Przejdź do zawartości

Antoniotto Usodimare (1929)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Antoniotto Usodimare
Ilustracja
„Antoniotto Usodimare” przed wojną w Tarencie
Klasa

niszczyciel

Typ

Navigatori

Historia
Stocznia

Odero w Sestri Ponente (Genua)

Położenie stępki

1 czerwca 1927

Wodowanie

12 maja 1929

 Regia Marina
Nazwa

Antoniotto Usodimare

Wejście do służby

21 listopada 1929

Zatopiony

8 czerwca 1942

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

1900 t standardowa
2599 t pełna

Długość

107,28 m

Szerokość

10,2 m

Zanurzenie

4,35 m (maksymalne)

Napęd
2 turbiny parowe, 4 kotły, moc 55 000 KM, 2 śruby,
Prędkość

38 węzłów

Zasięg

3800 Mm przy 18 w

Uzbrojenie
• 1941:
6 dział 120 mm (3 x II)
2 działa plot. 40 mm (2 x I)
8 km plot. 13,2 mm (4 x II)
14 bg
Wyrzutnie torpedowe

4 × 533 mm (2 x II),
4 torpedy

Załoga

173–224

Multimedia w Wikimedia Commons

Antoniotto Usodimare – włoski niszczyciel z okresu międzywojennego i II wojny światowej, należący do wielkich niszczycieli typu Navigatori. Nosił znak burtowy: US. Otrzymał nazwę na cześć XV-wiecznego żeglarza Antoniotta Usodimare, często skracaną do „Usodimare”. Został wodowany i przyjęty do służby w marynarce włoskiej Regia Marina w 1929 roku. Walczył podczas wojny na Morzu Śródziemnym. Zatopiony omyłkowo 8 czerwca 1942 roku przez włoski okręt podwodny.

Uzbrojenie główne stanowiło 6 armat kalibru 120 mm i 4–6 wyrzutni torped. Wyporność standardowa wynosiła 1900 ton. Napęd stanowiły turbiny parowe, prędkość maksymalna wynosiła ponad 38 węzłów.

Budowa

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: niszczyciele typu Navigatori.

„Antoniotto Usodimare” należał do dwunastu włoskich wielkich niszczycieli typu Navigatori, nazwanego tak z powodu noszenia przez okręty imion włoskich żeglarzy. Zostały one zaprojektowane jako okręty o silnym uzbrojeniu artyleryjskim i wysokiej prędkości, aby przeciwstawić się wielkim niszczycielom francuskim[1]. Zamówienie na budowę okrętów zostało złożone w 1926 roku[2]. „Antoniotto Usodimare” był zbudowany w stoczni Odero w Sestri Ponente (dzielnicy Genui), razem z niszczycielem „Ugolino Vivaldi”[3]. Wszystkie okręty zostały wciągnięte na listę floty dekretem królewskim z 23 czerwca 1927 roku, klasyfikowane wówczas jako niszczyciele, a 19 lipca 1929 roku przeklasyfikowano je na „zwiadowców” (wł. esploratori)[2]. 5 września 1938 roku okręty typu Navigatori przeklasyfikowano z powrotem na niszczyciele (cacciatorpedinieri)[4].

Stępkę pod budowę „Antoniotto Usodimare” położono 1 czerwca 1927 roku[a]. Otrzymał imię na cześć XV-wiecznego włoskiego żeglarza Antoniotta Usodimare, badacza Afryki[5][b]. Okręt wodowano 12 maja 1929 roku, a do służby wcielono 21 listopada tego roku[6]. W 1938 roku otrzymał znak burtowy: US, od skrótu nazwy[7]. Dewizą okrętu było: Navigare necesse (z łac. żeglowanie [jest] koniecznością)[8].

Opis konstrukcji

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Niszczyciele typu Navigatori.

