Przejdź do zawartości

Cyborgi

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Uszkodzona wieża kontroli lotów na lotnisku w Doniecku, koniec grudnia 2014
Żołnierz ukraiński w czasie obrony lotniska

Cyborgi – ukraińscy żołnierze, którzy brali udział w obronie portu lotniczego w Doniecku podczas wojny na wschodzie Ukrainy (26 maja 2014 – 22 stycznia 2015), w tym walk wokół lotniska w Doniecku. Wszyscy byli ochotnikami[1].

Cyborgi stały się współczesnym ukraińskim mitem narodowym i przez wielu Ukraińców traktowani są w sposób „prawie legendarny”[2].

Pochodzenie określenia „Cyborgi”

[edytuj | edytuj kod]

Termin z fantastyki naukowej (skrót od organizm cybernetyczny) oznacza organizm biologiczny, który zawiera elementy mechaniczne lub elektroniczne, które zastępują lub uzupełniają jego organy. Liczne przykłady z kultury masowej i literatury non-fiction opisują cyborgów jako ludzie o sztucznie zwiększonych zdolnościach fizycznych lub umysłowych: mają one zwykle nadmierną moc, wyostrzony zmysł, mózg komputera lub wbudowaną broń[3][4][5].

Słowo cyborg oznaczające „obrońców lotniska w Doniecku” zostało po raz pierwszy użyte we wrześniu 2014 roku przez nieznanego prorosyjskiego bojownika. Następnie próbował wyjaśnić, dlaczego wyspecjalizowane jednostki rosyjskich wojsk, wspólnie z ludową milicją Donbasu nie mogą zdobyć lotniska w Doniecku, które chroni kilkudziesięciu ukraińskich żołnierzy[5][6].

To znaczenie jest zawarte w słownictwie[7]. W szczególności słownik współczesnego języka ukraińskiego i slangu «Mysłowo» uznał określenie «cyborgi» słowem roku 2014[6]. W tym samym roku prezydent Ukrainy Petro Poroszenko nagrał z nimi przemówienie noworoczne[8]. W mediach pojawiły się inne neologizmy: cyborgport[9], cyborgiada[10]. Warto zauważyć, że bohaterów Krutów obecnie nazywają czasami „pierwszymi cyborgami”[11]. Z perspektywy czasu określenie to przeszło także na obrońców lotniska w Ługańsku (8 kwietnia – 1 września 2014 r.)[12].

Liczba obrońców lotniska

[edytuj | edytuj kod]

W różnych okresach na lotnisku i w pobliskiej wiosce Pisky walczyły siły specjalne 3 samodzielnego pułku, żołnierze 79, 80, 81, 95 brygady powietrznodesantowej i 93 Brygady Zmechanizowanej, 57 Brygady Piechoty Zmotoryzowanej, 90 batalionu lotniczego i 74 batalionu rozpoznawczego, żołnierze pułku „Dnipro-1”, żołnierze Ukraińskiego Ochotniczego Korpusu (OUK) i innych formacji[13].

Całkowita liczba żołnierzy biorących udział w operacjach na lotnisku jest trudna do ustalenia, ale dokładna liczba zabitych jest znana: 100 żołnierzy, w tym 4 zaginionych (jeden z nich prawdopodobnie zdrajca). Oprócz zabitych, istnieją dane o 290-305 rannych podczas walk[14][15].

Szlak bojowy cyborgów

[edytuj | edytuj kod]

W marcu 2014 roku, podczas wydarzeń na Półwyspie Krymskim, w ochronę lotniska w Doniecku zaangażowani zostali żołnierze Sił Zbrojnych Ukrainy: z 3 pułku specjalnego przeznaczenia i 95 Brygady Lotniczej. Pierwsza nieudana próba przejęcia lotniska przez zwolenników Donieckiej Republiki Ludowej miała miejsce 17 kwietnia 2014 roku. 6 maja zawieszono wszystkie loty. Druga próba przejęcia kontroli miała miejsce 26 maja. Na teren nowego terminalu wkroczyły oddziały rosyjskie i separatyści. W tym czasie w starym terminalu znajdowały się ukraińskie siły specjalne i spadochroniarze. W wyniku dobrze skoordynowanych działań Sił Powietrznych Ukrainy i jednostek lądowych Rosjanie i separatyści zostali wyparci z nowego terminalu.

