Życie i przygody Remusa
 Rzeźba Remusa w Wejherowie | |
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania | |
| Wydawca |
„Stanica” - Zrzeszenie Miłośników Kaszubszczyzny w Toruniu |
| Pierwsze wydanie polskie | |
| Data wydania polskiego | |
| Wydawca | |
| Przekład | |
Życie i przygody Remusa (kasz.: Żëcé i przigòdë Remùsa) – epopeja kaszubska autorstwa Aleksandra Majkowskiego, wydana w 1938 r. Powieść uznawana jest za najważniejsze dzieło literatury kaszubskiej[1][2].
Fabuła
[edytuj | edytuj kod]Utwór składa się z trzech części, poprzedzonych swoistą inwokacją: przedstawieniem tytułowego Remusa uważanego przez gawiedź za szaleńca. Rzecz dzieje się pod koniec XIX w., w czasach zaboru pruskiego.
W części pierwszej (Na Pùstkòwiu – Na Pustkowiu) ukazany jest magiczny świat widziany oczyma nadwrażliwego dziecka. Remus jako mały chłopiec, sierota przygarnięty w gospodarstwie na odludziu, odróżnia się zarówno od gospodarzy, jak i od parobków. Z wielkim przejęciem chłonie ludowe baśnie i legendy, widzi rzeczy niezauważalne dla innych, marzy o odczarowaniu zaklętego zamku i uwolnieniu uwięzionej królewny. Jako młodzieniec – spotyka umierającego dziedzica, dawnego powstańca, który opowiada mu o historii Kaszub oraz o odwiecznej walce świetlistego Ormuzda z mrocznym Arymanem. Remus postanawia pójść w ślady swego rozmówcy, zostać „skrą Ormuzdową” – i opuszcza Pustkowie.
W części drugiej (Na wòli i na niewòli – Na swobodzie i w niewoli) dorosły Remus wędruje po całych Kaszubach, od oliwskiej katedry po ziemię Słowińców, w poszukiwaniu ludzi, którzy nie stracili godności i dumy pod pruskim panowaniem. Spotyka trzy zniechęcające go do działania upiory: Strach, Trud i Niewarto oraz swego największego przeciwnika – Arymana, przez Kaszubów zwanego Smętkiem nieucieleśnionego pod dwiema postaciami: cynicznego adwokata nazwiskiem Czernik i demonicznego artystę-malarza. W jego wędrówkach towarzyszy mu poczciwy muzykant zwany Trąbą.
W części trzeciej (Smãtk – Smętek) rycerz-Remus stacza walkę ze złym duchem Kaszub. Wcześniej dowiaduje się od szalonej Julki, ni to wiedźmy, ni to czarownicy, że jest on w rzeczywistości reinkarnacją dawnego rycerza Witosława, pokonanego zdradziecko przez jedno z wcześniejszych wcieleń Smętka. Julka przed wiekami jako Sydonia von Borck, przegrała walkę ze zdradzieckim Arymanem. Sojusznikiem Remusa w jego walce okazuje się inny szlachcic-buntownik ukrywający się przed Prusakami w rozległej krainie kaszubskich jezior. Jednak po śmierci Trąby i aresztowaniu Króla Jeziora – Remus i Julka sami muszą rzucić wyzwanie potężnemu demonowi.
Geneza
[edytuj | edytuj kod]
Powieść napisana przez Aleksandra Majkowskiego – kaszubskiego społecznika, lekarza i literata uważana przez samego autora, jak i przez jego biografów, za dzieło życia. Tworzył epopeję przez kilkadziesiąt lat. Pisanie rozpoczął przed pierwszą wojną światową[3]. Utwór opublikowany został po raz pierwszy w literackiej kaszubszczyźnie[4] w 1938 roku[1]. W latach 60. XX w. ubiegłego wieku został przetłumaczony przez Lecha Bądkowskiego na język polski[5]. Nad przekładem tłumacz pracował 10 miesięcy, ostatecznie tekst złożył Wydawnictwu Morskiemu w październiku 1963 roku[6]. Powieść, w oryginale i w przekładzie, była kilkakrotnie wznawiana. W 1985 roku Jacqueline Dera-Gilmeister przełożyła pierwszą część Remusa na język francuski, w 1988 pojawiło się wydanie epopei w języku niemieckim, w 2008 Blanche Krbechek i Katarzyna Gawlik-Luiken dokonały tłumaczenia na język angielski[4], w 2023 Miloš Řeznik przetłumaczył utwór na język czeski[7][8].