Skrócony opis ogólny

[edytuj | edytuj kod]

Niszczyciele typu Navigatori miały stalowy kadłub z podwyższonym pokładem dziobowym[2]. Sylwetka okrętów wyróżniała się dwoma szeroko rozstawionymi pochylonymi kominami, na skutek zastosowania naprzemiennego układu przedziałów siłowni[1]. Wyporność standardowa pierwotnie wynosiła 1900 ton, a pełna 2599 ton[9]. Długość całkowita pierwotnie wynosiła 107,28 m, szerokość 10,2 m, a zanurzenie 4,35 m przy wyporności pełnej[10]. „Antoniotto Usodimare” i „Nicoloso da Recco” jako jedyne z okrętów typu nie zostały poddane w latach 1939–1940 drugiej modernizacji w celu polepszenia stateczności, zachowując pierwotne wymiary i prostą stewę dziobową[11].

Załoga etatowo składała się początkowo ze 173 osób, w tym 9 oficerów, a do początku II wojny światowej wzrosła do 224 osób, w tym 12 oficerów[12]. W toku wojny załoga okrętów tego typu mogła się dalej powiększać, maksymalnie do ok. 280 osób[13].

Okręty były napędzane przez dwa zespoły turbin parowych z przekładniami, zasilane przez cztery kotły wodnorurkowe Odero o ciśnieniu roboczym 22 atmosfer i poruszające dwie trzyłopatowe śruby[14]. Tak jak połowa okrętów tego typu „Antoniotto Usodimare” był wyposażony w turbiny akcyjno-reakcyjne systemu Parsonsa, i tak jak większość z nich w kotły Odero (razem z „Vivaldi”, w podstawowej wersji) oraz śruby o średnicy 3,4 m[15]. Moc projektowa wynosiła 55 000 KM, a projektowa prędkość maksymalna 38 węzłów[14]. Na próbach 20 czerwca 1929 roku „Antoniotto Usodimare” rozwinął średnią moc 54 310 KM i średnią prędkość 39,78 w, jednakże w stanie lekkim, przy wyporności 1945 ton[15]. Typowo okręty tego typu rozwijały w realnych warunkach służby prędkość 33–36 węzłów[15].

Zapas paliwa po pierwszej modernizacji w 1931 roku został ograniczony z pierwotnego 485–580 ton do 460 ton[11]. Pierwotnie zasięg był przewidywany na 3800 mil morskich przy prędkości 18 węzłów; po modernizacji był mniejszy[11]. Podczas II wojny światowej „Antoniotto Usodimare” i „Nicoloso da Recco” z uwagi na brak drugiej modernizacji pozostały szybsze od innych okrętów typu, mając jednak nieco gorszą dzielność morską i mniejszy zasięg[11].

Uzbrojenie i jego zmiany

[edytuj | edytuj kod]

Główną artylerię stanowiło sześć armat kalibru 120 mm Ansaldo model 1926 o długości lufy 50 kalibrów (L/50) umieszczonych na trzech dwudziałowych podstawach[16]. Podwójne stanowiska dział z maskami ochronnymi umieszczone były: na pokładzie dziobowym i na niskich nadbudówkach przed drugim kominem i na rufie[17]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -10° do +45° i umożliwiał też strzelanie amunicją burzącą do nisko lecących samolotów[16]. Działa strzelały pociskami o masie 23,15 kg z prędkością początkową 920 m/s na odległość do 19 600 m[16]. Amunicja była łuskowa rozdzielnego ładowania[16]. Szybkostrzelność wynosiła do 6–7 strzałów/min[16]. Zapas amunicji wynosił etatowo 1200 pocisków bojowych (408 przeciwpancernych, 672 burzące i 120 zapalających) oraz 100 oświetlających – przy czym można było zabrać do komór 250 pocisków więcej[16].

Uzbrojenie przeciwlotnicze początkowo stanowiły dwa działka automatyczne kalibru 40 mm Vickers-Terni model 1917 o długości lufy L/39, umieszczone na burtach na tylnych końcach pokładu dziobowego[16]. Ich zapas amunicji wynosił 3000 nabojów[16]. Uzupełniały je dwa stanowiska podwójnie sprzężonych karabinów maszynowych kalibru 13,2 mm Breda na skrzydłach mostka, z zapasem 3000 nabojów[16]. W latach 1933–1934 montowano dwa dalsze stanowiska podwójnie sprzężonych karabinów maszynowych na platformie za drugim kominem, po bokach dalmierza[16]. Pod koniec 1941 roku na wszystkich ocalałych okrętach, w tym „Antoniotto Usodimare”, zamieniono działka kalibru 40 mm i karabiny maszynowe na siedem działek automatycznych 20 mm Breda L/65 z 2400 nabojów na lufę[18][19].

