Banan

Banan
	; Kwiatostan gatunku Musa coccinea
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	imbirowce
Rodzina	bananowate
Rodzaj	banan
	Nazwa systematyczna
	Musa L.; Sp. Pl. 1043. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	M. paradisiaca L.
Synonimy
	Musella (Franch.) C.Y.Wu;
	Musella (Franch.) C.Y.Wu;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Banan (Musa L.) – rodzaj roślin z rodziny bananowatych (Musaceae Juss.). Według The Plant List w obrębie tego rodzaju znajduje się co najmniej 70 gatunków o nazwach zweryfikowanych i zaakceptowanych, podczas gdy kolejnych 5 taksonów ma status gatunków niepewnych (niezweryfikowanych)^[4]. Występuje naturalnie w strefie międzyzwrotnikowej Azji, Afryki i Australii. Część gatunków dostarcza jadalnych owoców^[5]. Słowo banan pochodzi prawdopodobnie od arabskiego słowa banan, co oznacza palec^[6] lub afrykańskiego języka wolof, w którym rośliny te określa się mianem banaana^[7]. Gatunkiem typowym jest M. paradisiaca L.^[3]

Morfologia

Łodyga: Nierozgałęziona.
Liście: Gęste pokrywy liściowe pokrywają łodygę. Na szczycie znajduje się pióropusz podługowatych i dużych liści.
Kwiaty: Zebrane w szczytowy, duży, zwisający kwiatostan złożony z kwiatów grzebieniastych. Zapylane są one przez ptaki lub nietoperze.
Owoce: Żółtawa, podłużna, do 20 cm długa, mączysta jagoda z twardymi nasionami (większość bananów uprawianych do celów kulinarnych nasion jednak nie posiada). Pokryte średnio grubą skórką odrywającą się od miąższu. Miąższ ma strukturę mączną i jest koloru jasnożółtego^[8].
Osobny artykuł: Banan (owoc).

Cechy biologiczne

Bylina. Bananowce do prawidłowego rozwoju potrzebują klimatu ciepłego i wilgotnego. Wysoka jakość owoców zależy od dużej ilości wody i wysokiej temperatury, w związku z czym zasięg ich uprawy ogranicza izoterma 20 °C. Najlepsze wyniki osiąga się przy opadach wynoszących 120-150 mm miesięcznie. Wymagania glebowe roślin nie są duże, chronią glebę przed erozją.

Według badań z 2008 roku dojrzałe banany fluoryzują pod wpływem światła ultrafioletowego. Jest to związane z degradacją chlorofilu, prowadzącą do nagromadzenia się fluorescencyjnego produktu na skórze owocu^[9].

Systematyka

Pozycja i podział według APWeb (2001...)

Rodzaj należący do rodziny bananowatych (Musaceae), rzędu imbirowce (Zingiberales), kladu jednoliścienne (monocots) w obrębie Klad okrytonasiennych^[2].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa imbirowe (Zingiberidae Cronquist ), nadrząd Zingiberanae Takht. ex Reveal, rząd imbirowce (Zingiberales Griseb.), rodzina bananowate (Musaceae Juss.). podrodzina Musoideae Eaton, plemię Museae Benth., rodzaj banan (Musa L.)^[10].

Wybrane gatunki^[4]

Musa acuminata Colla – banan karłowaty, banan chiński
Musa arfakiana Argent
Musa aurantiaca G.Mann ex Baker
Musa azizii Häkkinen
Musa balbisiana Colla
Musa banksii F.Muell.
Musa barioensis Häkkinen
Musa basjoo Siebold & Zucc. ex Iinuma
Musa bauensis Häkkinen & Meekiong
Musa beccarii N.W.Simmonds
Musa boman Argent
Musa borneensis Becc.
Musa bukensis Argent
Musa campestris Becc.
Musa celebica Warb. ex K.Schum.
Musa cheesmanii N.W.Simmonds
Musa chunii Häkkinen
Musa coccinea Andrews
Musa exotica R.V.Valmayor
Musa fitzalanii F.Muell.
Musa gracilis Holttum
Musa griersonii Noltie
Musa hirta Becc.
Musa ingens N.W.Simmonds
Musa insularimontana Hayata
Musa itinerans Cheesman
Musa jackeyi W.Hill
Musa johnsii Argent
Musa juwiniana Meekiong, Ipor & Tawan
Musa kattuvazhana K.C.Jacob
Musa lanceolata Warb. ex K.Schum.
Musa laterita Cheesman
Musa lawitiensis Nasution & Supard.
Musa lokok Geri & Ng

