Przejdź do zawartości

Gerard Labuda

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Gerard Labuda
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

28 grudnia 1916
Nowa Huta (koło Kartuz)

Data i miejsce śmierci

1 października 2010
Poznań

Profesor nauk humanistycznych
Specjalność: historia powszechna, historia średniowieczna
Alma Mater

Uniwersytet Poznański

Doktorat

1944 – nauk humanistycznych
Uniwersytet Poznański

Habilitacja

1946 – nauk humanistycznych
Uniwersytet Poznański

Profesura

1950

Nauczyciel akademicki
uczelnia

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Okres zatrudn.

od 1946 do 2010

Rektor
Uczelnia

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Okres spraw.

1962–1965

Poprzednik

Alfons Klafkowski

Następca

Czesław Łuczak

Prezes Polskiej Akademii Umiejętności
Okres spraw.

1989–1994

Poprzednik

Adam Krzyżanowski

Następca

Kazimierz Kowalski

Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Medal 10-lecia Polski Ludowej
Odznaka Nagrody Państwowej

Gerard Labuda (ur. 28 grudnia 1916 w Nowej Hucie k. Kartuz, zm. 1 października 2010 w Poznaniu) – polski historyk mediewista. Specjalność naukowa: historia powszechna i historia Polski, historia słowiańszczyzny zachodniej, w tym historia Pomorza i Kaszub. Wydawca źródeł skandynawskich i anglosaskich do historii Słowian zachodnich; historia kultury i cywilizacji, metodologia badań historycznych. Rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w latach 1962–1965. W latach 1984–1989 wiceprezes PAN. W latach 1989–1994 prezes PAU, następnie jej prezes honorowy. Członek Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa PRL. Mieszkał w Poznaniu.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo i młodość

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie Stanisława[1] (1880–1954) i Anastazji z Baranowskich (1888–1970)[2]. Edukację rozpoczął w rodzinnym domu. Rozpoczynając w wieku ośmiu lat naukę w czteroklasowej szkole powszechnej w Luzinie pisał i czytał biegle po polsku i niemiecku – po miesiącu nauki został awansem przeniesiony do drugiej klasy, a po kolejnych kilku tygodniach do trzeciej. Po ukończeniu tej szkoły uczęszczał do gimnazjum klasycznego w Wejherowie.

Studia

[edytuj | edytuj kod]

W 1936 rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Poznańskim[3]. Podczas studiów pisał rozprawy historyczne – jego monografia o biskupie Chrystianie zyskała status monumentalnej pozycji w polskiej historiografii. W 1938 pracował przy porządkowaniu archiwum Ordynacji Wielopolskich w Chrobrzu. W roku akademickim 1938–1939 był stypendystą Uniwersytetu w Lund w Szwecji. Studia historyczne przerwał mu wybuch II wojny światowej, kontynuował je na tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich z siedzibą w Warszawie. Tam otrzymał w 1943 tytuł magistra na podstawie wydanej w 1937 publikacji Polska i krzyżacka misja w Prusach. Doktorat obronił w 1944, również na podstawie przedwojennej rozprawy Założenia Arcybiskupstwa Magdeburskiego i Biskupstwa Poznańskiego na tle wschodniej polityki misyjnej. By uzyskać doktorat, musiał zdać m.in. egzamin z archeologii. Dlatego w marcu 1943 przybył specjalnie do Zarzecza k. Niska, gdzie ukrywał się prof. Józef Kostrzewski w majątku Stanisława Hofmokla; tam uzyskał pozytywny wynik na egzaminie[4]. W okresie okupacji pracował jako księgowy w niemieckim zarządzie Liegenschaftverwaltung w Chrobrzu, równolegle wykładał konspiracyjnie historię średniowieczną Polski w filii Uniwersytetu Ziem Zachodnich w Kielcach. Potajemnie udostępniał dostępne mu (z racji obowiązków zawodowych) archiwalia do konspiracyjnych badań naukowych.

