Powiat pajęczański

Powiat pajęczański
	powiat
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
TERC	1009
Siedziba	Pajęczno
Starosta	Paweł Sikora
Powierzchnia	803,77 km²
Populacja (31.12.2020); • liczba ludności	; 50 952
• gęstość	63,7 os./km²
Urbanizacja	24,27%
Tablice rejestracyjne	EPJ
	Adres urzędu:ul. Kościuszki 76; 98-330 Pajęczno
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejsko-wiejskich	2
Liczba gmin wiejskich	6
	Położenie na mapie województwa;
	51°08′50″N 18°59′30″E/51,147222 18,991667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Powiat pajęczański – powiat w Polsce (województwo łódzkie), reaktywowany w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Pajęczno.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[2] powiat zamieszkiwało 51 220 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 51 071 osób^[3].

Geografia

Położenie i obszar

Powiat pajęczański ma obszar^[4] 803,77 km².

Powiat stanowi 4,41% powierzchni województwa łódzkiego.

Powiat pajęczański graniczy z trzema powiatami województwa łódzkiego: wieluńskim, bełchatowskim i radomszczańskim oraz z dwoma powiatami województwa śląskiego: częstochowskim i kłobuckim.

Podział administracyjny

W skład powiatu wchodzą:

gminy miejsko-wiejskie: Działoszyn, Pajęczno
gminy wiejskie: Kiełczygłów, Nowa Brzeźnica, Rząśnia, Siemkowice, Strzelce Wielkie, Sulmierzyce
miasta: Działoszyn, Pajęczno

Ludność i powierzchnia, wg GUS 2007^[4]^[5]
lp.	Herb	Gmina	siedziba	powierzchnia (km²)	ludność	gęstość zaludnienia (osób/km²)
1		Działoszyn	Działoszyn	120,92	12926	107
2		Kiełczygłów	Kiełczygłów	88,80	4292	48
3		Nowa Brzeźnica	Nowa Brzeźnica	135,15	4958	37
4		Pajęczno	Pajęczno	113,64	11601	102
5		Rząśnia	Rząśnia	86,12	4814	56
6		Siemkowice	Siemkowice	98,40	4993	51
7		Strzelce Wielkie	Strzelce Wielkie	78,00	4856	62
8		Sulmierzyce	Sulmierzyce	82,74	4700	57
Razem	–	8	8	803,77	53140	66

Historia

Powiat pajęczański został powołany dnia 1 stycznia 1956 roku w województwie łódzkim, czyli 15 miesięcy po wprowadzeniu gromad w miejsce dotychczasowych gmin (29 września 1954) jako podstawowych jednostek administracyjnych PRL. Na powiat pajęczański złożyło się 29 gromad, które wyłączono z dwóch ościennych powiatów w tymże województwie^[6]:

z powiatu radomszczańskiego:
- gromady Biała, Bogumiłowice, Brzeźnica Nowa, Chorzenice, Dubidze, Dworszowice Pakoszowe, Gajęcice, Konstantynów, Makowiska, Pajęczno, Prusicko, Rząśnia, Stróża, Sulmierzyce, Wiewiec, Wistka (do 1961^[7]), Wólka Prusicka i Zamoście
z powiatu wieluńskiego:
- gromady Chorzew, Działoszyn, Huta, Kiełczygłów, Krzeczów, Lipnik, Ożegów, Raciszyn, Siemkowice, Szczyty i Trębaczew

Na uwagę zasługuje fakt, iż w momencie utworzenia powiat pajęczański nie obejmował miast; Pajęczno, stolica powiatu, utraciła prawa miejskie w 1870 roku i odzyskała je dopiero 1 stycznia 1958 roku^[8]. 1 stycznia 1959 roku z gromady Wiewiec wyłączono wieś Krzywanice i pobliskie kolonie i włączono je do gromady Lgota Wielka w powiecie radomszczańskim^[9].

1 stycznia 1973 roku zniesiono gromady i osiedla, a w ich miejsce reaktywowano gminy. Powiat pajęczański podzielono na 1 miasto i 9 gmin^[10]:

miasto Pajęczno
gminy Działoszyn, Kiełczygłów, Nowa Brzeźnica, Pajęczno, Rusiec^[11], Rząśnia, Siemkowice, Strzelce Wielkie, Sulmierzyce

Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku terytorium zniesionego powiatu pajęczańskiego podzielono między trzy nowo utworzone województwa^[12].

częstochowskie – miasto Pajęczno oraz gminy Nowa Brzeźnica, Pajęczno i Strzelce Wielkie
piotrkowskie – gminy Rząśnia i Sulmierzyce
sieradzkie – gminy Działoszyn, Rusiec, Kiełczygłów i Siemkowice

1 stycznia 1992 roku miasto Pajęczno i gminę wiejską Pajęczno połączono we wspólną gminę miejsko-wiejską^[13]. 31 grudnia 1993 roku prawa miejskie odzyskał Działoszyn, co sprawiło, że gminę wiejską Działoszyn przekształcono w gminę miejsko-wiejską^[14].