Musa lolodensis Cheesman
Musa lutea R.V.Valmayor, L.D.Danh & Häkkinen
Musa maclayi F.Muell. ex Mikl.-Maclay
Musa mannii H.Wendl. ex Baker
Musa monticola M.Hotta ex Argent
Musa muluensis M.Hotta
Musa nagensium Prain
Musa ochracea K.Sheph.
Musa ornata Roxb.
Musa paracoccinea A.Z.Liu & D.Z.Li
Musa peekelii Lauterb.
Musa rosea Baker
Musa rubinea Häkkinen & C.H.Teo
Musa rubra Wall. ex Kurz
Musa sakaiana Meekiong, Ipor & Tawan
Musa salaccensis Zoll. ex Backer
Musa sanguinea Hook.f.
Musa schizocarpa N.W.Simmonds
Musa shankarii Subba Rao & Kumari
Musa siamensis Häkkinen & Rich.H.Wallace
Musa sikkimensis Kurz
Musa splendida A.Chev.
Musa textilis Née – banan manilski
Musa thomsonii (King ex Baker) A.M.Cowan & Cowan
Musa tonkinensis R.V.Valmayor, L.D.Danh & Häkkinen
Musa troglodytarum L.
Musa tuberculata M.Hotta
Musa velutina H.Wendl. & Drude
Musa violascens Ridl.
Musa viridis R.V.Valmayor, L.D.Danh & Häkkinen
Musa voonii Häkkinen
Musa yamiensis C.L.Yeh & J.H.Chen
Musa yunnanensis Häkkinen & H.Wang
Musa zaifui Häkkinen & H.Wang

Mieszańce międzygatunkowe

Musa × alinsanaya R.V.Valmayor
Musa × paradisiaca L. – banan zwyczajny, b. właściwy, b. rajski, pizang, muza

Główne uprawy

Niektóre gatunki, zwłaszcza banan zwyczajny są roślinami uprawianymi dla owoców. Główni producenci to: Indie, Chiny, Uganda, Filipiny, Ekwador, Brazylia. Największymi krajami eksportującymi banany są: Ekwador, Kostaryka, Filipiny, Kolumbia i Gwatemala ich eksport stanowi w sumie ok. 2/3 światowego eksportu tych owoców. Dziesięciu głównych producentów wyprodukowało około dwóch trzecich łącznej produkcji światowej w 2012 roku. Trzech największych producentów nie należy do największych eksporterów, jedynie Filipiny mają znaczącą pozycję zarówno w produkcji jak i eksporcie. Banany, tak jak i kawa, dominowały w eksportowej gospodarce Ameryki Środkowej w XX wieku. Te dwie rośliny w roku 1930 miały udział w eksporcie z tego regionu wynoszący 75%, a 30 lat później 67%. Z tego powodu większość krajów Ameryki Środkowej nazwanych jest „republikami bananowymi”.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-18] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Musa. Index Nominum Genericorum (ING). [dostęp 2009-06-01]. (ang.).
↑ ^a ^b Musa. The Plant List. [dostęp 2015-07-12]. (ang.).
↑ Szczepan Pieniążek: Sadownictwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1976.
↑ Dan Keppel, Banana, Hudson Street Press, 2008; s. 44
↑ Banana. [w:] Merriam-Webster [on-line]. [dostęp 2011-09-17]. (ang.).
↑ M. – P.M.– P. Bonnassieux M. – P.M.– P. i inni, Podręczny słownik owoców, Leksykon PWN, 1974 .
↑ Ripe bananas glow bright blue [online], www.rsc.org [dostęp 2016-02-05] .
↑ Crescent Bloom: Musa. The Compleat Botanica. [dostęp 2008-12-18]. (ang.).

Linki zewnętrzne

International Banana Society

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-18] (ang.).

[ing-3] Musa. Index Nominum Genericorum (ING). [dostęp 2009-06-01]. (ang.).

[tpl-4] Musa. The Plant List. [dostęp 2015-07-12]. (ang.).

[5] Szczepan Pieniążek: Sadownictwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1976.

[6] Dan Keppel, Banana, Hudson Street Press, 2008; s. 44

[7] Banana. [w:] Merriam-Webster [on-line]. [dostęp 2011-09-17]. (ang.).

[8] M. – P.M.– P. Bonnassieux M. – P.M.– P. i inni, Podręczny słownik owoców, Leksykon PWN, 1974 .

[9] Ripe bananas glow bright blue [online], www.rsc.org [dostęp 2016-02-05] .

[A-10] Crescent Bloom: Musa. The Compleat Botanica. [dostęp 2008-12-18]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]