Uzbrojenie torpedowe stanowiło pierwotnie sześć wyrzutni torpedowych kalibru 533 mm w dwóch potrójnych aparatach torpedowych[20]. Z uwagi jednak na ograniczoną dostępność nowych torped kalibru 533 mm, w środkowych wyrzutniach stosowano wkładki dla torped kalibru 450 mm[20]. Już jednak w latach 1932–33 środkowe wyrzutnie zdemontowano, pozostawiając cztery wyrzutnie torped kalibru 533 mm[12].

Okręty początkowo przenosiły po 14 bomb głębinowych na dwóch zrzutniach na rufie, w tym cztery duże bomby o masie 100 kg i 10 małych o masie 50 kg[20]. Podczas II wojny światowej stosowano także niemieckie bomby głębinowe oraz montowano na okrętach tego typu dwa lub cztery miotacze bomb głębinowych i zwiększano ich zapas, typowo do 40 bomb[21]. W 1931 roku okręty otrzymały holowane torpedy przeciw okrętom podwodnym Ginocchio model 1927/46T, wodowane za pomocą żurawika w części rufowej[20]. „Antoniotto Usodimare” był wyposażony w tory minowe na pokładzie, na których można było zabierać do 56 min kotwicznych; w odróżnieniu od części okrętów typu nie zostały one później przedłużone[22].

Wyposażenie

[edytuj | edytuj kod]

Po pierwszej modernizacji w 1930 roku „Antoniotto Usodimare” na dachu nadbudówki dziobowej miał standardowy dla okrętów tego typu dalocelownik z dwoma dalmierzami optycznymi o bazie 3 m[16]. Na platformie przed masztem znajdował się inklinometr służący do oceny kąta kursowego celu[16]. Trzeci 3-metrowy dalmierz, służący do strzelań torpedowych oraz rezerwowy dla artylerii, był w zakrytej wieży na platformie nadbudówki za kominem rufowym[16]. Dalmierz ten był zdemontowany w 1941 roku przy instalacji działek kalibru 20 mm[18].

Okręty miały jeden reflektor średnicy 90 cm na maszcie rufowym[23]. W skład wyposażenia wchodziła aparatura w kominach do stawiania zasłony dymnej (czarnej albo białej)[20]. W 1940 roku okręty wyposażono w trały kontaktowe na rufie, o szerokości trałowania 200 m, lecz do połowy 1942 roku zostały zdjęte[21]. „Antoniotto Usodimare” nie otrzymał stacji hydrolokacyjnej ani radaru[24].

Malowanie

[edytuj | edytuj kod]

Początkowo okręty włoskie były malowane w części nadwodnej na kolor jasnoszary, z ciemnoszarym pokładem[25]. Latem 1940 roku pokłady dziobowe włoskich niszczycieli zostały pomalowane w biało-czerwone ukośne pasy identyfikacyjne dla lotnictwa[25]. W 1942 roku „Antoniotto Usodimare” otrzymał kontrastowy kamuflaż w standardowych kolorach: z ciemnoszarymi plamami na popielatoszarym kolorze zasadniczym, z brudnobiałym dziobem, z tym że zastosowano na nim mniej typowe plamy o nieregularnych brzegach[25].

Służba

[edytuj | edytuj kod]

Okres międzywojenny

[edytuj | edytuj kod]