Kariera naukowa

[edytuj | edytuj kod]

Po wojnie zatrudniony na Uniwersytecie Poznańskim, czynnie angażował się w odbudowę biblioteki Seminarium Historycznego. W 1946 habilitował się na podstawie rozprawy Studia nad początkami państwa polskiego, w większej części napisanej w czasie okupacji. Okresowo pełnił wówczas funkcję prodziekana Wydziału Humanistycznego. Od 1950 profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Poznańskiego; od 1951 członek korespondent PAU, a od 1953 także w Instytucie Historii PAN – tamże na czele Zakładu Historii Pomorza. Profesor zwyczajny 1956, w latach 1958–1961 dyrektor Instytutu Zachodniego, rektor UAM 1962–1965. Do jego zasług organizacyjnych należało powołanie rady doradczej w postaci kolegium rektorskiego oraz istniejącego do dziś Kolegium Rektorów Miasta Poznania. Od 1964 członek korespondent PAN, od 1969 członek rzeczywisty, w latach 1972–1983 członek prezydium PAN, 1972–1980 prezes oddziału poznańskiego PAN, 1984–1989 wiceprezes PAN[5]. Członek i wieloletni sekretarz, w latach 1972–1975 i 1980–1981 prezes Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności po jej reaktywacji w 1989, prezes PAU w latach 1989–1994, potem jej prezes honorowy. Był przewodniczącym Rady Naukowej Biblioteki Kórnickiej, redagował m.in. Historię dyplomacji, Słownik starożytności słowiańskich i Polski Słownik Biograficzny. Przewodniczący Rady Naukowej Instytutu im. O. Kolberga 1960–2008. Członek komisji UNESCO, PRL i RFN ds. podręczników szkolnych 1972–1989.

Wydarzenia marcowe i ich konsekwencje

[edytuj | edytuj kod]

W 1968 jego czterej synowie wzięli udział w protestach marca 1968 na UAM. Wezwany do ministerstwa w celu wyjaśnienia tej sprawy odparł, że jego (jako „dawnego rektora”) synowie stanęli w marcu 1968 po właściwej stronie[6]. W rezultacie działań komisji wiceministra Mistewicza, z dniem 1 września 1970 r., w ramach „polityki jednoetatowości”, zaprzestał pracy na UAM, pozostając w Instytucie Historii PAN. Dzięki wsparciu ze strony ministra szkolnictwa wyższego Henryka Jabłońskiego uzyskał jednak bezterminowy urlop bezpłatny, co umożliwiło mu formalnie zachowanie stanowiska na UAM. Dzięki temu mógł (choć już bez wynagrodzenia) nadal kierować do emerytury w 1986 pracami Zakładu Historii Powszechnej i Polski do XV w. Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, a okresowo prowadzić również wykład kursowy. Nieudane próby przerwania owego urlopu w celu przywrócenia pełnego etatu profesorskiego podjęte zostały w latach 1974–1975 przez ówczesnego rektora UAM Benona Miśkiewicza.

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

18 września 1943 poślubił Albertę Marię hr Wielopolską h. Starykoń (1917–1999), siostrę Alfreda Wielopolskiego, prawnuczkę margrabiego Aleksandra Wielopolskiego. Wspomniani wyżej czterej synowie: Aleksander, Iwo (ur. 1945), Adam (ur. 1946) i Damian (ur. 1949) zostali profesorami uniwersytetów odpowiednio w Polsce, USA, Niemczech i Kanadzie. Córka Anastazja Winiger, mieszkająca w Szwajcarii, jest jednym z redaktorów tzw. Wielkiego Inwentarza Zabytków kantonu genewskiego. O sobie powiedział: „Ja mówię dobrze tylko po kaszubsku, to jest moja matryca językowa.”[7]

Pogrzeb

[edytuj | edytuj kod]

9 października 2010 został pochowany w Luzinie na Kaszubach. W pogrzebie wziął udział prezes Rady Ministrów Donald Tusk[8]. Homilię wygłosił Prymas Polski senior, arcybiskup Henryk Muszyński[9].