Od tego czasu jednostki ukraińskie ulokowane zostały zarówno w nowym, jak i starym terminalu, a także w dyspozytorni i wieżach meteorologicznych, w pomieszczeniach straży pożarnej (od września 2014 r. dołączyli do nich także ochotnicy z „Prawego Sektora”).

Od końca maja do połowy sierpnia 2014 r. oprócz grupy sił specjalnych na lotnisku w Doniecku znajdowali się żołnierze 72 Brygady Zmechanizowanej. Cały kontyngent wojskowy ochrony lotniska liczył 138 osób.

Pierwsze nieodwracalne straty w wojnie po stronie ukraińskiej miały miejsce 10 lipca 2014 r. Pozycje artylerii przeciwlotniczej z 72. Brygady zostały ostrzelane moździerzami, jeden z żołnierzy zginął. Ale prawie do końca września ostrzały i walki na terenie portu lotniczego były krótkotrwałe i sporadyczne.

Od początku sierpnia 2014 r. kontrolę nad terenem przyległym do lotniska w Doniecku powierzono 2. Batalionowej Grupie Taktycznej 93. Oddzielnej Brygady Zmechanizowanej, jednostkom 3. Oddzielnego Pułku Specjalnego Przeznaczenia i 74. Oddzielnego Batalionu Rozpoznawczego. We wsi Novokalynove znajdowała się kwatera batalionowo-taktyczna, bastion 4. roty – we wsi Pisky, kolejne „wsparcie” było we wsi Tonenke, a 5. rota stacjonowała się bezpośrednio na lotnisku w Doniecku.

28 września miały miejsce dwa starcia, w których zginęło 9 i rannych zostało 14 żołnierzy ukraińskich, zniszczone zostały 2 BTR-80. Jeden ze zmarłych, kapitan Serhiy Kolodiy, otrzymał (pośmiertnie) tytuł Bohatera Ukrainy. Przeciwko stronie ukraińskiej walczyły dwa czołgi T-72, z których jeden został zniszczony przez załogę kapitana Jewhena Mezhevikina (otrzymał tytuł Bohatera Ukrainy).

Ogółem 28 września w porcie lotniczym w Doniecku walczyło 53 żołnierzy: 41 spadochroniarzy z 79 Brygady Powietrznodesantowej, 7 żołnierzy 93 Brygady Zmechanizowanej i 3 saperów z 91 pułku inżynieryjnego. W kolejnych dniach liczba ta wzrosła i wynosiła 85 żołnierzy (w tym 7 oficerów), dysponujących 7 pojazdami opancerzonymi. Od 29 września obszar na którym stacjonowali obrońcy lotniska był kilkakrotnie ostrzeliwany artylerią i moździerzami.

W dniach 3–6 października 2014 roku w walkach po stronie ukraińskiej zginęło 11 żołnierzy, a wielu zostało rannych.

3 października rozpoczęły się walki o stary terminal. Następnego dnia zniszczono jeden ukraiński czołg z 1 Brygady Pancernej. W październiku i listopadzie separatyści ostrzeliwali terminal ostrzału z moździerzy, odparto również szturm na wieżę kontrolną. W walkach na szeroką skale wykorzystano snajperów.

29 i 30 listopada odnotowano kolejne szturmy. W wyniku walk zginęło 2 żołnierzy, a 6 zostało rannych z 93 i 79 Brygady. Ukraińcy wycofali się na nowy terminal.

W międzyczasie reorganizowano oddziały broniące lotniska. W rezultacie obronę lotniska przejęła 81 Brygada Lotnicza. To żołnierze tej brygady wzięli udział w końcowych – najbardziej tragicznych walkach o lotnisko w styczniu następnego roku. 1 grudnia część 1 taktycznej grupy bojowej brygady przegrupowała się na lotnisko.

