Przejdź do zawartości

Bagno zwyczajne

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bagno zwyczajne
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

wrzosowate

Rodzaj

różanecznik

Gatunek

bagno zwyczajne

Nazwa systematyczna
Rhododendron tomentosum Harmaja
Ann. Bot. Fenn. 27:204. 1990[3]
Synonimy
  • Ledum palustre L.
  • Ledum tomentosum Stokes
  • Rhododendron palustre (L.) Kron & Judd
  • Rhododendron tomentosum subsp. tomentosum[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Bagno zwyczajne[5] (Rhododendron tomentosum Harmaja, syn. Ledum palustre L. 1753) – gatunek rośliny z rodziny wrzosowatych[3]. Nazwy zwyczajowe i ludowe: bagno pospolite, bagniak, dziki rozmaryn, rozmaryn leśny. Tradycyjnie gatunek ten wydzielany był do rodzaju bagno Ledum, który okazał się zagnieżdżony w obrębie rodzaju różanecznik Rhododendron[4].

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Występuje w stanie dzikim w środkowej i północnej Europie, w północno-wschodniej Azji[4], w północnej części Ameryki Północnej[6]. Osiąga w Polsce południową granicę zasięgu[7]. W Polsce jest rozpowszechniony na całym niżu, z wyjątkiem Kujaw i Wielkopolski, gdzie jest rzadki[8]. W górach polskich jest rzadki, zasięg występowania sięga najwyżej w Tatrach – do 1350 m n.p.m.[9]. W Karpatach najliczniej występuje na torfowiskach Kotliny Orawsko-Nowotarskiej, poza tym w Tatrach na kilku stanowiskach (Toporowy Staw Wyżni, na zboczu Ornaku poniżej Iwaniackiej Przełęczy, Molkówka, Kondrackie Rówienki)[8]. W Karpatach stwierdzono też jego występowanie na pojedynczych stanowiskach w Wyskówce poniżej Brzezin, na Hurchocim Wierchu, w Paśmie Lubania (Tokarnia), na polanie Cioski, na Pogórzu Dynowskim, Pogórzu Wiśnickim i w Bieszczadach Zachodnich (torfowisko w Wołosatym, Tarnawie, Dźwiniaczu, Litmirz)[8].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Wyprostowany, zimozielony krzew, wysokości 1–1,5 m, o gęsto, rudawo owłosionych młodych pędach[10][11], z czasem nagich o brązowej korze[7]. Gałązki wzniesione[12] lub podnoszące się[7].
Liście
Ulistnienie skrętoległe[12]. Liście są skórzaste, wąskoeliptyczne lub lancetowate, długości do 5 cm i szerokości do 2–5 mm[12], krótkoogonkowe. Blaszka liściowa z wierzchu jest ciemnozielona i połyskująca, od spodu pokryta rudawym kutnerem, brzegiem podwinięta[10][11].
Kwiaty
Obupłciowe, promieniste, pięciokrotne, białe, zebrane na końcach ubiegłorocznych pędów w główkowate baldachy[10]. Wyrastają na ogruczolonych szypułkach o długości do 2,5 cm i są szeroko otwarte. Mają 5-działkowy kielich, 5 białych, odwrotnie jajowatych, niezrośniętych płatków korony o długości 5–8 mm i 10 pręcików dłuższych od płatków[10][12]. Pręciki z długimi nitkami i pylnikami bez rożków. Słupek prosty, o szyjce długiej, ale krótszej od pręcików[7].
Owoc
Torebka długości 4–5 mm, po dojrzeniu zwieszająca się ku dołowi, pękająca od strony szypułki pięcioma klapami. Nasiona liczne, drobne, spiralnie skręcone[10][12][7].
  • Kwiatostan
    Kwiatostan
  • Liść
    Liść
  • Owoce
    Owoce

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój roślin rosnących w borze bagiennym

Krzew o pąkach zimujących ponad ziemią, zaliczany do nanofanerofitów i chamefitów. Kwitnie w maju i czerwcu[11]. Kwiaty zapylane są przez owady[13]. Populacja liczy zazwyczaj do kilkuset osobników i miejscowo może formować łan[12]. Liście pozostają na roślinie przez kilka sezonów. Jest krzewem krótkowiecznym, dożywa do 30 lat[14].

Cała roślina wydziela silny zapach i jest trująca. Liście i pędy zawierają olejek eteryczny o silnym, charakterystycznym zapachu, porażający układ nerwowy i działający odurzająco[11] – może powodować zawroty i bóle głowy[13]. Ze względu na zawartość szkodliwych związków na poziomie 0,3–2% (m.in. ledol, palustrol, arbutyna, garbniki) spożycie u człowieka wywołuje podrażnienie żołądka i układu pokarmowego, może prowadzić do uszkodzenia nerek oraz paraliżu systemu nerwowego. Odurzająca woń kwiatów jest trująca dla niektórych owadów, także miód z nich zebrany[14].

Liczba chromosomów 2n = 52[8].