Wraz z reformą administracyjną z 1999 roku w nowym województwie łódzkim przywrócono powiat pajęczański^[15], w porównaniu z obszarem z 1975 roku zmniejszony o gminę Rusiec, która znalazła się w powiecie bełchatowskim w tymże województwie.

Przyłączenie gminy Rząśnia do powiatu pajęczańskiego spotkało się z głośnym sprzeciwem ludności gminy powołującej się na względy funkcjonalno-przestrzenne i społeczne (zatrudnienie, gospodarka, komunikacja, podstawowe instytucje), przemawiające za przynależnością do powiatu bełchatowskiego^[16]. Podobny wniosek (o przynależność do powiatu radomszczańskiego) złożyły także władze gminy Sulmierzyce, który jednak w przeciwieństwie do wniosku gminy Rząśnia, nie spełniał wymóg formalnych^[17]. Żaden z nich nie został jednak uwzględniony.

W porównaniu z obszarem z 1956 roku jedynie obszar dawnej gromady Krzeczów leży obecnie na terenie powiatu wieluńskiego – pozostałe są ponownie w powiecie pajęczańskim.

Gospodarka, kultura, infrastruktura

Powiat ma charakter leśny i rolniczy. Tereny rolnicze zajmują 52% ogólnej powierzchni powiatu. W produkcji rolniczej dominują ziemniaki i zboże, także rzepak i buraki cukrowe. Bardzo dobrze funkcjonuje produkcja chrzanu, Obrowska zupa chrzanowa została wpisana na listę produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Na terenie powiatu działa 50 przetwórni owocowo-warzywnych. Ze zwierząt hoduje się trzodę chlewną i bydło mleczne. Powiat pajęczański posiada bogate złoża kamienia wapiennego, piasków i żwirów. W kraju znana jest Cementownia Warta S.A. z Trębaczewa koło Działoszyna. W powiecie pajęczańskim znajduje się również zwałowisko KWB Bełchatów oraz część odkrywki Szczerców^[18]. W powiecie zarejestrowanych jest 2410 podmiotów gospodarczych. Regionem partnerskim powiatu pajęczańskiego jest powiat niemiecki Merseburg-Querfurt.

Powiat dysponuje 200 miejscami noclegowymi. Na terenie powiatu znajdują się dwa kina (w Pajęcznie i Działoszynie), 27 bibliotek, ośrodki kultury oraz Powiatowa Biblioteka Publiczna z czytelnią multimedialną.

Przez teren powiatu przebiegają krajowe drogi i linie kolejowe. Dobre połączenia zapewniają: magistrala kolejowa Śląsk-Porty i droga krajowa nr 42 oraz drogi wojewódzkie nr 486, 483, 491. Tablice rejestracyjne: EPJ (od maja 2000), wcześniej odpowiednio wojewódzkie częstochowskie, piotrkowskie, sieradzkie (wszystkie do 1998) i łódzkie (styczeń 1999 – kwiecień 2000). Powiatowy zarząd dróg znajduje się w mieście Działoszyn.

Przyroda i turystyka

Południowo-zachodnią część powiatu obejmuje Załęczański Park Krajobrazowy, na jego obszarze znajdują się dwa rezerwaty przyrody: Węże i Dąbrowa w Niżankowicach. Na terenie Parku możemy podziwiać wiele interesujących pomników przyrody m.in. Żabi Staw czy Góra Wapiennik. W całym powiecie pajęczańskim rezerwaty przyrody mają łącznie 189 ha, a obszary chronionego krajobrazu zajmują 3640 ha.

Zabytki powiatu to głównie obiekty sakralne i architektoniczne oraz miejsca pamięci historycznej. Na terenie powiatu znajdują się 32 stanowiska archeologiczne.

Neorenesansowy Dworek w Stróży
Barokowy Kościół św. Marii i Magdaleny w Działoszynie
Renesansowy Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Leonarda w Pajęcznie
Klasycystyczny Kościół św. Rocha w Rząśni
Neogotycki Kościół św. Jana Chrzciciela w Nowej Brzeźnicy
Renesansowy Pałac Męcińskich w Działoszynia

Demografia

Liczba ludności (dane z 31 grudnia 2007):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	53 140	100	26 712	50,27	26 428	49,73
Miasto	12 897	24,27	6522	12,27	6375	12,00
Wieś	40 243	75,73	20 190	37,99	20 053	37,74

Piramida wieku mieszkańców powiatu pajęczańskiego w 2014 roku^[19].

Osoby związane z ziemią pajęczańską

Marcin Bielski – żołnierz, historyk i renesansowy poeta satyryczny.
Jan Długosz – historyk, kronikarz, duchowny, geograf, dyplomata
Antoni Dobrowolski – geofizyk, meteorolog i podróżnik.
Irena Jurgielewiczowa – powieściopisarka (m.in. „Ten obcy”), pedagog.
Robert Warzycha – polski piłkarz (reprezentant Polski), trener.