W wyniku regularnych rozmów pokojowych osiągnięto porozumienie o całkowitym zawieszeniu broni od godz. 10:00 9 grudnia 2014 r. Zgodnie z tymi porozumieniami DAP miał odtąd przechodzić przez „zielony korytarz” – punkt kontrolny dla separatystów i rosyjskich ochotników. Ukraińscy żołnierze mieli prawo nosić tylko broń ręczną i ograniczoną liczbę amunicji. Separatyści otrzymali prawo wglądu w pracę punktu kontrolnego[15].

„Zielony korytarz”, który żołnierze ukraińscy nazywali „korytarzem wstydu”, funkcjonował nieco ponad miesiąc. W styczniu 2015 r. wznowiono działania wojenne.

Ostatnia „pokojowa” rotacja miała miejsce w nocy z 12 na 13 stycznia. Kolejna odbyła się z walką – bez „zielonego korytarza” w nocy z 13 na 14 stycznia 2015 roku. Tego dnia przybyli żołnierze z 7. i 9. kompanii 80. Brygady. Zastąpili żołnierzy 93 Brygady Zmechanizowanej.

15 stycznia separatyści zajęli górne piętra nowego terminalu. Następnego dnia doszło do walki na terenie terminalu. Ostatnie zorganizowane ewakuacje rannych przeprowadzono w nocy z 17 na 18 stycznia i 18 na 19 stycznia.

Dzień 20 stycznia rozpoczął się nieudaną próbą przebicia do nowego terminalu dowódcy 90 batalionu Olega Kuźmina. Tylko jeden MT-LB dotarł do celu.

O 14:56 doszło do eksplozji w nowym terminalu około trzech ton trotylu – trzy piętra terminalu przestały istnieć. Wybuch przeżyła mniej niż połowa z 55 obrońców. Ostatnie 16 osób poddało się 21 stycznia. Ciężko ranni trafili do szpitala, pozostałych torturowano[15].

22 stycznia 17 więźniów zmuszono do chodzenia ulicami Doniecka w tzw. „paradzie”. Prokuratura Generalna Ukrainy klasyfikuje takie czyny jako naruszenie Konwencji Genewskiej z 1949 r. dotyczącej traktowania jeńców wojennych[16][17].

W ciągu następnych kilku dni kilkudziesięciu bojowników na obrzeżach lądowiska zostało zabitych przez ukraiński wywiad[18].

Ostatnich pięciu „cyborgów” przekazano stronie ukraińskiej 22 lutego 2015 r. w ramach wymiany jeńców w proporcji 139 do 52[19].

W marcu 2015 roku na terenie nowego terminala ukraińscy więźniowie pod eskortą uzbrojonych separatystów uprzątnęli gruz i usunęli ciała zmarłych towarzyszy. Ciała przewieziono do kostnicy w Doniecku, a następnie przewieziono do miasta Dniepr[15].

Znaczenie działań

[edytuj | edytuj kod]

Obrona lotniska w Doniecku trwała 242 dni – tylko tydzień krócej niż oblężenie Sewastopola i znacznie dłużej, niż obrona twierdzy brzeskiej w czasie wojny niemiecko-sowieckiej. Utrzymanie lotniska powodowałoby, że ukraińskie siły zbrojne dysponowałyby dogodną bazą do wyprowadzenia ataku na Donieck.

Zgodnie z postanowieniami protokołów mińskich, strony przeciwne miały stworzyć 30-kilometrową strefę demarkacyjną.

Pomimo ustaleń, pozycje wojsk ukraińskich pozostały w bezpośrednim sąsiedztwie lotniska, a walki o różnym nasileniu trwały jeszcze przez długi czas[20].

Straty bojowników w czasie całej kampanii wyniosły co najmniej 800 zabitych i 1500-2000 rannych[21].

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]
Odznaczenia i naszywki Ihora Branowyckiego

Prezydent Poroszenko wręczył matkom Ihora Branowyckiego i Serhija Kołodija Order Złotej Gwiazdy Bohatera Ukrainy. 5 września 2016 r.

