Garbatka-Letnisko
51°29′34″N 21°37′41″E/51,492778 21,628056| wieś | |
 Stacja kolejowa w Garbatce | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
149 – 161 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) |
2742[2] |
| Strefa numeracyjna |
48 |
| Kod pocztowy |
26-930[3] |
| Tablice rejestracyjne |
WKZ |
| SIMC |
0618639[4] |
Położenie na mapie gminy Garbatka-Letnisko  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu kozienickiego  | |
| 51°29′34″N 21°37′41″E/51,492778 21,628056[1]
| |
| Strona internetowa | |
Garbatka-Letnisko – wieś sołecka[5] w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim, w gminie Garbatka-Letnisko[4][6]. Leży przy drodze krajowej nr 79.
Garbatka była wsią klasztoru benedyktynów sieciechowskich w województwie sandomierskim w ostatniej ćwierci XVI wieku[7]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Garbatka-Letnisko. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego, zaś przed 1975 r. do woj. kieleckiego.
Miejscowość jest siedzibą gminy Garbatka-Letnisko oraz rzymskokatolickiej parafii Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny[8].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Na obszarze obecnej Garbatki Letnisko do XV w. istniały dwie miejscowości: sama Garbatka oraz Rambertów (różnie pisana: Rembiertów, Rambertów, Rembertów). O tej drugiej miejscowości wspomina przywilej jaki wydał książę Bolesław Wstydliwy klasztorowi sieciechowskiemu w 1252.
Pierwsza wzmianka o samej Garbatce w źródłach pisanych pochodzi z 1449. Jednak najważniejsze wzmianki występują w Liberum beneficjorum III 267 Jana Długosza, w dokumentach z lat 1497 i 1542 oraz radomskich księgach ziemskich z połowy XV w. W wieku tym Garbatka należała do rodziny Szlizów pieczętujących się herbem Awdaniec, a na przełomie XV i XVI w. przeszła w posiadanie rodu Kochanowskich. W XVI w. obie miejscowości Rambertów oraz Garbatka zostały połączone. W 1787 Garbatka liczyła 253 mieszkańców, w 1881 715 mieszkańców i 101 domów. W latach 1795–1809 Garbatka znajdowała się w zaborze austriackim, z kolei w latach 1815-1915 w zaborze rosyjskim. W XIX w. wieś należała do majoratu kozienickiego, którym władał gen. Iwan Dehn. W Garbatce w tym okresie mieszkał August Wilkoński (pisarz, demokrata i uczestnik powstania listopadowego), który razem z żoną Pauliną z Lauczów (pamiętnikarką) dzierżawił miejscowy folwark.
Na początku XX w. Garbatkę zamieszkiwało już 1331 osób, a w 1930 – 2000. W momencie wybuchu II wojny światowej miejscowość liczyła ponad 3500 mieszkańców. Rozwój miejscowości w końcu XIX w. i na początku XX w. był spowodowany budową kolei (1885) łączącej Zagłębie Dąbrowskie z Dęblinem. Już wówczas dzięki dogodnemu dojazdowi i niewielkiej odległości od Radomia w Garbatce zaczęły powstawać domy wypoczynkowe i letniskowe. Jeden z takich domów (1890) wybudował Antonis Jani, w sumie otworzył 4 takie pensjonaty oraz sklep, a następnie zaczął Garbatkę intensywnie reklamować jako miejscowość uzdrowiskową, co udało mu się znakomicie. Najpierw lekarze i ich pacjenci, a później i zwykli mieszkańcy Radomia, Dęblina oraz innych miast zaczęli tu spędzać wolny czas. Po kilku latach jednak Jani zrezygnował z prowadzenia pensjonatu i po sprzedaniu majątku założył fabrykę wyrobów cementowych. Po następnych kilku latach i ten interes sprzedał, a sam wyjechał w głąb Rosji i tam zmarł.
Najświetniejsze lata w historii Garbatki to okres międzywojenny. W tym czasie zasłynęła jako kurort letniskowy. Odwiedzały ją rzesze turystów, szczególnie z Radomia, Lublina i Warszawy. Liczba domów do wynajęcia wzrosła do 400. Zabudowania powstawały po obu stronach linii kolejowej. W 1921 Garbatka liczyła już 1739 mieszkańców, co świadczy o prężnym rozwoju miejscowości. Ważnym momentem w gospodarczo-ekonomicznej historii Garbatki jest utworzenie w 1923 Nadleśnictwa Garbatka. W okresie międzywojennym na obszarze Puszczy Kozienickiej rozwinął się przemysł drzewny. W tym czasie w Garbatce znajdował się już tartak trzytraktowy o mocy przetarcia 15 tys. m² razem ze stolarnią mebli. Wpłynęło to na rozwój przemysłu chemicznego (destylarnia żywicy).