Przypisy

↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .
↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .
↑ GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020 .
↑ ^a ^b Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
↑ Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2007 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2008. ISSN 1734-6118. (pol.).
↑ Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 286.
↑ Gromadzką Radę Narodową w Wistce zlikwidowano uchwałą WRN w Łodzi z dnia 20 września 1961 r. i włączono do gromady Dworszowice Pakoszowe.
↑ Dz.U. z 1957 r. nr 57, poz. 282.
↑ Dz.U. z 1958 r. nr 76, poz. 392.
↑ Polska – Zarys encyklopedyczny. PWN, 1974.
↑ Obecnie w powiecie bełchatowskim.
↑ Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92.
↑ Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397.
↑ Dz.U. z 1993 r. nr 123, poz. 555.
↑ Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652.
↑ Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji: Ocena nowego zasadniczego podziału terytorialnego państwa.
↑ Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji: Ocena nowego zasadniczego podziału terytorialnego państwa, Wnioski i postulaty stopnia powiatowego.
↑ Gospodarka Gminy Rząśnia – Gmina Rząśnia, „Gmina Rząśnia” [dostęp 2017-08-15] (pol.).
↑ Powiat pajęczański w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

Linki zewnętrzne

[1] Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .

[2] , Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .

[3] GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020 .

[autonazwa1-4] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.

[5] Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2007 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2008. ISSN 1734-6118. (pol.).

[6] Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 286.

[7] Gromadzką Radę Narodową w Wistce zlikwidowano uchwałą WRN w Łodzi z dnia 20 września 1961 r. i włączono do gromady Dworszowice Pakoszowe.

[8] Dz.U. z 1957 r. nr 57, poz. 282.

[9] Dz.U. z 1958 r. nr 76, poz. 392.

[zarys-10] Polska – Zarys encyklopedyczny. PWN, 1974.

[11] Obecnie w powiecie bełchatowskim.

[12] Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92.

[13] Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397.

[14] Dz.U. z 1993 r. nr 123, poz. 555.

[15] Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652.

[16] Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji: Ocena nowego zasadniczego podziału terytorialnego państwa.

[17] Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji: Ocena nowego zasadniczego podziału terytorialnego państwa, Wnioski i postulaty stopnia powiatowego.

[18] Gospodarka Gminy Rząśnia – Gmina Rząśnia, „Gmina Rząśnia” [dostęp 2017-08-15] (pol.).

[populacja2016-19] Powiat pajęczański w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

Miasta na prawach powiatu	Łódź (siedziba) Piotrków Trybunalski Skierniewice
Powiaty	bełchatowski brzeziński kutnowski łaski łęczycki łowicki łódzki wschodni opoczyński pabianicki pajęczański piotrkowski poddębicki radomszczański rawski sieradzki skierniewicki tomaszowski wieluński wieruszowski zduńskowolski zgierski
Inne zagadnienia	Podział administracyjny Herb Flaga

Miasta	Działoszyn Pajęczno
Gminy miejsko-wiejskie	Działoszyn Pajęczno
Gminy wiejskie	Kiełczygłów Nowa Brzeźnica Rząśnia Siemkowice Strzelce Wielkie Sulmierzyce

Przynależność wojewódzka	woj. łódzkie
Miasta (1956–75)	Pajęczno (od 1958)
Gromady (1956–72)	Biała (← 1956–72) Bogumiłowice (← 1956–72) Brzeźnica Nowa / Nowa Brzeźnica (← 1956–72) Chorzenice (← 1956–59) Chorzew (← 1956–68) Dubidze (← 1956–59) Dworszowice Pakoszowe (← 1956–72) Działoszyn (← 1956–72) Gajęcice (← 1956–59) Huta (← 1956–68) Kiełczygłów (← 1956–72) Kodrań (← 1961–68) Konstantynów (← 1956–68) Krzeczów (← 1956–57 (→)) Lipnik (← 1956–68) Makowiska (← 1956–72) Ożegów (← 1956–61) Pajęczno (← 1956–61) Prusicko (← 1956–59) Raciszyn (← 1956–72) Radoszewice (← 1961–72) Rusiec (← 1961–72) Rząśnia (← 1956–72) Siemkowice (← 1956–72) Stróża (← 1956–61) Sulmierzyce (← 1956–72) Szczyty (← 1956–61) Trębaczew (← 1956–72) Wiewiec (← 1956–68) Wistka (← 1956–61) Wola Wiązowa (← 1961–72) Wólka Prusicka (← 1956–72) Zamoście (← 1956–72)
Gminy wiejskie (1973–75)	Działoszyn Kiełczygłów Nowa Brzeźnica Pajęczno Rusiec Rząśnia Siemkowice Strzelce Wielkie Sulmierzyce