Wielki Pies

Wielki Pies
Nazwa łacińska	Canis Major
Dopełniacz łaciński	Canis Majoris
Skrót nazwy łacińskiej	CMa
	Dane obserwacyjne (J2000)
Rektascensja	7 h
Deklinacja	−21°
	Charakterystyka
Powierzchnia	380 stopni kw.
Liczba gwiazd o obserwowanej wielkości gwiazdowej < 3	5
Najjaśniejsza gwiazda	Syriusz (−1,44m)
Gwiazdozbiory sąsiadujące	Jednorożec; Zając; Gołąb; Rufa;
Roje meteorów	brak
	Widoczny na szerokościach geograficznych; pomiędzy 90° S a 55° N.
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wielki Pies (łac. Canis Major, dop. Canis Majoris, skrót CMa) – gwiazdozbiór nieba zimowego półkuli południowej, znany już w starożytności. Zajmuje 43. miejsce pod względem rozmiaru i należy do rodziny gwiazdozbiorów Oriona^[2]. W Polsce widoczny zimą. Liczba gwiazd dostrzegalnych nieuzbrojonym okiem: około 80.

Mity i legendy

Najjaśniejsza gwiazda (Syriusz, Alfa Canis Majoris, α CMa) miała ogromne znaczenie dla starożytnych Egipcjan, którzy nazywali ją Sotis i oparli na jej widoczności kalendarz. Syriusz uważany był za boską gwiazdę i czczony. Heliakalny wschód gwiazdy (15 czerwca) zwiastował doroczne wezbranie wód Nilu. Dla ludności zamieszkującej Egipt była to informacja niezwykle ważna, regularne wylewy zapewniały żyzność ziem doliny Nilu. Znaczenie Syriusza w dziejach Egiptu było związane z boginią Izydą, siostrą i małżonką Ozyrysa. Symbol psa pochodzi z wcześniejszego okresu, kiedy gwiazdę tę identyfikowano z bogiem o głowie szakala – Anubisem.

Grecy przyswoili wcześniejsze opowieści o Syriuszu, a sam gwiazdozbiór utożsamiali z myśliwskim psem mitologicznego beockiego olbrzyma Oriona, towarzyszącego mu wraz z Małym Psem w polowaniu. Zgodnie z legendą psy myśliwskie Oriona, jeden duży, drugi mały, ścigają przez wieczność po niebie Zająca. Starożytni pisarze Eratostenes i Hyginus uważali, że Wielki Pies reprezentował Laelapsa, psa tak szybkiego, że nie umknęła mu żadna ofiara^[1], oprócz lisa z góry Teumessos, którego przeznaczeniem było nigdy nie zostać złapanym. Laelapsos został wysłany w niekończącą się pogoń za lisem, zesłanym przez Apolla na zgubę mieszkańców miasta Teb, na północ od Aten. Zeus zakończył pościg zamieniając te zwierzęta w kamienie i umieścił psa na niebie jako Wielkiego Psa, daleko od Lisa^[3].

Arabowie przejęli od Greków wyobrażenie wiernych psów myśliwskich Oriona. Odzwierciedla się to w arabskiej nazwie tego gwiazdozbioru Al Kalb al Jabbar (Pies Olbrzyma)^[1].

Jak odnaleźć konstelację

Najjaśniejsza gwiazda konstelacji, a jednocześnie najjaśniejsza z gwiazd na nocnym niebie – Syriusz – sprawia, że łatwo odnaleźć gwiazdozbiór. Można go odszukać również w inny prosty sposób, wykorzystując trzy gwiazdy w pasie Oriona (Alnitak – Zeta Orionis, Alnilam – Epsilon Orionis, Mintaka – Delta Orionis). Przedłużenie łączącej je linii wskazuje Syriusza^[2].

Gwiazdy Wielkiego Psa

Potrzeba dość małej wyobraźni, by zobaczyć psa w jasnych gwiazdach Wielkiego Psa. Syriusz jest jego okiem, a beta (β), gwiazda drugiej wielkości, jest pazurem przedniej łapy. Trójkąt utworzony przez omikron², deltę i epsilon jest zadem, a linie do ety i zety stanowią ogon i tylną nogę psa^[1].

Najjaśniejsza gwiazda tego gwiazdozbioru, Syriusz (α CMa – Alfa Canis Majoris), zwany też Psią Gwiazdą (Canicula), ze starogreckiego oznacza „gorący”, „prażący”, „skwarny”, jest jedną z najbliższych i najjaśniejszą z wszystkich gwiazd na całym nocnym niebie; typ widmowy A1 V, wielkość −1,44^m, odległość 8,65 lat świetlnych^[4]. Ten karzeł ma niemal dwukrotnie większą masę niż Słońce, ale jest aż 26 razy jaśniejszy. Syriusz jest gwiazdą podwójną, jego bliskim towarzyszem jest biały karzeł (Alfa Canis Majoris B) o masie niemal równej masie Słońca, ale o średnicy zaledwie 12 000 km. Towarzysz ten jest nieformalnie nazywany Szczeniakiem, ale z powodu przeważającej jasności Syriusza dostrzeżenie go stanowi poważny test zarówno dla obserwatora jak i teleskopu^[1]. Za około 300 tysięcy lat sonda Voyager 2, która opuściła Układ Słoneczny, minie Syriusza w odległości około 4,3 roku świetlnego^[5].