Za obronę lotniska tytuł Bohatera Ukrainy otrzymali:

  • szeregowy Ihor Branowycki (pośmiertnie 23 sierpnia 2016)[22]
  • młodszy sierżant Ihor Zinycz (14 października 2015 r., pośmiertnie)
  • starszy porucznik Iwan Zubkow (10 czerwca 2015, pośmiertnie)
  • kapitan Serhij Kołodij (23 sierpnia 2016, pośmiertnie)
  • major Jewhen Meżewikin (14 października 2015)
  • wolontariusz Serhij Tabała (21 listopada 2016, pośmiertnie)

27 stycznia 2015 r. Prezydent Poroszenko odznaczył czołgistów, którzy 22 stycznia zapewnili wyjście ukraińskich jednostek z okrążonego lotniska. Zostali odznaczeni między innymi: porucznik Jewhen Honczar otrzymał Orderem Bohdana Chmielnickiego III stopnia, a sierżant Konstantyn Bałtarha, szeregowy Wołodymyr Suchanin i strzelec Dmytro Trynoha – Orderem „Za Odwagę” III stopnia[23].

19 października 2014 r. Przewodniczący Rady Najwyższej Ukrainy Ołeksandr Turczynow wyróżnił dziewięciu ukraińskich żołnierzy broniących lotniska w Doniecku wręczając im pistolety „Fort”[24].

Od 2015 roku przyznawana jest przez organizację pozarządową „Bracia Ukrainy” nagroda pozarządowa, odznaka „Za obronę lotniska w Doniecku”[25].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
Dzień Pamięci Cyborgów
Ukraiński znaczek pocztowy z 2020 roku poświęcony bitwie o lotnisko w Doniecku

Dzień 16 stycznia stał się na Ukrainie dniem pamięci obrońców lotniska w Doniecku, ustanowionym z inicjatywy samych cyborgów. W tym dniu odbywają się uroczystości upamiętniające, w tym z udziałem wyższych urzędników państwowych[26][27][28].

20 stycznia nazywany jest również Dniem Pamięci[29][30].

Ukrposzta wydała znaczek pocztowy na cześć „cyborgów” (22 stycznia 2020 r., Sygn. № 1806, nominał V)[31].

Narodowy Bank Ukrainy wydał okolicznościową monetę o nominale 10 hrywien z serii «Siły Zbrojne Ukrainy» upamiętniającą obrońców lotniska w Doniecku[32].

Na cześć Ihora Branowyckiego w Kijowie utworzono klub młodzieżowy „Natrij”[33] i nazwano ulicę.

