Przejdź do zawartości

Dwukolczak

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dwukolczak
Ilustracja
Dwukolczak śródziemnomorski
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

szakłakowate

Rodzaj

dwukolczak

Nazwa systematyczna
Paliurus P. Miller
Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754[3]
Typ nomenklatoryczny

P. spina-christi P. Miller[3]

Synonimy
  • Aubletia Lour.[4]
Multimedia w Wikimedia Commons
Owoce dwukolczaka śródziemnomorskiego

Dwukolczak, dzierżydrzewo[5] (Paliurus Miller) – rodzaj roślin z rodziny szakłakowatych (Rhamnaceae). Obejmuje 5 gatunków[6][4][7]. Jeden z nich – dwukolczak śródziemnomorski P. spina-christi – rośnie w południowej Europie, Bliskim Wschodzie, w regionie Kaukazu, na wschodzie po Iran, Afganistan, Tadżykistan i Uzbekistan[4] (jako introdukowany także w Teksasie[8][4] i Chinach[7][4]). Pozostałe cztery gatunki rosną w Azji Wschodniej od Wietnamu po Półwysep Koreański i Japonię, przy czym trzy z nich są endemitami Chin[7].

Dwukolczak śródziemnomorski tworzy gęste, cierniste, trudne do przebycia zarośla na siedliskach suchych i kamienistych[9] na niżu i w górach do 1500 m n.p.m. Jest głównym składnikiem formacji sziblak[10]. Gatunki wschodnioazjatyckie rosną w górskich lasach i na zboczach gór[7].

Dwukolczak śródziemnomorski uprawiany jest jako roślina ozdobna i tworząca trudne do przebycia żywopłoty[9][6]. Na wschodzie Azji uprawiany jest w ogrodach także Paliurus hemsleyanus[11] i Paliurus ramosissimus[12]. Ten ostatni gatunek ma szereg zastosowań użytkowych – jego twarde drewno służy do wyrobu różnych narzędzi. Rozmaite części tej rośliny wykorzystywane są w medycynie, a z owoców tłoczy się olej służący do wyrobu świec[12].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Zimozielone i zrzucające liście krzewy osiągające różną wysokość, a także niewielkie do średnich drzewa[13] (największe – P. hemsleyanus i P. ramosissimus osiągają do 20 m wysokości[12][11]). Rośliny cierniste – jako zdrewniałe ciernie wykształcone są przylistki, zwykle proste, u P. spina-christi jeden z cierni jest odgięty[7][6]. Czasem rośliny z pędami wspierającymi się na podporach[7], zygzakowatymi[10].
Liście
Skrętoległe. Blaszka z wyraźnymi trzema żyłkami przewodzącymi wychodzącymi z jej nasady[7], szeroko jajowata do okrągławej, nieco niesymetryczna[10], całobrzega do piłkowanej[7].
Kwiaty
Obupłciowe, zebrane w wierzchotkowate kwiatostany wyrastające w kątach liści[13]. Szypułki kwiatowe krótkie, ale zwykle wydłużają się podczas owocowania[7]. Hypancjum miseczkowate do półkulistego[13]. Działek kielicha jest pięć, są one trójkątne, zaostrzone, nagie lub owłosione[7]. Płatki korony w liczbie pięciu są zredukowane (osiągają do 1–2 mm długości) i często obejmują pręciki. Pręcików jest pięć, wolnych, do 2 mm długości[7]. Zalążnia wpół dolna, dwu- lub trójkomorowa, otoczona mięsistym pierścieniem dysku miodnikowego[13]. W każdej komorze z pojedynczym zalążkiem. Szyjka słupka spłaszczona lub walcowata, na końcu z dwoma lub trzema ramionami[7].
Owoce
Suche, dyskowate lub półkuliste pestkowce otoczone skrzydełkiem, u nasady stożkowate, na szczycie zaokrąglone lub spłaszczone, często z trwałym kielichem. Nasiona jajowate, brązowe i lśniące[7].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Jeden z rodzajów z rodziny szakłakowatych (Rhamnaceae). W obrębie podrodziny Ziziphoideae Luersson zaliczany jest do plemienia Paliureae Endlicher wspólnie z dwoma innymi, najbliżej spokrewnionymi rodzajami[2]: głożyną Ziziphus i howenią Hovenia[13]. Skamieniałości przypisywane do rodzaju Paliurus datowane na 66 milionów lat znaleziono pod Trapami Dekanu na subkontynencie indyjskim[2].

Wykaz gatunków według Plants of the World[4]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-02-10] (ang.).
  3. ↑ a b Paliurus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-02-10].
  4. ↑ a b c d e f Paliurus Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. [dostęp 2020-02-10].
  5. ↑ Tadeusz Stanowski, Lasy Turkmenii [pdf], „Sylwan”, CXXXV (10), 1991, s. 69–73 [dostęp 2024-10-22].
  6. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 670, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m Paliurus Miller. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-10].
  8. ↑ Paliurus Miller. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-10].
  9. ↑ a b Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 371. ISBN 83-7079-778-4.
  10. ↑ a b c Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 2003, s. 182. ISBN 83-214-1305-6.
  11. ↑ a b Paliurus hemsleyanus. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-10].
  12. ↑ a b c Paliurus ramosissimus. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-10].
  13. ↑ a b c d e K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VI. Flowering Plants. Dicotyledons. Heidelberg: Springer, 2004, s. 327. ISBN 978-3-642-05714-4.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dwukolczak&oldid=75024824”