„Antoniotto Usodimare” został wcielony do służby w Regia Marina 21 listopada 1929 roku[6]. Wkrótce po wejściu do służby skierowano okręt do modernizacji (trwającej od maja do października 1930 roku) w stoczni marynarki w La Spezii, polegającej przede wszystkim na obniżeniu nadbudówki i zmniejszeniu zapasu paliwa dla polepszenia stateczności[8]. Od 1 grudnia 1930 do 27 marca 1931 roku „Usodimare” wchodził w skład zespołu ośmiu niszczycieli tego typu zabezpieczających trasę grupowego przelotu transatlantyckiego 12 wodnosamolotów gen. Italo Balbo, przydzielony do trzeciej grupy operującej u brzegów Afryki (razem z „Emanuele Pessagno”)[26]. Po przelocie zespół okrętów złożył na przełomie stycznia i lutego wizytę w Brazylii, po czym powrócił do Gaety 18 marca 1931 roku[27]. 8 grudnia 1931 roku w Genui „Antoniotto Usodimare” otrzymał banderę bojową ufundowaną przez to miasto[28]. 10 sierpnia 1934 roku w rejonie wyspy Procida z niszczycielem zderzył się statek towarowy „Pallade”, uderzając go dziobem w prawą burtę w okolicach dziobowych dział, przy czym zginęło dwóch marynarzy[28]. Poważnie uszkodzony „Usodimare” został odholowany i był remontowany w Neapolu[28].

W związku z kryzysem w stosunkach włosko-brytyjskich związanym z wojną włosko-abisyńską, pod koniec kwietnia 1936 roku „Usodimare” został skierowany z zespołem floty na pozycje wyczekiwania między Sycylią a Sardynią, lecz nie doszło wówczas do wojny europejskiej[26]. Wkrótce po tym, podczas hiszpańskiej wojny domowej pełnił służbę na wodach Hiszpanii, udzielając faktycznie wsparcia stronie nacjonalistów. Od 8 stycznia 1937 roku do początku lutego bazował w Melilli, służąc trzykrotnie jako pomoc nawigacyjna i okręt zabezpieczający działania nad morzem niemieckiego lotnictwa Legionu Condor, prowadzącego naloty na Malagę[29]. Od początku 1937 do marca 1939 roku dziewięć razy konwojował statki z Włoch z zaopatrzeniem dla włoskich wojsk interwencyjnych (CTV), działając w oparciu o port w Tangerze i będąc drugim najintensywniej wykorzystywanym do tego niszczycielem typu Navigatori po „Antonio da Noli”[29]. We wrześniu 1938 roku, po przeklasyfikowaniu na niszczyciel, został przydzielony do 16. dywizjonu niszczycieli (squadriglia)[30]. W kwietniu 1939 roku wraz z 16. dywizjonem osłaniał włoską inwazję na Albanię[26]. „Antoniotto Usodimare” nie zdążył być poddany drugiej modernizacji okrętów tego typu przed przystąpieniem Włoch do II wojny światowej i później prac w tym kierunku już nie podjęto[18].

II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]

1940–1941

[edytuj | edytuj kod]

W chwili przystąpienia Włoch do II wojny światowej „Antoniotto Usodimare” wchodził w skład 16. dywizjonu niszczycieli, przydzielonego do 1. eskadry w Tarencie, wraz z „Nicoloso da Recco”, „Emanuele Pessagno” i „Luca Tarigo”[31]. Okręt brał udział w działaniach głównych sił floty przed pierwszym starciem morskim – bitwą koło przylądka Stilo, lecz razem z dywizjonem powrócił do bazy w Auguście rano 9 lipca celem uzupełnienia paliwa i nie uczestniczył w samej bitwie[5][31]. Jednym z głównych zadań niszczycieli typu Navigatori stała się następnie eskorta konwojów zaopatrzeniowych dla wojsk w Afryce, w czym brał udział także „Usodimare”[5][32]. Od października 1940 roku niszczyciel wraz ze swoim dywizjonem bazował w Brindisi w związku z osłoną konwojów w Cieśninie Otranto po inwazji na Grecję[33][32]. 1 lutego 1941 roku „Usodimare” zderzył się pod Brindisi ze statkiem transportowym „Viminale”, po czym był remontowany w Tarencie do marca tego roku[5].