Odniesienia w kulturze i sztuce

[edytuj | edytuj kod]
  • pełnometrażowy film dokumentalny „Volunteers of the Godhead” Łeonida Kantera i Iwana Jasnego (2015)
  • pełnometrażowy film fabularny Achtema SeitabłajewaCyborgi” (ukr. Кiборги: Герої не вмирають, trans. Kiborhy: Heroji ne wmyrajut) z 2017 r.[34]
  • wiersz „Donieck Airport” Wołodymyra Tymczuka[35]
  • zbiór wywiadów i zdjęć «AD 242. Historia odwagi, braterstwa i poświęcenia» (redaktor Iryna Sztohryn)[36]
  • powieść „Lotnisko” (ukr. Аеропорт, trans. Aeroport) Serhija Łojki[37]
  • jego galeria zdjęć z „cyborgami” zdobiła pierwszą kolumnę „Los Angeles Times” 28 października 2014 r.[38]
  • liczne wystawy fotografii, dzieł sztuki i książek[39][40][41][42]
  • kalendarze charytatywne ze zdjęciami wojska[43]
  • seria komiksów[44]
  • Mykoła Woronin opublikował zbiór wierszy „Poems of a Cyborg”[45].
  • wizerunek wieży kontrolnej lotniska, z którego obserwowali obrońcy, całkowicie zniszczonej ostrzałem z czołgów oraz hasło „Cyborgi wytrzymały, nie wytrzymał beton” stał się elementem kultury masowej[46].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Кіборги: Як українські військові 242 дні тримали оборону Донецького аеропорту [online], zik.ua [dostęp 2020-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-31] (ukr.).
  2. James Miller, Pierre Vaux: The Death of Ukraine’s Cyborg Army. Foreign Policy, 2015-01-22. [dostęp 2021-01-15]. (ang.).
  3. 3D-printed ‘electronic glove’ could help keep your heart beating for ever [online], The Independent, 3 marca 2014.
  4. What Will Our Lives Be Like as Cyborgs? [online], The Atlantic, 2017 [dostęp 2020-02-20].
  5. a b Кирилюк, Ольга. «Вогнехреще» або неологізми як відображення військового протистояння / Ольга Кирилюк. Наук. зап. Сер. Філологічні науки: [зб. наук. пр.] / М-во освіти і науки України, Кіровоград. держ. пед. ун-т ім. В. Винниченка. – Кіровоград (2015): 52-57.
  6. a b Слово «кіборги» словник назвав словом року [online], Радіо Свобода [dostęp 2020-11-22] (ukr.).
  7. Дем'яненко В. Кіборги / Віра Дем'яненко // Енциклопедичний словник символів культури України / за заг. ред. В. П. Коцура, О. І. Потапенка, В. В. Куйбіди. – 7-е вид. – Корсунь-Шевченківський: Всесвіт, 2017. – С. 237–241, ISBN 978-966-2652-18-5.
  8. У новорічному зверненні Порошенко привітає українців із „кіборгами” [online], Кореспондент, 2014 [dostęp 2020-02-17].
  9. «Кадирівці» закидують «кіборгпорт» димовими гранатами [online], ВолиньPost, 18 stycznia 2015 [dostęp 2020-02-17].
  10. Навальна, М. І. «Нові функціональні вияви жаргонізмів у мові української періодики на початку XXI ст.» Психолінгвістика 18 (1) (2015): 79-88.
  11. ОЛЕСЯ ІСАЮК. ШІСТЬ ТЕЗ ПРО КРУТИ АБО ЩО НЕ ТАК ІЗ ТРАДИЦІЙНИМ БАЧЕННЯМ ПОДІЙ 29 СІЧНЯ 1918 РОКУ [online], УІНП [dostęp 2020-02-20].
  12. На телеекрани вийшов фільм про кіборгів Луганського аеропорту (відео) [online], Вголос, 18 października 2018 [dostęp 2020-02-23].
  13. П'ять років тому завершилися бої за Донецький аеропорт, який обороняли 242 дні [online], Укрінформ, 20 stycznia 2020 [dostęp 2020-02-18].
  14. 5 років від завершення оборони ДАПу: імена й фото всіх загиблих «кіборгів» [online], Новинарня, 20 stycznia 2020 [dostęp 2020-02-18].
  15. a b c d Оборона Донецького аеропорту, 2014–2015. Хроніка бойових втрат. Мартиролог. – К.: Національний військово-історичний музей України, 2020.
  16. Бойовики таки вивели полонених кіборгів на вулиці Донецька (фото, відео) [online], УНІАН, 2015 [dostęp 2020-02-21].