Wybrane obszary badawcze

[edytuj | edytuj kod]
  • Propozycja najstarszego zapisanego zdania w języku polskim. Nie jest nim, jak dotąd uznawano „Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj!” (Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai) z Księgi henrykowskiej, lecz „Gorze nam się stało”, które według kronikarza miał wypowiedzieć książę Henryk Pobożny w trakcie bitwy pod Legnicą. Zdanie to znamy dopiero od Jana Długosza, jednakże Labuda uargumentował, iż Długosz zaczerpnął je z obecnie zaginionej kroniki Wincentego z Kielczy.
  • Koncepcja właściwej pisowni „Wincenty z Kielczy” w miejsce stosowanej dawniej w odniesieniu do kronikarza „Wincenty z Kielc”.
  • Ustalenie daty oblężenia Raciborza w 1241 r. przez Tatarów (15 lutego), co wyjaśniło cały przebieg wyprawy tatarskiej. Przeprowadził to dzięki udowodnieniu na podstawie sakramentarza tynieckiego, iż 15 lutego również obchodzono wspomniany w kronice dzień św. Marcelego (czego nie byli w stanie ustalić inni badacze z powodu błędu w indeksie).

Studenci

[edytuj | edytuj kod]

Uczony wypromował ponad 100 magistrów i kilkudziesięciu doktorów. Jego studentami byli m.in. profesorowie: Jerzy Hauziński, Bogusław Drewniak, Marceli Kosman, Jerzy Strzelczyk, Edward Rymar, Mieczysław Stański oraz docent Irena Radtke.

Pisma (wybór)

[edytuj | edytuj kod]
  • Studia nad początkami państwa polskiego, Kraków 1946.
  • Pierwsze państwo słowiańskie – państwo Samona, Kraków 1949.
  • Słowiańszczyzna pierwotna, Warszawa 1954.
  • Polska granica zachodnia. Tysiąc lat dziejów politycznych, 1970.
  • Fragmenty dziejów Słowiańszczyzny Zachodniej, t. 1–3, Poznań 1960, 1964, 1975.
  • Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Gospodarka-Społeczeństwo-Państwo-Ideologia (wraz z Marianem Biskupem). Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1986.
  • Studia nad początkami państwa polskiego (t. 1–2, 1987–88).
  • Pierwsze państwo polskie, Kraków 1989, seria Dzieje Narodu i Państwa Polskiego.
  • Kaszubi i ich dzieje, Gdańsk 1996, ISBN 83-904950-9-0.
  • Święty Stanisław Biskup Krakowski, Patron Polski, Publikacje Instytutu Historii UAM 39, Poznań 2000.
  • Mieszko I, Wrocław 2002.
  • Historia Kaszubów w dziejach Pomorza t.1 Czasy średniowieczne, Gdańsk 2006.
  • Korona i Infuła. Od Monarchii do poliarchii, Kraków 1996, seria Dzieje Narodu i Państwa Polskiego.
  • Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna, 2003.
  • Mieszko II. Król Polski (1025–1034), Wydawnictwo: Poznańskie, Poznań 2008.
  • Rozważania nad teorią i historią kultury i cywilizacji, Wydawnictwo: Poznańskie 2008[10].

Naukowe dokonania Gerarda Labudy zostały przedstawione m.in. w pracy pod red. J. Dobosza, Naukowe dzieło Profesora Gerarda Labudy[11]. Łącznie opublikował ponad 2000 prac, w tym ponad 30 książek i kilkaset rozpraw i artykułów[12].

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody, wyróżnienia i tytuły honorowe

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Jego imieniem nazwano główną aulę w nowym budynku Wydziału Historycznego – Collegium Historicum Novum na terenie campusu UAM na Morasku.