„Usodimare” powrócił następnie do służby w ochronie komunikacji do Afryki. Między innymi, w dniach 11-14 maja 1941 roku wchodził w skład dalszej osłony dużego konwoju sześciu statków, który dotarł do celu[34]. 3 czerwca osłaniał natomiast stawianie zagrody minowej na północny wschód od Trypolisu (na której pół roku później 19 grudnia zatonął brytyjski krążownik HMS „Neptune” i niszczyciel HMS „Kandahar” oraz uszkodzony został krążownik HMS „Aurora”)[c]. 16 września 1941 roku wyszedł z czterema niszczycielami w eskorcie statków pasażerskich: „Vulcania”, „Neptunia” i „Oceania” transportujących wojsko z Tarentu do Trypolisu, lecz wywiad brytyjski przechwycił i rozszyfrował informacje o konwoju i wysłano tam okręty podwodne[35][d]. 18 września niszczyciele udaremniły wprawdzie atak HMS „Upright”, ale „Neptunia” i „Oceania” zostały zatopione przez okręt podwodny HMS „Upholder”[35]. Salwa torped HMS „Ursula” przeciw „Vulcanii” została natomiast wymanewrowana[35][e]. „Usodimare” uratował 485 rozbitków i odkonwojował „Vulcanię” do Trypolisu, a następnie Neapolu[5].

5 października „Usodimare” z niszczycielami eskortował konwój sześciu statków, z których jeden „Rialto” został zatopiony przez samoloty torpedowe[f]. 18 października natomiast wchodził w skład eskorty konwoju, spośród którego okręt podwodny HMS „Ursula” uszkodził koło Lampedusy transportowiec „Beppe”[36]. 9 listopada „Usodimare” wyszedł z Trapani w celu ratowania rozbitków z konwoju Duisburg, rozbitego przez brytyjskie krążowniki zespołu K[37]. 23 listopada z kolei bezpiecznie dokonwojował z innymi okrętami z Trapani do Trypolisu transportowiec „Fabio Filzi”[37]. 13 grudnia 1941 roku „Usodimare” wraz z niszczycielem „Nicoloso da Recco” wyszedł z Tarentu w eskorcie statków w ramach większej operacji konwojowej M.41, lecz jeszcze rano w Zatoce Tarenckiej okręt podwodny HMS „Upright” zatopił dwa statki: „Fabio Filzi” i „Carlo del Greco”, po czym niszczyciele uratowały 432 ludzi[38]. Później tego dnia „Usodimare” wyruszył w eskorcie kolejnego z konwojów, ale operacja została odwołana 14 grudnia po storpedowaniu i uszkodzeniu pancernika „Vittorio Veneto”[39]. Między 16 a 19 grudnia wchodził w skład zespołu przykrycia dużej operacji konwojowej M.42, która zakończyła się pomyślnie, przy czym w jej toku doszło do krótkiego starcia sił osłony z flotą brytyjską pod Syrtą[39]. Wkrótce po tym, 23 grudnia „Usodimare”, „Da Recco” i „Vivaldi” same zostały użyte do transportu na pokładach beczek z benzyną z Augusty do Trypolisu[40].

1942

[edytuj | edytuj kod]

W dniach 3–6 stycznia 1942 roku „Usodimare” wszedł w skład eskorty konwoju sześciu statków podczas kolejnej dużej operacji konwojowej M.43, która przebiegła pomyślnie[g]. W dniach 21-23 lutego 1942 roku brał udział w eskorcie statków płynących z Korfu do Trypolisu w ramach operacji konwojowej K-7[h]. W jej toku 23 lutego „Usodimare” zatopił rano pod Trypolisem wraz z torpedowcem „Circe” bombami głębinowymi brytyjski okręt podwodny P.38 (typu U)[40]. 9 kwietnia 1942 roku przy wyjściu z Messyny niemiecki transportowiec „Ankara” zderzył się z „Usodimare”, który powrócił do portu z przeciekiem wody, po czym do końca miesiąca był remontowany w Tarencie[41].

Po powrocie do służby „Usodimare” powrócił do zadań eskortowych, czasowo przydzielony do 13. dywizjonu niszczycieli (wraz z „Alpino”, „Bersagliere”, i „Mitragliere” typu Soldati)[41]. 8 czerwca 1942 roku „Antoniotto Usodimare” wyszedł z Palermo w eskorcie konwoju dwóch transportowców z „Circe” i niszczycielem „Premuda”[40]. O 21.20 został omyłkowo storpedowany przez włoski okręt podwodny „Alagi(inne języki)” i zatonął 72 mile na północ od przylądka Bon, na pozycji 38°09′N 11°00′E/38,150000 11,000000[40]. Uratowało się 135 członków załogi, w tym dowódca kmdr por. (capitano di fregata) Luigi Merini[41]. Przyczyną omyłki było to, że dowódca okrętu podwodnego nie miał informacji o konwoju, a płynący jako pierwszy eksjugosłowiański „Premuda” miał sylwetkę brytyjskiego niszczyciela[40].

