Przejdź do zawartości

Burgundowie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Burgundowie (łac. Burgundiōnes, Burgundī) – lud wschodniogermański, pochodzący prawdopodobnie z wyspy Bornholm, która zawdzięcza im swą nazwę (pierwotnie Burgundarholm) lub z zachodniej Wielkopolski. W okresie wpływów rzymskich najprawdopodobniej zamieszkiwali terytorium dzisiejszej zachodniej Polski (okolice Zielonej Góry), a odzwierciedleniem ich osadnictwa jest archeologiczna kultura luboszycka w międzyrzeczu Nysy Łużyckiej i Bobru, w rejonie Gubina.

Poza granicami Rzymu

[edytuj | edytuj kod]
Burgundzka sprzączka do pasa
Siedziby Burgundów w I w. n.e.

Burgundowie pochodzili z wyspy Bornholm. Pliniusz Starszy lokalizuje ich w dorzeczu Odry w pierwszym wieku naszej ery, w okolicach ujścia Nysy Łużyckiej[1]. W drugim wieku, Klaudiusz Ptolemeusz[2] – między Odrą a Wisłą[3] – gdzie mieszkali jeszcze w połowie trzeciego wieku według Jordanesa[4], ale pokonani przez Gepidów przemieścili się w dorzecze Łaby. Pod koniec wieku przesunęli się dalej na zachód, w dolinę Menu, gdzie weszli w kontakt z Alamanami. Zosimos podaje, że cesarz Probus pobił Burgundów i Wandalów w 279 na terenie Galii[5]. Retor i orator Klaudiusz Mamertynus z Trewiru w panegiryku z 292 roku na cześć cesarza Maksymiana wspomina o obecności Burgundów w tych okolicach[6]. Ammianus Marcellinus podaje informacje o wyprawie za Ren Juliana Apostaty przeciwko Alamanom w 359 roku, który po spustoszeniu ich siedzib dotarł do terytorium Burgundów w krainie nazywanej Kapellati lub Palas utożsamianej z okolicami dzisiejszego Öhringen[7][8][9]. Następnie ten sam autor relacjonuje wydarzenia, gdy cesarz Walentynian I w walce z Alamanami zwrócił się o pomoc do Burgundów, którzy wysłali 80 000 wojowników na czele elity na spotkanie z Rzymianami nad Renem, ale ci nie pojawili się. Oburzeni i wściekli Burgundowie wrócili na swoje ziemie[10][11].

Osiedlenie się w cesarstwie

[edytuj | edytuj kod]

W 406 roku zapewne należeli do grupy ludów germańskich, która w noc sylwestrową[12] po zamarzniętym Renie w rejonie Mogontiacum (Moguncji) wkroczyła do rzymskiej Galii. Tam pozostawali jako foederati w służbie Konstantyna III. Sojusznicy albo przeciwnicy Rzymu, Burgundowie, uczestniczyli w inwazji plemion barbarzyńskich na Cesarstwo Zachodnie na początku V wieku, a Konstancjusz III potwierdził ich nową sytuację: część Galii w dorzeczu Renu (Burgondiones partem Gallia Rheno conjuctam tenere) według Kasjodora i Prospera Tiro z Akwitanii. To jest pierwsza oficjalna wzmianka o ich królestwie ze stolicą w Wormacji[13]. W latach 411–413 popierali uzurpatora Jowina.

Jako lud sfederowany mieli rolę obrońców granicy cesarstwa na Renie, ale ich bracia pozostali po drugiej stronie byli bardziej wyeksponowani na nacisk Hunów. W latach 428/429 król obu brzegów, Gundahar, pokonał Oktara, wuja Attyli według Sokratesa Scholastyka[14] i w 435 roku postanowił zaatakować Belgię (Belgica Prima), ale opór Rzymian i ich huńskich sojuszników spowodował klęskę Burgundów, wskutek której o mało nie doszło do unicestwienia najeźdźców w 436/437 roku. To by była zemsta Hunów po ich porażce 10 lat wcześniej. Przegrana i śmierć Gundahara stanowią kres pierwszego królestwa burgundzkiego, a Rzymianie znów zapanowali nad tymi terenami.