Inne gwiazdy tego gwiazdozbioru to:

Mirzam (β CMa), typ widmowy B1 II-III, jasność 1,98^m, odległość 500 lat świetlnych,
Muliphein (γ CMa), typ widmowy B8 II, jasność 4,11^m, odległość 400 lat świetlnych,
Wezen (δ CMa), typ widmowy F8 Ia, jasność 1,83^m, odległość 1790 lat świetlnych,
Adara (Epsilon Canis Majoris, ε CMa) jest drugą najjaśniejszą gwiazdą w konstelacji i jedną z najjaśniejszych na niebie. Jej nazwa pochodzi od arabskiego słowa oznaczającego „Panny”. Posiada dodatkowy składnik oddalony o 7,5 sekund łuku. Cały układ jest oddalony od Ziemi o około 431 lat świetlnych^[2].
Furud (ζ CMa), typ widmowy B2,5V, jasność 3,02^m, odległość 335 lat świetlnych.

Interesujące obiekty

W gwiazdozbiorze Wielkiego Psa znajduje się Karzeł Wielkiego Psa, nieregularna galaktyka karłowata, najbliższy sąsiad i satelita Drogi Mlecznej.
Przy odpowiednich warunkach gołym okiem dostrzec można jasną gromadę otwartą M41 (NGC 2287). Od Ziemi oddalona jest o około 2300 lat świetlnych, widoczna nieuzbrojonym okiem w postaci mgiełki o jasności 4,5^m, a jej średnica wynosi około 25 lat świetlnych. W obrębie M41 znajduje się około 100 gwiazd, natomiast wiek gromady szacuje się na około 190 milionów lat. Znana już w starożytności. Znajduje się niemal w linii prostej cztery stopnie pod Syriuszem^[2].
W północnej części konstelacji umiejscowił się NGC 2359 (Hełm Thora), interesujący jasny bąbel gazu oświetlony przez super gorącą gwiazdę Wolfa-Rayeta.
W 15-centymetrowym teleskopie NGC 2362 jawi się jako jedna z najatrakcyjniejszych gromad otwartych na niebie. Gęste trójkątne zbiorowisko bladych gwiazd zdaje się spiralnie opadać w kierunku centrum, gdzie znajduje się jasna gwiazda tau (τ) Wielkiego Psa i jej dwóch ciemniejszych towarzyszy.
W pobliżu mieści się NGC 2354, inna zatłoczona zbieranina bladych iskierek o średnicy niemal połowy Księżyca w pełni^[3].

Planety pozasłoneczne

HD 47536 to gwiazda typu olbrzym o typie widmowym K1 i masie 0,94 masy Słońca oraz promieniu 23,47 promieni Słońca. W latach 2003 i 2007 odkryto krążące wokół niej dwie planety. Planeta b o masie 5 mas Jowisza obiega gwiazdę z okresem 430 dni. Planeta c o masie 7 mas Jowisza dokonuje pełnego obiegu w 2500 dni^[2].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Praca zbiorowa: Kosmos. Warszawa: Buchmann Sp. z o.o., 2012. ISBN 978-83-7670-323-7.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Tomasz Szymański: Kosmos. Wędrówki po nocnym niebie.. T. 16. Poznań: Oxford Educational Sp. z o.o., 2011, s. 22-23. ISBN 978-83-252-1367-1.
↑ ^a ^b Praca zbiorowa: Encyklopedia Wszechświata. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, 2006. ISBN 978-83-01-14848-5.
↑ Tablice astronomiczne. Bielsko-Biała: PPU „PARK” Sp. z o.o., 2002, s. 197. ISBN 83-7266-156-1.
↑ Przemysław Mieszko Rudź: Niebo. Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o., 2008, s. 188-189. ISBN 978-83-60887-76-9.

Linki zewnętrzne

Wielki Pies w serwisie Constellation Guide (ang.)

[Kosmos-1] Praca zbiorowa: Kosmos. Warszawa: Buchmann Sp. z o.o., 2012. ISBN 978-83-7670-323-7.

[kosmos-2] Tomasz Szymański: Kosmos. Wędrówki po nocnym niebie.. T. 16. Poznań: Oxford Educational Sp. z o.o., 2011, s. 22-23. ISBN 978-83-252-1367-1.

[Encykl-3] Praca zbiorowa: Encyklopedia Wszechświata. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, 2006. ISBN 978-83-01-14848-5.

[4] Tablice astronomiczne. Bielsko-Biała: PPU „PARK” Sp. z o.o., 2002, s. 197. ISBN 83-7266-156-1.

[Niebo-5] Przemysław Mieszko Rudź: Niebo. Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o., 2008, s. 188-189. ISBN 978-83-60887-76-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Niebo północne	Andromeda Byk Cefeusz Herkules Jaszczurka Kasjopeja Korona Północna Lisek Lutnia Łabędź Mała Niedźwiedzica Mały Lew Pegaz Perseusz Psy Gończe Ryś Smok Strzała Trójkąt Warkocz Bereniki Wielka Niedźwiedzica Wolarz Woźnica Źrebię Żyrafa
Niebo równikowe	Baran Bliźnięta Delfin Erydan Hydra Koziorożec Lew Mały Pies Orion Orzeł Panna Rak Ryby Sekstant Skorpion Strzelec Waga Wieloryb Wodnik Wąż Wężownik Zając Żuraw
Niebo południowe	Centaur Cyrkiel Feniks Gołąb Góra Stołowa Indianin Jednorożec Kameleon Kil Kompas Korona Południowa Kruk Krzyż Południa Luneta Malarz Mikroskop Mucha Oktant Ołtarz Paw Piec Pompa Ptak Rajski Puchar Rufa Ryba Latająca Ryba Południowa Rylec Rzeźbiarz Sieć Tarcza Trójkąt Południowy Tukan Wielki Pies Wilk Wąż Wodny Węgielnica Zegar Złota Ryba Żagiel