Roślina występuje na terenach podmokłych, zacienionych i zakwaszonych (mokre lasy sosnowe, torfowiska wysokie, bory bagienne). Rośnie razem z modrzewnicą, wrzosem, żurawiną i wrzoścem bagiennym[14]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Vaccinio-uliginosi-Pinetum i gatunek wyróżniający dla Ass. Ledo-Spaghetum[15].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek został opisany przez Karola Linneusza w 1753 r. jako Ledum palustre, czyli przedstawiciel rodzaju bagno Ledum. W 1990 r. fiński systematyk Harri Tapani Harmaja zaliczył ten gatunek do rodzaju różanecznik Rhododendron pod nazwą Rhododendron tomentosum, jednak w literaturze bywa jeszcze opisywany jako Ledum palustre[14][4][16].

Zagrożenia i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Roślina objęta jest w Polsce ochroną od 1957 roku. W latach 1957–2004 znajdowała się pod ochroną częściową[17], następnie w latach 2004–2014 ochroną ścisłą[18]. Od 2014 roku ponownie podlega ochronie częściowej[19]. Występuje licznie w niektórych parkach narodowych, np. w parku Białowieskim, Bieszczadzkim, Poleskim, Tatrzańskim i Słowińskim oraz w rezerwatach przyrody, np. Bór na Czerwonem czy Dury[12].

Zagrożeniem dla gatunku jest eksploatacja torfu i osuszanie torfowisk, na których występuje, a także masowy zbiór jego gałązek, które są sprzedawane jako środek przeciwko molom[10][12].

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
Roślina użytkowa
Roślina używana jest jako środek przeciw molom[10][11]. Wikingowie dodawali wyciąg z bagna do piwa w celu zwiększenia jego „mocy” odurzającej[20].
Roślina lecznicza
Niegdyś była stosowana jako roślina lecznicza[10][11]. Już Karol Linneusz w 1775 r. opisywał lecznicze właściwości bagna. Surowcem zielarskim były przede wszystkim młode pędy i liście[14]. W medycynie ludowej bagno zwyczajne znane jest jako środek stosowany zewnętrznie o działaniu łagodzącym w zapaleniu stawów, bólach pleców i reumatyzmie[13], w leczeniu świerzbu, liszajów i innych chorób skóry[20] i do płukania jamy ustnej w bólach zębów, a także wewnętrznie przeciw astmie i krztuścowi. W homeopatii ziele oraz liście bagna stosuje się jako środek drażniący skórę i przeciwgośćcowy[14]. Jego świeże lub suszone liście używane były przez Eskimosów i Indian jako ceniony materiał na herbatę, przy czym przyrządzana była w formie zimnych wyciągów – przy użyciu zimnej wody[21].
Roślina ozdobna
Spotykana w uprawie jako krzew ozdobny, chociaż bardzo rzadko ze względu na specyficzne wymagania. Gatunek jest mrozoodporny – toleruje temperatury do -29 °C. Wymaga gleb kwaśnych, próchnicznych i wilgotnych oraz stanowisk słonecznych do półcienistych. W ogrodzie nadaje się na wrzosowiska i do grup różaneczników. Łatwiejsze w uprawie jest bagno grenlandzkie Rhododendron groenlandicum (Oeder) Kron & Judd[14].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-13] (ang.).
  3. ↑ a b Kadereit J. W., Albach D. C., Ehrendorfer F., Galbany-Casals M. i inni. Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?. „Willdenowia”. 46, s. 39 – 91, 2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105. 
  4. ↑ a b c d Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-09-01].
  5. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  6. ↑ Rhododendron tomentosum Harmaja. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-10-10].
  7. ↑ a b c d e Stanisław Kłosowski, Grzegorz Kłosowski: Rośliny wodne i bagienne. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2007, s. 286, seria: Flora Polski. ISBN 978-83-7073-248-6.
  8. ↑ a b c d Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
  9. ↑ Rams B.1984: Bagno zwyczajne – roślina użytkowa zagrożona wyginięciem. Wszechświat, t. 85, nr 4:83–85
  10. ↑ a b c d e f g h Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: PWN, 2011, s. 426. ISBN 978-83-01-15369-4.
  11. ↑ a b c d e f Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 50. ISBN 83-214-1305-6.
  12. ↑ a b c d e f g h Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006, s. 51. ISBN 978-83-7073-444-2.
  13. ↑ a b c Leszek Trząski: Rośliny chronione w Polsce. Agnieszka i Włodek Bilińscy (red.). Videograf II, 2006, s. 6. ISBN 978-83-7183-388-5.
  14. ↑ a b c d e f g Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego: Rhododendron tomentosum (Stokes) Harmaja (1990) var. tomentosum – bagno zwyczajne. [dostęp 2014-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-13)].
  15. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  16. ↑ New taxa, names, and combinations by Harri Harmaja – an annotated list. [dostęp 2014-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-12)].
  17. ↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 28 lutego 1957 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1957 r. nr 15, poz. 78).
  18. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
  19. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
  20. ↑ a b Karaś Justyna, Andruszkiewicz Radosław: Dziki rozmaryn, w: "Przyroda polska" nr 5, maj 2014, ISSN 0552-430X, s. 20-21
  21. ↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. CHEMIGRAFIA, 2006, s. 268. ISBN 83-904633-5-0.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bagno_zwyczajne&oldid=73604322”