzęsce było 69 domów[12]. W 1921 roku w Grzęsce było 320 domów.
24 lutego 2019 roku na budynku Wiejskiego Domu Kultury dokonano uroczystego odsłonięcia tablicy pamiątkowej, poświęconej pamięci Braci Olearków[13].
Kościół
[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wzmianka o cerkwi pochodzi z 1515 roku, gdy już od jakiegoś czasu istniała parochia. W czasie kościelnych reform józefińskich w Galicji, parochia greckokatolicka została zlikwidowana, a cerkiew stała się cerkwią filialną parochii w Mirocinie, Gdy wybuchły walki z ukraińskimi nacjonalistami, 10 czerwca 1944 roku cerkiew została spalona przez członków Narodowej Organizacji Wojskowej, w ramach akcji „Odwet”.
Rzymskokatolicy w Grzęsce należeli do parafii farnej w Przeworsku. W 1980 roku podjęto decyzję o budowie własnego kościoła, a w latach 1982–1984 zbudowano murowany kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego. 15 czerwca 1983 roku została erygowana parafia. 15 września 1984 roku kościół został poświęcony przez bpa Ignacego Tokarczuka. 15 września 2008 roku odbyła się konsekracja kościoła, której dokonał abp Józef Michalik[14].
Oświata
[edytuj | edytuj kod]Początki szkolnictwa w Grzęsce są datowane na połowę XIX wieku. W 1858 roku został zbudowany drewniany budynek szkolny. W latach 1873–1874 szkoła była ludowa, w latach 1874–1912 szkoła była 1-klasowa, a od 1912 szkoła była 2-klasowa.
W 1910 roku zbudowano murowany budynek szkolny, gdy po II wojnie światowej wprowadzono szkołę 7-letnią, z powodu problemów lokalowych podjęto decyzję o rozbudowie szkoły. W latach 1964–1966 dokonano rozbudowy szkoły, a 12 października 1985 roku odbyła się uroczystość nadania szkole imienia Władysława Kojdra[15].
W 1999 roku na mocy reformy oświaty zorganizowano 6-letnią szkołę podstawową i 3-letnie gimnazjum. W 2010 roku rozpoczęto rozbudowę szkoły - budowę sali gimnastycznej z budynkiem dydaktyczno-żywieniowym i łącznikiem. 4 września 2017 roku odbyło się poświęcenie nowej szkoły[16]. W 2017 roku na mocy reformy oświaty przywrócono 8-letnią szkołę podstawową.
Osoby związane z miejscowością
[edytuj | edytuj kod]- Maria Jędrzejec – nauczycielka i działaczka ludowa.
- Władysław Kojder ps. „Trzaska” – działacz ruchu ludowego, polityk SL.
- ks. Marek Balawender – polski duchowny katolicki ze Stowarzyszenia Misji Afrykańskich, misjonarz w RPA.
- ks. Antoni Olejarka ps. „Olejarz” (1908-1974) – kapelan Armii Krajowej, dziekan dekanatu głogowskiego[13].
- kpt Stanisław Olejarka ps. „Oko” {1917-2002) – żołnierz Armii Krajowej i Wojska Polskiego, więzień polityczny okresu stalinowskiego[13].
Sport
[edytuj | edytuj kod]W Grzęsce działa klub sportowy LKS „Błękitni” Grzęska, który został założony w 1945 roku[17].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 39905
- ↑ Wieś Grzęska w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-10], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 344 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Opis Grzęski na stronie gminy
- ↑ Aleksander Jabłonowski Źródła dziejowe. Tom XVIII, część I. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona Warszawa. 1902. (s. 136) [dostęp 2017-09-25]
[Cytat: Grzaska, lan 22, tab. brax. fert., pop gr. 15..] - ↑ Aleksander Jabłonowski Źródła dziejowe. Tom XVIII, część I. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona Warszawa. 1902. (s. 6) [dostęp 2017-09-25]
[Cytat: Grzęska, lan. 17, pop, hort. c. agr. 4, inq. c. pec. 10, inq. paup. 17, ort. 2..] - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe. Tom I, część I. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1628. (s. 61) Wydawnictwo WSP. Rzeszów 1997. ISBN 83-87288-60-8
[Cytat: Grzeska: de laneis 17 per gr 30; pop de sinagoga fl. 2; hortulani in agris 10 per gr 6; inquilini pecora habentes 10 per gr 8; inquilini pauperes 17 per gr 2; artifices 2 per gr 4......25/2/0.] - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe, tom 1, część 2. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1651 (s. 41) Wydawnictwo WSP. Rzeszów 1997. ISBN 83-87288-55-1
[Cytat: Grzeska: de laneis 17 per gr 30, sinagoga libera, hortulani in agris 10 per gr 6, inquilini cum pecore 10 per gr 8, inquilini pauperes 17 per gr 2, artifices 2 per gr 8 ................ 23/10/0.] - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe, tom I, część 3. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1658 (s. 69) Wydawnictwo WSP. Rzeszów 2000. ISBN 83-87288-55-1
[Cytat: Grzęska: de laneis 17 per gr 30, ecclesia libera, hortulani in agris 10 per gr 6, inquilini cum pecore 10 per gr 8, inquilini pauperes 17 per gr 2, artifices 2 per gr 8 .................... 23/10/0.] - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe. Tom I, część 4. Rejestr pogłównego ziemi przemyskiej 1674. (s. 18) Wydawnictwo WSP. Rzeszów 2000. ISBN 83-87288-55-1
[Cytat: Grzęska: a personis subditorum n[umer]o 69 per fl. unum facit......69/0.] - ↑ a b c Odsłonięcie tablicy Braci Olejarków w Grzęsce
- ↑ Wiekopomne chwile. Stanisława Czepińska [online], Tygodnik Katolicki „Niedziela”. Niedziela Przemyska 43/2008.
- ↑ Historia szkoły
- ↑ Etapy rozbudowy szkoły
- ↑ futbolowo.pl Historia
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Grzęska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 891.
- Mapa katastralna wsi Grzęska z 1852
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stanisław Kojder Monografia wsi Grzęska, powiat Przeworsk AP Przemyśl
| Miejscowości gminy |
| ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostki pomocnicze gminy |
|