W 2013 r. Wydawnictwo Region i Art-Baranek Małgorzata Bądkowska wydali uzupełnioną i poprawioną polską i kaszubską edycję książki. Wydanie zostało poszerzone o nieznane fragmenty, odczytane z rękopisu oraz dodano historyczne wstępy, a także słownik polsko-kaszubski w oryginale uzupełniający wydanie kaszubskie. Na końcu książki zamieszczony został tekst profesora Jerzego Tredera „Jak Majkowski pisał Remusa”[9].
W roku 2015 wydano audiobook z nagraniem epopei Majkowskiego czytanym przez Tomasza Fopke[10]. Cztery lata później powstała dwujęzyczna edycja dźwiękowa czytana przez tego samego lektora[10].
W kulturze
[edytuj | edytuj kod]Teatr
[edytuj | edytuj kod]W 1986 r. Elżbieta i Tadeusz Czaplińscy ze słupskiego teatru lalek Tęcza zrealizowali scenariusze Natalii Gołębskiej dotyczące kaszubskich i pomorskich legend oraz podań. W konsekwencji ich prac doszło do inscenizacji książki Majkowskiego. Adaptacji dokonał Edward Mazurkiewicz, korzystając z przekładu Lecha Bądkowskiego i dodając do warstwy słownej przedstawienia utwory Floriana Ceynowy, Hieronima Derdowskiego, Bolesława Faca, Tadeusza Micińskiego, Adama Mickiewicza oraz przykłady anonimowej literatury ludowej. Całość nazwano Remus – rycerz kaszubski. Spektakl wyreżyserowała Zofia Miklińska[11].
11 maja 1987 został wyemitowany spektakl Teatru Telewizji w adaptacji Krzysztofa Gordona i reżyserii Mariana Ligęzy. Rolę Remusa powierzono Januszowi Bąkowskiemu, Marcjanny – Lucynie Legut, Michała – Stanisławowi Dąbrowskiemu, Marty – Sławomirze Kozieniec. Spektakl był przypomniany podczas tematycznego seminarium filmowego w ramach Zjazdu Kaszubów w 2008 roku w Gdańsku[12].
Adaptacji i inscenizacji dokonał także Teatr „Dialogus” w reżyserii Jaromira Szroedera. Parchowska grupa założona została w 1992 r., a pod koniec lat 90. powstała pierwsza wersja Remusa w której grali studenci. Spektakl pełnił funkcję nie tylko edukacyjną w Parchowie i okolicy, ale też stał się przyczynkiem do budowania zrębów tożsamości kulturowej i odkrywania tradycji kaszubskiej jako źródła inspiracji teatralnych[13].
16 lipca 2009 r. odbyła się w Gdańsku premiera realizacji powieści Majkowskiego w wykonaniu Teatru Snów. Przedstawienie zostało zrealizowane w konwencji teatru ulicznego przez zespół Zdzisława Górskiego. Prezentacje odbyły się także w Warszawie, Bytowie i innych miejscach. Na potrzeby inscenizacji rzeźby wykonał Waldemar Faryno[14].
25 października 2014 r. odbyła się w Teatrze Miniatura premiera spektaklu Remus w reżyserii Remigiusza Brzyka. Adaptację powieści przygotował Romuald Wicza-Pokojski[15].
26 stycznia 2019 w Teatrze Miejskim im. Witolda Gombrowicza w Gdyni odbyła się premiera adaptacji Krzysztofa Babickiego zatytułowana Przygody Remusa. W roli Remusa obsadzono Grzegorza Wolfa[16][17][18].
Film
[edytuj | edytuj kod]W 2019 r. Fundacja „Aby chciało się chcieć” (ACSC) wyprodukowała film Kaszuba Remus[19].
Rzeźba
[edytuj | edytuj kod]W Kościerzynie na rynku postawiono rzeźbę autorstwa Tomasza Radziewicza przedstawiającą tytułowego bohatera utworu[20]. Wyrzeźbiona postać Remusa stanęła także na Placu Wejhera w Wejherowie[21].