We włoskiej służbie podczas wojny okręt 113 razy wychodził w morze i przepłynął 41 972 mile morskie, w czasie 2618 godzin[42]. W tym 39 razy wychodził w celu osłony lub eskortowania statków, 20 razy na operacje minowania, siedem razy osłaniał inne okręty, dwa razy sam transportował żołnierzy lub ładunki[42].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Położenie stępki 1 czerwca 1927 roku według Whitley 1997 ↓, s. 156, Trubicyn 2002 ↓, s. 40, Pachmurin 2010 ↓, s. 26, Patianin 2011 ↓, s. 4. Odmiennie Ando 1978 ↓, s. 16 podaje 1 maja 1927 roku.
  2. ↑ Prawidłowa pełna nazwa „Antoniotto Usodimare” według Ando 1978 ↓, s. 16, Trubicyn 2002 ↓, s. 40, Patianin 2011 ↓, s. 4 i strony Marynarki Włoch, natomiast Whitley 1997 ↓, s. 156 i Pachmurin 2010 ↓, s. 26 podają błędnie „Antonio Usodimare”. Często nazwa jest w literaturze skracana do nazwiska.
  3. ↑ Operację minowania 3 czerwca 1941 roku przeprowadził zespół w składzie 7. i 4. dywizjonów krążowników pod flagą kontradmirała Casardi z krążownikami: „Eugenio di Savoia”, „Duca d’Aosta”, „Muzzio Attendolo” , „Alberto di Giussano”, „Giovanni delle Bande Nere” i niszczyciele: [ „Pigafetta”, „da Mosto”, „da Verrazzano”, „da Recco”, „Usodimare” (typu Navigatori), „Gioberti” (typu Poeti/Oriani) i „Scirocco” (typu Venti/Maestrale) – przy czym z niszczycieli miny stawiały tylko „da Mosto” i „da Verrazzano” (Patianin 2011 ↓, s. 39-40).
  4. ↑ W skład eskorty wchodziły niszczyciele: „Nicoloso da Recco” „Antonio da Noli”, „Emanuele Pessagno”, „Antoniotto Usodimare” oraz „Vincenzo Gioberti” (typu Poeti/Oriani). (Patianin 2011 ↓, s. 42).
  5. ↑ Patianin 2011 ↓, s. 42 zamiast statku „Vulcania” podaje mylnie „Victoria”.
  6. ↑ Niszczyciele: „Antonio da Noli”, „Antoniotto Usodimare” typu Navigatori, „Euro”(inne języki) (typu Turbine), „Vincenzo Gioberti” (typu Poeti/Oriani) i dwa torpedowce. (Patianin 2011 ↓, s. 42).
  7. ↑ W skład eskorty konwoju M.43 wchodziły niszczyciele: „Antoniotto Usodimare”, „Ugolino Vivaldi”, „Nicoloso da Recco” typu Navigatori, „Bersagliere”, „Fuciliere” (typu Soldati), „Freccia”(inne języki) (typu Freccia) i cztery torpedowce, ponadto główne siły floty tworzyły grupę osłony. (Patianin 2011 ↓, s. 45).
  8. ↑ Wraz z niszczycielami: „Emanuele Pessagno” i „Antonio Pigafetta”; inne trzy niszczyciele eskortowały konwój z Messyny. (Patianin 2011 ↓, s. 45).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Pachmurin 2010 ↓, s. 2.
  2. ↑ a b c Pachmurin 2010 ↓, s. 3.
  3. ↑ Pachmurin 2010 ↓, s. 26, 31.
  4. ↑ Patianin 2011 ↓, s. 4-5.
  5. ↑ a b c d e Trubicyn 2002 ↓, s. 40.
  6. ↑ a b Ando 1978 ↓, s. 16, Whitley 1997 ↓, s. 156, Trubicyn 2002 ↓, s. 40