W pierwszych latach pobytu na ziemiach Cesarstwa Burgundowie przyjęli chrześcijaństwo, według Sokratesa Scholastyka w formie arianizmu, natomiast Paweł Orozjusz pisze o formie nicejskiej przejścia na religię Cesarstwa[15]. Dopiero w królestwie rodańskim nastąpiło przyjęcie herezji ariańskiej, która przetrwała aż do panowania Zygmunta I Burgundzkiego.

To Burgundowie (zwłaszcza ich walki z Hunami) są bohaterami Pieśni o Nibelungach z XIII wieku.

Drugie królestwo Burgundów w między rokiem 443 a 476

Resztki ludu po klęsce w walce z Hunami znalazły nowe ziemie na południu Galii: według anonimowego autora Chronica Gallica z 452 roku „Sapaudia jest podarowana tym Burgundom co pozostali (od 25 000 do 50 000 według specjalistów tematu), do podziału z miejscowymi” w 443 roku przez wodza Aecjusza Flawiusza, w roli obrońców przed Alamanami i Wizygotami. Chodzi o tereny dzisiejszej zachodniej części Szwajcarii, Sabaudii i Jury, czyli dorzecze Rodanu, ze stolicą w Genewie. Ziemie te nazwano później Burgundią. Dzięki inteligentnej polityce kompromisu i tolerancji królowie burgundzcy poszerzyli ich terytorium (do Avignonu na południe, Nevers na zachodzie i jeziora Bodeńskiego na wschodzie) i doprowadzili do symbiozy i połączenia elementów tubylczych z przybyszami, stwarzając nowe społeczeństwo o specyficznej tożsamości.

Burgundowie wzięli udział w bitwie na Polach Katalaunijskich w 451 roku po stronie Rzymian (choć niektóre grupy Burgundów prawdopodobnie walczyły po stronie Hunów)[16].

Rozpad Cesarstwa Zachodniorzymskiego przyśpieszyło zabójstwo Walentyniana III i walka o tron i tak już osłabiony. Królowie burgundzcy potrafili to wykorzystać sprzymierzając się z Wizygotami. W 472 roku część z Burgundów wraz z nimi za przyzwoleniem Rycymera złupiła Rzym.

Po upadku cesarstwa na zachodzie

[edytuj | edytuj kod]
Królestwo Burgundów około 500 roku
Burgundia, jako część państwa Franków w między rokiem 534 a 843

Upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego w 476 roku pozostawił wolną rękę ludom sfederowanym. Burgundowie mieli za sąsiadów, oprócz Alamanów, ambitnych władców jak Odoakra, a po 490 roku Ostrogota Teodoryka Wielkiego w Italii, Wizygota Euryka w Akwitanii czy Syagriusza na północnym zachodzie i w końcu Franków na północy, którzy okażą się najgroźniejsi dla egzystencji niezależnego ich królestwa. Chlodwig I pokonując Syagriusza i jednocząc plemiona frankijskie stał się bezpośrednim sąsiadem królów burgundzkich, którzy zdecydowali się na przymierze z nim przeciwko Alamanom, a później przeciwko Wizygotom. Zygmunt I Burgundzki, syn Gundobada poślubiając córkę Teodoryka Wielkiego przyczynił się do nowego przymierza z Ostrogotami wyznającymi również herezję ariańską. Zabójstwo swojego brata Godomara, oszkalowanego przez drugą żonę króla, spowodowało oburzenie poddanych i Teodoryka i w końcu interwencję frankijską Chlodomera, który został zabity w czasie bitwy pod Vézeronce w 524 roku, i tak przegranej przez Burgundów według Grzegorza z Tours. Teodoryk Wielki zajmując tereny na południe od Izery przyczynił się do osłabienia Gundobada, który został ofiarą ofensyw Franków w latach 532–534 i które doprowadziły do rozpadu królestwa rodańskiego[potrzebny przypis].