Nawiązania
[edytuj | edytuj kod]Motyw kaszubskiego wędrowca odnaleźć można w podręczniku do języka kaszubskiego K. Kwiatkowskiej i W. Bobrowskiego[22]. Z inicjatywy fundacji „Aby chciało się chcieć” opracowano edukacyjną grę komputerową Stark Remus[23]. Kino w Kościerzynie nosi nazwę Remus[24]. Browar Amber produkuje serię piw regionalnych Remus[25].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b MAJKOWSKI - ŻYCIE I PRZYGODY REMUSA wyd.1 Toruń 1938 [najwybitniejsze dzieło literatury kaszubskiej!] [online], OneBid [dostęp 2020-06-07] (pol.).
- ↑ Kalinowski 2011 ↓, s. 124.
- ↑ Aleksander Majkowski... [online], literat.ug.edu.pl [dostęp 2020-06-07].
- ↑ a b Literatura i teatr na Kaszubach – Śladami Remusa [online], czec.pl [dostęp 2020-06-08].
- ↑ Opis – Katalog Patron 5 Opac WWW [online], katalog.wbpg.org.pl [dostęp 2020-06-08].
- ↑ Wojciech Kiedrowski, Lecha życiowa przygoda z Remusem, „Pomerania” (5), 1984, s. 7.
- ↑ Databazeknih.cz, Život a příhody Remusovy - kniha [online], www.databazeknih.cz [dostęp 2024-06-11].
- ↑ Život a příhody Remusovy [online], Nakladatelství Argo [dostęp 2024-06-11] (cz.).
- ↑ Życie i przygody Remusa. Księgarnia Kaszubsko-Pomorska CZEC. [dostęp 2020-06-21].
- ↑ a b Posłuchajcie o przygodach Remusa. Audiobook już w sieci [online], expresskaszubski.pl [dostęp 2022-06-13] (pol.).
- ↑ Kalinowski 2011 ↓, s. 125–126.
- ↑ Kalinowski 2011 ↓, s. 127–128.
- ↑ Kalinowski 2011 ↓, s. 129–130.
- ↑ Kalinowski 2011 ↓, s. 130–131.
- ↑ Remus. Miejski Teatr Miniatura. [dostęp 2020-06-21].
- ↑ Teatr Miejski im. Witolda Gombrowicza w Gdyni [online], www.teatrgombrowicza.art.pl [dostęp 2020-06-08].
- ↑ Przygody Remusa [online], trojmiasto.pl [dostęp 2020-06-08] (pol.).
- ↑ Łukasz Rudziński: Nieszczęsny Remus w nieznośnej bajce. O „Przygodach Remusa” Teatru Miejskiego. Trojmiasto.pl. [dostęp 2020-06-21].
- ↑ „Kaszuba Remus” premiera. Fundacja „Aby chciało się chcieć”. [dostęp 2020-06-21].
- ↑ AreaPress, Kościerzyna. Pomnik Remusa, bohatera kaszubskiej epopei [online], Magazyn Kaszuby [dostęp 2022-06-13] (pol.).
- ↑ Remus zagościł na wejherowskim deptaku [online], www.wejherowo.pl [dostęp 2022-06-13] (pol.).
- ↑ Katarzyna Kwiatkowska, Twój pierszi słoworz. Słowôrz kaszëbsko-pòlsczi, wyd. 1, Gdańsk: Dar Gdańska, 2003, s. 4, ISBN 83-906018-7-7, OCLC 54107952 [dostęp 2022-06-13].
- ↑ Stark Remus – gry edukacyjne w języku Kaszubskim – Fundacja „Aby chciało się chcieć” [online], starkremus.care2care.pl [dostęp 2022-06-13].
- ↑ KINO REMUS – Repertuar [online], www.kino-remus.pl [dostęp 2022-06-13].
- ↑ Remus – firma (właściciel marki) ze 100% polskim kapitałem ♡ [online], wspieramrozwoj.pl [dostęp 2022-06-13].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Daniel Kalinowski. „Remus” teatralizowany. Z problemów inscenizacji i poetyki. „Acta Cassubiana, Tom XIII”, 2011. Instytut Kaszubski. ISSN 1509-5703.
- Daniel Kalinowski: Remus w romantycznym płaszczu. Kaszëbskô Jednota. [dostęp 2020-06-21].