Przejdź do zawartości

Breda

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Breda
Ilustracja
Grote Markt
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Holandia

Prowincja

 Brabancja Północna

Burmistrz

Paul Depla

Powierzchnia

129,15 km²

Populacja (2012)
• liczba ludności
• gęstość


181 887
1408 os./km²

Nr kierunkowy

076

Kod pocztowy

4811

Plan Bredy
Położenie na mapie Brabancji Północnej
Mapa konturowa Brabancji Północnej, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Breda”
Położenie na mapie Holandii
Mapa konturowa Holandii, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Breda”
Ziemia51°35′N 4°46′E/51,583333 4,766667
Strona internetowa

Bredamiasto w południowo-zachodniej Holandii, w prowincji Brabancja Północna, ok. 40 km na pd.-wsch. od Rotterdamu, w pobliżu granicy z Belgią.

Dane ogólne

[edytuj | edytuj kod]

Ośrodek kulturalno-naukowy: akademia sztuk pięknych, szkoła teatralna i muzyczna, akademia wojskowa; biblioteki, muzea. Breda jest jednym z głównych skupisk polonijnych w Holandii.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Zamek w Bredzie
Diego Velázquez, Poddanie Bredy, 1635

W XI wieku Breda była lennem Świętego Cesarstwa Rzymskiego, a jej pierwszym znanym do dzisiaj władcą był Heinrich I van Brunesheim (1080–1125). W 1327 roku Adelheid van Gaveren sprzedał ją Janowi III, księciu Brabancji. W 1350 roku została odsprzedana Janowi II z Wassenaar. W 1403 roku dziedziczka jego linii, Johanna van Polanen (1392–1445) wyszła za mąż za Engelbrechta I van Nassau (1370–1442) i w ten sposób Breda stała się własnością Dynastii Orańskiej-Nassau trafiając ostatecznie we władanie Wilhelma I Orańskiego, pierwszego namiestnika (stadhoudera) prowincji Niderlandów. W ten sposób tytuł barona Bredy powiązany był z tytułem hrabiego Nassau, Oranii i namiestnika prowincji Niderlandów. Ten stan utrzymywał się aż do 1795 roku, gdy Breda dostała się pod okupację francuskich sił rewolucyjnych.

Breda uzyskała prawa miejskie w 1252 roku i dzięki temu można było rozpocząć budowę murów obronnych. W XV wieku nastąpił gwałtowny rozwój miasta. Rozpoczęto budowę katedry z 97 metrową wieżą, a w 1534 średniowieczne mury zostały poważnie rozbudowane przez Henryka III z Nassau, dzięki czemu Breda stała się jedną z potężniejszych twierdz na linii warowni w Niderlandach. W tym samym czasie w mieście zaczęło pojawiać się coraz więcej domów, budowanych przez przedstawicieli znanych holenderskich rodów. Jeden z najbardziej okazałych pałaców został zaprojektowany w renesansowym stylu przez znanego włoskiego architekta Tomasso Vincidora i stał się rezydencją rodziny królewskiej.

Szybki rozwój infrastruktury miejskiej został zatrzymany w 1534 roku przez pożar, który zniszczył większość zabudowań Bredy: spalonych zostało około 300 domów, ocalało tylko 150.

Podczas wojny osiemdziesięcioletniej Breda została opanowana podstępem przez Hiszpanię w 1581 roku, ale 1590 przeszła z powrotem w ręce Maurycego Orańskiego, księcia Nassau (dzięki brawurowej akcji 68 ochotników, którzy zdołali się przedostać do miasta w łodziach przykryci darnią). Breda ponownie została zdobyta przez Hiszpanów w roku 1625 po około 10-miesięcznym oblężeniu. Poddanie się obrońców miasta Hiszpanom dowodzonym przez generała Ambrosio Spinola zostało uwiecznione przez Diego Velázqueza na obrazie Poddanie Bredy. W 1637 Fryderyk Henryk Orański odbił miasto po 4-miesięcznym oblężeniu. Breda została ostatecznie przyłączona do Republiki Zjednoczonych Prowincji w roku 1648 na mocy pokoju westfalskiego.

II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]
Grób generała Stanisława Maczka na polskim cmentarzu wojskowym w Bredzie
Polski żołnierz z 1 Dywizji Pancernej (PSZ) w hełmie HSAT witany owacyjnie w Bredzie w 1944 roku po jej wyzwoleniu

Podczas II wojny światowej Breda, tak jak cała Holandia, znalazła się pod niemiecką okupacją. Miejscowość zajęła niemiecka 9 Dywizja Pancerna 13 maja 1940 r. Miasto zostało wyzwolone 29 października 1944 roku przez polską 1 Dywizję Pancerną (1 DPanc.) dowodzoną przez generała Stanisława Maczka w ramach natarcia kanadyjskiej 1 Armii w kierunku ujścia Mozy. W czasie walk o miasto przed frontem 1 DPanc broniły się niemieckie 256, 711, 719 DP. oddziały 1 DPanc opanowały 28 października Molenschot, Lijndonk, Raaleind, Bavel, a w nocy 28/29 października rejon Dorst. Rankiem 29 października ruszyły do natarcia główne siły dywizji: 3 Brygada Strzelców (3 BS) wzmocniona czołgami zdobyła Ginneken, wdarła się na przedmieścia miasta i uchwyciła nieuszkodzony most; 10 Brygada Kawalerii Pancernej (10 BKPanc), działając patrolami w rejonie Dorst, oczyszczała teren na północ od toru kolejowego Breda-Tilburg. Pododdziały 3 BS opanowały południowo-zachodnią część Bredy i przeprawy w rejonie Oranienboom. 1 ppanc. zajął północno-wschodnią część Bredy oraz prowadził rozpoznanie stacji kolejowej. 30 października dywizja oczyściła rejon miasta i prowadziła walki o przyczółek na kanale. Po zdobyciu miasta toczono walki o Moerdijk i ujście Mozy[1].