Na początku lat 20. XX w. przebudowano spichlerz zbożowy na kaplicę, do której w 1926 dobudowano prezbiterium, a w trzy lata później kruchtę. W 1926 powstał też miejscowy Komitet Budowy Kościoła. Przez następne 3 lata, wspólnym trudem wszystkich mieszkańców udało się zbudować pierwszy, prowizoryczny kościół. Parafia Garbatka została erygowana w 1932. Otrzymała wezwanie Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Pierwszym proboszczem został ks. Wincenty Wojtaśkiewicz, który zmarł 9 października 1942 w szpitalu obozu Auschwitz-Birkenau[9].
W okresie II wojny światowej Garbatka stanowiła ważny węzeł kolejowy, którym przechodziły niemieckie transporty z zaopatrzeniem frontu wschodniego. W latach 1942 – 1944 partyzanci przeprowadzili w tym rejonie szereg udanych akcji dywersyjnych. W okolicy działał m.in. oddział Gwardii Ludowej im. D. Czachowskiego, który dokonał 9 udanych akcji kolejowych. 12 lipca 1942 wieś została spacyfikowana, do obozów koncentracyjnych przewieziono około 800 osób, przeżyło 46. Na placu w pobliżu części towarowej stacji Garbatka-Letnisko, z którego odjeżdżały transporty zatrzymanych, ustawiony jest pomnik ku pamięci ofiar[10]. W 1965 roku przed stacją w Garbatce ustawiono pomnik ku czci partyzantów[11].
W latach 1942–1945 w Garbatce mieszkał profesor Leszek Kołakowski, który od 2000 r. był Honorowym Członkiem Stowarzyszenia Przyjaciół Garbatki. W Garbatce-Letnisko urodził się pianista jazzowy Andrzej Jagodziński i Krzysztof Kumor – aktor i prezes ZASP.
Współcześnie Garbatkę-Letnisko zamieszkuje ok. 3400 osób.
Honorowymi Obywatelami Gminy Garbatka – Letnisko są: Władysław Molenda ps. „Grab”, Jan Paweł II, z inicjatywy Stowarzyszenia Przyjaciół Garbatki – Leszek Kołakowski i Andrzej Jagodziński – oraz ks. prałat Stanisław Mnich.
Oświata
[edytuj | edytuj kod]- Zespół Szkół Drzewnych i Leśnych[12]
- Centrum Kształcenia Ustawicznego[13]
- Publiczna Szkoła Podstawowa im. Królowej Jadwigi
- Przedszkole Samorządowe „Pod sosnową szyszką"
Administracja
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0618645 | Letnisko | część wsi |
| 0618651 | Podlas | część wsi |
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Przez Garbatkę przechodzą piesze szlaki turystyczne:
niebieski: Maciejowice, PKS – Kozienice – Garbatka-Letnisko – Czarnolas – Janowiec
zielony: Zwoleń – Pionki – Garbatka-Letnisko – Sieciechów – Dęblin – Kock
żółty: Garbatka-Letnisko – Policzna – Antoniówka – Zwoleń
Osoby związane z Garbatką
[edytuj | edytuj kod]- Andrzej Jan Kumor – pisarz, myśliwy, inżynier budownictwa lądowego
- Krzysztof Kumor – aktor
- Andrzej Jagodziński – pianista
- Tadeusz Kordyasz – filozof
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Garbatka Długa,
- Garbatka-Dziewiątka,
- Garbatka Nowa,
- Garbatka-Zbyczyn,
- Parafia Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Garbatce.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 31603
- ↑ Raport o stanie gminy Garbatka-Letnisko w 2023. Liczba mieszkańców w dn. 31.12.2023 s. 9
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 251 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Strona gminy, sołectwa
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 112.
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji radomskiej
- ↑ Bronisław Tarka: Ks. Wincenty Wojtaśkiewicz. pacanow.pl. [dostęp 2015-12-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-22)]. (pol.).
- ↑ Śmietanka Ryszard. Szkice z Dziejów Garbatki. Garbatka Letnisko 1992
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 610
- ↑ Zespół Szkół Drzewnych i Leśnych w Garbatce-Letnisku [online], www.drzewna.com [dostęp 2024-08-13].
- ↑ Zespół Szkół Drzewnych i Leśnych w Garbatce-Letnisku [online], www.drzewna.com [dostęp 2024-08-13].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stanisław Alfred Traczyk, Pionki i Okolice, Przewodnik Historyczno-Krajoznawczy, Pionki: nakł. autora, 1995, ISBN 83-904149-0-2, OCLC 835195845.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Garbatka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 483.
- Garbatka Letnisko – strona Stowarzyszenia Przyjaciół Garbatki
- Stacja kolejowa w Garbatce
- Strona samorządowa Garbatki