Zostali podbici przez Franków w 534 roku i ulegli romanizacji.

Państwa Burgundów

[edytuj | edytuj kod]

W historii Burgundów wyróżnia się dwa państwa:

I (lata 413–436) – w Wormacji i Moguncji
II (lata 443–534) – w Sabaudii (do 475 roku poszerzone o Delfinat, Romandię, Lyonnais i skrawek Szampanii)

Królowie Burgundów

[edytuj | edytuj kod]
 Zobacz też: Władcy Burgundii.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Favrod 2002 ↓, s. 18. Nazwa wyspy pochodziłaby od Burgundarholm, czyli wyspa Burgundów.
  2. Klaudiusz Ptolemeusz, Geografia, II, 11.
  3. Favrod 2002 ↓, s. 18.
  4. Jordanes, Historia Gotów, rozdz. IV.
  5. Zosimos, Nowa historia, 1.68.
  6. XII Panegyrici Latini. II Claudio Memertini. Panegyricus Maximiano Augusto Dictus, V. Fragment cytowany przez Katalin Escher, Les Burgondes, s. 10.
  7. Ammianus Marcellinus, Dzieje rzymskie XVIII, 2.15.
  8. Lewandowski 2002a ↓, s. 244.
  9. Szeląg 2007 ↓, s. 150.
  10. Ammianus Marcellinus, Dzieje rzymskie XXVIII, 5.9–14.
  11. Lewandowski 2002b ↓, s. 128–129.
  12. Encyklopedia historyczna świata. T. I. Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, 1999, s. 425. ISBN 83-85909-51-6.
  13. Prosper Tiro d’Aquitaine, Chroniques, 1322.
  14. Socrate, Historia Ecclesiastica 7, 30.
  15. Orose, Histoire, 32.
  16. Wilczyński 2010 ↓, s. 188.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Gustav Faber: Merowingowie i Karolingowie. Warszawa: PIW, 1994.
  • Justin Favrod: Les Burgondes. Un royaume oublié au cœur de l’Europe. Presses polytechniques et universitaires romandes, 2002. ISBN 2-88074-596-9. (fr.).
  • Andrzej Kokowski: Starożytna Polska. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2006.
  • Magdalena Mączyńska: Wędrówki ludów. Historia niespokojnej epoki IV i V w. Warszawa-Kraków: 1996. ISBN 83-01-12120-3.
  • John Man: Attyla. Barbarzyńca który rzucił wyzwanie Rzymowi. Warszawa: AMBER, 2005. ISBN 83-241-2347-4.
  • Jerzy Rajman: Encyklopedia średniowiecza’. Kraków: Zielona Sowa, 2006.
  • Tomasz Szeląg: Kampanie galijskie Juliana Apostaty. Argentoratum 357. Zabrze: Wydawnictwo Inforteditions, 2007. ISBN 978-83-89943-21-7.
  • Benedykt Zientara: Świt narodów europejskich. Warszawa: 1995.
  • Marek Wilczyński: Gocja czy Romania? Migracje Wizygotów, Wandalów i Burgundów w V w n.e. oraz stosunek ich władców do administracji i ludności rzymskiej. W: Wędrówka i etnogeneza w starożytności i średniowieczu. Maciej Salamon, Jerzy Strzelczyk (red.). Kraków: Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica, 2010, s. 187–189. ISBN 978-83-88737-69-5.
  • Ammianus Marcellinus: Dzieje rzymskie. Przełożył Ignacy Lewandowski. T. I. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2002. ISBN 83-7255-079-4.
  • Ammianus Marcellinus: Dzieje rzymskie. Przełożył Ignacy Lewandowski. T. II. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2002. ISBN 83-7255-140-5.