Polscy żołnierze zostali entuzjastycznie powitani przez mieszkańców Bredy. W każdym oknie i na każdej witrynie sklepowej widniały polskie napisy „Dziękujemy Wam, Polacy”. Zarząd miasta okazując wdzięczność Polakom uhonorował ich Srebrnym Medalem Miasta Bredy oraz Honorowym Obywatelstwem Miasta Bredy[2]. Po wojnie, na wniosek ponad 40 000 mieszkańców Bredy, generałowi Stanisławowi Maczkowi przyznano honorowe obywatelstwo Holandii. Na polskim cmentarzu wojennym pośród mogił polskich żołnierzy znajduje się grób generała. W 1981 roku powstało w Bredzie muzeum mu poświęcone.

Miasto Breda nadało 8 batalionowi strzelców (8 bs) swój herb jako odznakę specjalną, którą zatwierdzono rozkazem Szefa Sztabu Głównego L. dz. 984/Og/46 z 13 czerwca 1946 r. Obecnie (od 2023) herb miasta jest oznaką rozpoznawczą 1 batalionu czołgów 34 BKPanc.[3], który dziedziczy tradycje 8 bs.

W okresie od 3 października (wyzwolenie Alphen) do 29 października 1 DPanc. wzięła do niewoli 7 oficerów i 569 niemieckich szeregowców, 3 czołgi, 9 dział różnych kalibrów. Podczas walk 1 DPanc. straciła 151 zabitych i kilkuset rannych[4].

Walki o Bredę zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, napisem na jednej z tablic – „BREDA 29–30 X 1944”.

Okres powojenny

[edytuj | edytuj kod]

Po wojnie znajdowało się tu więzienie, które funkcjonowało na bazie koncepcji Panoptikonu, w którym odbywali karę niemieccy zbrodniarze wojenni.

Zabytki i kultura

[edytuj | edytuj kod]
Zamek w Bredzie
  • kościół gotycki Grote Kerk (na głównym placu miasta – Grote Markt)
  • zamek (XVI wiek)
  • beginaż z XVIIXVIII wieku (przy ulicy Catharinastraat)
  • dzielnica staromiejska otoczona pierścieniem kanałów
  • muzeum poświęcone generałowi Stanisławowi Maczkowi[5]

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]

Ważny ośrodek przemysłu włókienniczego (oprócz tradycyjnych wyrobów – produkcja włókna kokosowego i wyrobów z juty) i maszynowy (zbrojeniowy); drugie po Amsterdamie centrum wyrobów czekoladowych i cukierniczych, browar, przetwórnie owoców, fabryka tworzyw sztucznych (koncern Akzo), zakłady skórzano-obuwnicze.

Edukacja i sport

[edytuj | edytuj kod]
Stadion Rat Verlegh Stadion należący do klubu NAC Breda

W Bredzie znajduje się wiele różnego rodzaju szkół podstawowych, średnich jak i wyższych.

Szkoły średnie:

  • De Nassau
  • Graaf Engelbrecht College
  • Markenhage
  • Mencia de Mendozalyceum
  • Michaël College
  • Newmancollege
  • Onze Lieve Vrouwelyceum
  • Prinsentuin van Cooth
  • Stedelijk Gymnasium Breda
  • Tessenderlandt

Szkoły średnie zawodowe:

  • Regionaal opleidingencentrum (ROC) West-Brabant

Szkoły wyższe:

  • Avans Hogeschool (o.a. de Akademie voor Kunst en Vormgeving St. Joost)
  • NHTV internationaal hoger onderwijs Breda
  • Koninklijke Militaire Academie (KMA)

Organizacje studenckie aktywne w Bredzie to między innymi:

  • Alpha Breda
  • B.S.R.V. Scylla
  • CESAR
  • Vegetist

W mieście ma swą siedzibę zespół piłkarski NAC Breda, grający w Eerste divisie.

Osoby związane z Bredą

[edytuj | edytuj kod]

Gmina Breda

[edytuj | edytuj kod]

Do gminy Breda należą następujące wioski: Bavel, Effen, Prinsenbeek, Teteringen i Ulvenhout. Byłe wioski Ginneken i Princenhage zostały w roku 1942 włączone do miasta i są od tej pory dzielnicami Bredy.

Współpraca

[edytuj | edytuj kod]

Miejscowości partnerskie:

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Kazimierz Sobczak, Encyklopedia II wojny światowej, MON, Warszawa 1975.
  2. Thom Peeters, Dziękujemy Wam, Polacy, Barbara Steenks-Kasprowicz (tłum.), Warszawa: MON, 1988, ISBN 83-11-07547-6, OCLC 834997973.
  3. Dz.Urz.MON.2023.44
  4. Boje polskie 1939–1945, Krzysztof Komorowski (red.), Bartłomiej Bydoń, Warszawa: Bellona, 2009, ISBN 978-83-11-10357-3, ISBN 978-83-7399-353-2, OCLC 751236113.
  5. Generaal Maczek Museum [online], maczekmuseum.nl [dostęp 2017-09-09] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]