  7. ↑ Trubicyn 2002 ↓, s. 13.
  8. ↑ a b Patianin 2011 ↓, s. 19.
  9. ↑ Pachmurin 2010 ↓, s. 9.
  10. ↑ Trubicyn 2002 ↓, s. 5.
  11. ↑ a b c d Pachmurin 2010 ↓, s. 8-10.
  12. ↑ a b Pachmurin 2010 ↓, s. 8.
  13. ↑ Patianin 2011 ↓, s. 17.
  14. ↑ a b Pachmurin 2010 ↓, s. 6.
  15. ↑ a b c Patianin 2011 ↓, s. 7-9.
  16. ↑ a b c d e f g h i j k l m Pachmurin 2010 ↓, s. 4.
  17. ↑ Trubicyn 2002 ↓, s. 9.
  18. ↑ a b c Pachmurin 2010 ↓, s. 10.
  19. ↑ Trubicyn 2002 ↓, s. 11.
  20. ↑ a b c d e Pachmurin 2010 ↓, s. 5.
  21. ↑ a b Patianin 2011 ↓, s. 12.
  22. ↑ Pachmurin 2010 ↓, s. 5, 10.
  23. ↑ Patianin 2011 ↓, s. 13.
  24. ↑ Pachmurin 2010 ↓, s. 11.
  25. ↑ a b c Patianin 2011 ↓, s. 23-27.
  26. ↑ a b c Pachmurin 2010 ↓, s. 12-13.
  27. ↑ Patianin 2011 ↓, s. 28.
  28. ↑ a b c Patianin 2011 ↓, s. 29.
  29. ↑ a b Patianin 2011 ↓, s. 30-31.
  30. ↑ Trubicyn 2002 ↓, s. 40, 45.
  31. ↑ a b Patianin 2011 ↓, s. 35.
  32. ↑ a b Pachmurin 2010 ↓, s. 14.
  33. ↑ Patianin 2011 ↓, s. 37.
  34. ↑ Patianin 2011 ↓, s. 41.
  35. ↑ a b c Jürgen Rohwer: Seekrieg 1941, September. [w:] Chronik des Seekrieges 1939-1945 [on-line]. wlb-stuttgart.de, 2021-09-15. (niem.).
  36. ↑ Patianin 2011 ↓, s. 42.
  37. ↑ a b Jürgen Rohwer: Seekrieg 1941, November. [w:] Chronik des Seekrieges 1939-1945 [on-line]. wlb-stuttgart.de, 2020-01-25. (niem.).
  38. ↑ Patianin 2011 ↓, s. 44-45.
  39. ↑ a b Jürgen Rohwer: Seekrieg 1941, Dezember. [w:] Chronik des Seekrieges 1939-1945 [on-line]. 2023-03-20. (niem.).
  40. ↑ a b c d e Trubicyn 2002 ↓, s. 41.
  41. ↑ a b c Patianin 2011 ↓, s. 46.
  42. ↑ a b Patianin 2011 ↓, s. 63.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Elio Ando: The Italian Navigatori class. W: Robert Gardiner (red.): Super destroyers. Greenwich: Conway Maritime Press, 1978, seria: Warship Special. 2. ISBN 0-85177-131-9. (ang.).
  • Ju. Pachmurin: Eskadriennyje minonoscy tipa «Nawigatori» [Эскадренные миноносцы типа «Навигатори»]. Moskwa: 2010, seria: Morskaja Kollekcyja. nr 9(132)/2010. (ros.).
  • Siergiej Patianin. Eskadriennyje minonoscy tipa «Nawigatori» [Эскадренные миноносцы типа «Навигатори»]. „Morskaja Kampanija”. Nr 8/2011 (45), grudzień 2011. Moskwa: WERO Press. (ros.). 
  • Siergiej Trubicyn: Eskadriennyje minonoscy tipa «Nawigatori» [Эскадренные миноносцы типа «Навигатори»]. Petersburg: 2002, seria: Bojewyje Korabli Mira. (ros.).
  • M.J. Whitley: Zerstörer im Zweiten Welkrieg. Stuttgart: Motorbuch Verlag, 1997. ISBN 3-613-01426-2. (niem.).
Niszczyciele typu Navigatori

Regia Marina

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Antoniotto_Usodimare_(1929)&oldid=75620400”