W stulecie urodzin profesora na szczecińskim Cmentarzu Centralnym posadzono upamiętniające go Drzewko Pamięci (dąb)[28].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b M.P. z 1997 r. nr 14, poz. 124 „za wybitne zasługi w pracy naukowej i dydaktycznej”.
  2. Gerard Labuda M.J. Minakowski, Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego [dostęp 2024-07-21].
  3. Labuda Gerard (1916–2010) [online], Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN - Instytut Historii PAN [dostęp 2022-01-20] (pol.).
  4. J. Kostrzewski, Z mego życia... pamiętnik, Warszawa 1970, s. 235.
  5. LABUDA, Gerard [online], Polska Akademia Nauk - Członkowie PAN [dostęp 2023-02-03] (pol.).
  6. Tomasz Schramm, Zarys dziejów Instytutu Historii UAM, [w:] Bohdan Lapis, Tomasz Schramm, Rafał Witkowski, Ryszard Wryk Instytut Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. 1956–2006, Poznań 2006, s. 26.
  7. Gerard Labuda, [w:] Zapiski kaszubskie, pomorskie i morskie,Gdańsk: Oficyna Czec, 2000, Wyd. 1, s. 486.
  8. pogrzeb Labudy w gazeta.pl.
  9. Pożegnanie profesora Labudy [online], radiopoznan.fm [dostęp 2021-01-17] (pol.).
  10. J. Dobosz: Prof. dr hab. Gerard Labuda. [dostęp 2010-07-24]. (pol.)., s. 2–3.
  11. J. Dobosz: Prof. dr hab. Gerard Labuda. [dostęp 2010-07-24]. (pol.)., s. 2.
  12. J. Dobosz: Prof. dr hab. Gerard Labuda. [dostęp 2010-07-24]. (pol.)., s. 1.
  13. M.P. z 2011 r. nr 4, poz. 41 „w uznaniu znamienitych zasług dla nauki polskiej, za wybitne osiągnięcia w pracy dydaktycznej”.
  14. M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1589 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w pracy naukowej i dydaktycznej”.
  15. M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410 - Uchwała Rady Państwa z dnia 24 lutego 1955 r. nr 0/343 - na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
  16. Lista nagród przyznawanych przez UAM - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu [online], amu.edu.pl [dostęp 2024-07-22] (pol.).
  17. a b Kto jest kim w Polsce, Interpress 1984.
  18. Nagrody państwowe za 1951 r. za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego i sztuki. „Głos Koszaliński”. Rok III, Nr 201 (822), s. 6, 26 lipca 1951. Koszalin: KW PZPR. [dostęp 2024-07-21]. 
  19. Doktorzy Honorowi Uniwersytetu Gdańskiego. ug.edu.pl. [dostęp 2016-08-23].
  20. Doktorzy honoris causa UMK. umk.pl. [dostęp 2011-02-25].
  21. Doktoraty HC. uw.edu.pl. [dostęp 2011-02-21].
  22. Dział Nauki US w Szczecinie: Prof. zw. dr hab. Gerard Labuda. [dostęp 2010-07-24]. (pol.).
  23. L. Wątróbski: Doktorat h.c. dla prof. dr G. Labudy. [dostęp 2010-07-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-17)]. (pol.). Gazeta.pl Szczecin: Doktorat h.c US dla prof. Gerarda Labudy. [dostęp 2010-07-24]. (pol.).
  24. Urząd Miejski w Gdańsku [online], bip.gdansk.pl [dostęp 2024-07-22].
  25. Protokół nr XIV/2015 z sesji Rady Gminy Luzino z dnia 30 grudnia 2015 r. [dostęp 2024-07-22].
  26. Lista Laureatów Statuetki Złotego Hipolita - Towarzystwo im. Hipolita Cegielskiego [online], www.thc.org.pl [dostęp 2024-07-22].
  27. Honorowi Obywatele. gniezno.eu. [dostęp 2016-08-23].
  28. Drzewka Pamięci [online], 24kurier.pl [dostęp 2023-07-24] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Wystąpienie Dziekana Wydziału Historycznego Profesora Tomasza Jasińskiego na uroczystości odnowienia doktoratu Profesora Gerarda Labudy, „Nasze Historie” nr 3 (1998), s. 7–10.
  • Wśród ksiąg. Z profesorem Gerardem Labudą rozmawia Tomasz Agatowski, [w:] Aere perennius. Profesorowi Gerardowi Labudzie dnia 28 XII w hołdzie, Poznań 2001, s. 341–358.
  • Labuda Gerard, [w:] Współcześni uczeni polscy: słownik biograficzny, t. 2 H–Ł, Warszawa: Ośrodek Przetwarzania Informacji, 1999, s. 619 ISBN 83-905295-4-8 ISBN 83-905295-6-4.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]