  17. „ПАРАД ПОЛОНЕНИХ” У ДОНЕЦЬКУ: ЧОТИРЬОМ БОЙОВИКАМ „ДНР” ОГОЛОСИЛИ ПІДОЗРИ [online], Прямий, 2020 [dostęp 2020-02-19].
  18. 5 РОКІВ ОБОРОНИ ДОНЕЦЬКОГО ЛЕТОВИЩА [online], Армія ФМ, 20 stycznia 2020 [dostęp 2020-02-21].
  19. Під Луганськом звільнили 139 військових. Повний список [online], УП, 2015 [dostęp 2020-02-19].
  20. 242 дні самовідданої оборони Донецького аеропорту – символ незламності українського духу, національної гідності та героїзму [online], Новокодацька районна у місті Дніпрі рада [dostęp 2020-02-20] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-20].
  21. Aleksandr Fedchenko, Украинский Сталинград: 242 дня обороны донецкого аэропорта (Ukrainian Stalingrad: 242 days of defending Donetsk airport) [online], kp.ua, 29 stycznia 2015 [dostęp 2015-02-02] (ros.).
  22. Указ Президента України Про присвоєння І. Брановицькому звання Герой України. Rada Najwyższa Ukrainy, 2016-08-23. [dostęp 2021-01-18]. (ukr.).
  23. Порошенко нагородив військових, які допомогли «кіборгам» покинути аеропорт.
  24. Турчинов нагородив «кіборгів» з донецького аеропорту іменною зброєю.
  25. НАГОРОДА ВСЕУКРАЇНСЬКОЇ СПІЛКИ УЧАСНИКІВ БОЙОВИХ ДІЙ В АТО «ПОБРАТИМИ УКРАЇНИ».
  26. 16 січня – День пам’яті захисників Донецького аеропорту [online], Житомир.info, 16 stycznia 2020 [dostęp 2020-02-20].
  27. ПОДВИГ ТРИВАЛІСТЮ У 242 ДНІ. В УКРАЇНІ ВІДЗНАЧАЮТЬ ДЕНЬ ПАМ'ЯТІ „КІБОРГІВ” [online], ТСН, 2020 [dostęp 2020-02-20].
  28. Президент вшанував пам’ять “кіборгів” (ВІДЕО) [online], uatv, 20 stycznia 2020 [dostęp 2020-02-20].
  29. 20 СІЧНЯ, В ДЕНЬ ПАМ’ЯТІ ЗАХИСНИКІВ ДОНЕЦЬКОГО АЕРОПОРТУ, ВІДКРИЛАСЯ ВИСТАВКА «АЕРОПОРТ… ПЕКЕЛЬНА СМУГА» [online], УІНП [dostęp 2020-02-20].
  30. 20 СІЧНЯ – ДЕНЬ ПАМ'ЯТІ ЗАХИСНИКІВ ДОНЕЦЬКОГО АЕРОПОРТУ [online], ТСН, 2020 [dostęp 2020-02-20].
  31. Укрпошта вшановує «кіборгів» Донецького аеропорту: 22 січня з’явиться поштова марка «Вони вистояли! Не витримав бетон!» [online], Укрпошта [dostęp 2020-02-20].
  32. Захисникам Донецького аеропорту.
  33. На честь „кіборга” Ігоря Брановицького у Києві створено молодіжний простір „Натрій” [online], День, 2019 [dostęp 2020-02-20].
  34. Christopher Miller: Art Of War: Ukraine Explores Donbas Conflict On Screen, In Books. Radio Swoboda, 2017-12-07. [dostęp 2021-01-15]. (ang.).
  35. Володимир Тимчук. Донецький аеропорт. – Львів: ЗУКЦ, 2014.
  36. АД 242 Історія мужності, братерства та самопожертви, Клуб Сімейного Дозвілля, 2016, s. 352, ISBN 978-617-12-0202-3.
  37. Аеропорт by Sergei Loiko. Goodreads. [dostęp 2021-01-25]. (ukr.).
  38. Сергій Лойко. Українські оборонці розтрощеного аеропорту не здаються! – Los Angeles Times, 28.10.2014.
  39. «Кіборг» Аскольд знімав війну з середини… [online] [dostęp 2015-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05].
  40. У КИЄВІ ВІДКРИЛАСЯ ВИСТАВКА, ПРИСВЯЧЕНА „КІБОРГАМ” [online], ТСН, 2016 [dostęp 2020-02-21].
  41. У Вінниці відкрили виставку в пам’ять про загиблого кіборга Сергія Зулінського. Фото [online], Вінниця.info, 2019 [dostęp 2020-02-21].
  42. Виставку, присвячену “кіборгам”, презентували у Франківську (ФОТО) [online], galka.if.ua, 2017 [dostęp 2020-02-21].
  43. „Кіборги. Рік потому”: волонтери випустили календар із бійцями. Фото [online], УП.Життя, 2015 [dostęp 2020-02-23].
  44. КОМІКС КІБОРГИ [online] [dostęp 2020-07-24] [zarchiwizowane z adresu 2020-07-24].
  45. Воронін Микола, Вірші одного кіборга, Смолоскип, 2017, s. 168, ISBN 978-617-7173-74-7.
  46. «Кіборги витримали, не витримав бетон», – п’ять років тому впала вежа Донецького аеропорту [online], Вчасно, 13 stycznia 2020 [dostęp 2020-02-21].