Cesarsko-królewska Obrona Krajowa

Kapitan Landwehry w mundurze paradnym

Czapka ułana z Landwehr Ulanenregiment Nr. 2

Cesarsko-królewska Obrona Krajowa (niem. Kaiserlich Königliche Landwehr) – jeden z czterech, obok wspólnego wojska (c. i k. Armia), wspólnej marynarki wojennej (k. u. k. Kriegsmarine) i królewsko-węgierskiej Obrony Krajowej, rodzajów sił zbrojnych Monarchii Austro-Węgierskiej, istniejący w latach 1869–1918.

W przeciwieństwie do Cesarstwa Niemieckiego, gdzie Landwehra formowała się w dużej mierze z rezerwistów i ludzi niewysłużonych, cesarsko-królewska Landwehra składała się z jednostek regularnych.

Obrony Krajowej nie należy mylić z Pospolitym Ruszeniem (Landsturm).

Korzenie Obrony Krajowej sięgają XVI wieku jako skłonienie do obrony kraju wszystkich zdolnych do służby wojskowej.

Podczas wojen napoleońskich patentem cesarza z 9 czerwca 1808 Obrona Krajowa stała się ogólną samodzielną formacją wojskową do uzupełnień regularnej armii. Została użyta podczas działań zbrojnych w 1809 i oraz w latach 1813–1814. W 1859 została na 10 lat rozwiązana.

W 1868 zostało utworzone c. k. Ministerstwo Obrony Kraju (niem. k. k. Ministerium für Landesverteidigung).

Skład w 1914

W czasie wybuchu wojny w 1914 cesarsko-królewska Landwehra składała się z:

• 35 pułków piechoty (liniowej)
• 2 pułków piechoty górskiej
• 3 tyrolskich pułków strzelców krajowych (Landesschützen, od 1917 Kaiserschützen)
• 1 Reitende Tiroler Landesschützen-Division (w sile batalionu)
• 1 Reitende Dalmatiner Landesschützen-Division (w sile batalionu)
• 6 pułków ułanów
• 8 dywizjonów armat polowych
• 8 dywizjonów haubic polowych

Organizacja pokojowa c. k. Obrony Krajowej w 1914 roku
13 Dywizja Piechoty Obrony Krajowej w Wiedniu komendant – FML Eduard Edler von Kreysa	25 Brygada Piechoty Obrony Krajowej w Wiedniu	Pułk Piechoty Obrony Krajowej Wien Nr 1
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Wien Nr 24
	26 Brygada Piechoty Obrony Krajowej w Brnie (niem. Brünn)	Pułk Piechoty Obrony Krajowej Brünn Nr 14
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Kremsier Nr 25
	Dywizjon Armat Polowych Obrony Krajowej Nr 13	Dywizjon Haubic Polowych Obrony Krajowej Nr 13
21 Dywizja Piechoty Obrony Krajowej w Pradze komendant – FML Artur Ritter von Przyborski	41 Brygada Piechoty Obrony Krajowej w Pilźnie	Pułk Piechoty Obrony Krajowej Eger Nr 6
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Pilsen Nr 7
	42 Brygada Piechoty Obrony Krajowej w Pradze	Pułk Piechoty Obrony Krajowej Prag Nr 8
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Pisek Nr 28
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Budweis Nr 29
	Dywizjon Armat Polowych Obrony Krajowej Nr 21	Dywizjon Haubic Polowych Obrony Krajowej Nr 21
22 Dywizja Piechoty Obrony Krajowej w Grazu komendant – FML Heinrich Ritter von Krauss-Elislago	43 Brygada Piechoty Obrony Krajowej w Grazu	Pułk Piechoty Obrony Krajowej Graz Nr 3
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Marburg Nr 26
	44 Brygada Piechoty Obrony Krajowej w Lublanie	Pułk Piechoty Obrony Krajowej Klagenfurt Nr 4
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Pola Nr 5
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Laibach Nr 27
	Dywizjon Armat Polowych Obrony Krajowej Nr 22	Dywizjon Haubic Polowych Obrony Krajowej Nr 22
26 Dywizja Piechoty Obrony Krajowej w Litomierzycach komendant – FML Karl von Křtek	51 Brygada Piechoty Obrony Krajowej w Jiczynie	Pułk Piechoty Obrony Krajowej Jičín Nr 11
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Časlau Nr 12
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Hohenmauth Nr 30
	52 Brygada Piechoty Obrony Krajowej w Litomierzycach	Pułk Piechoty Obrony Krajowej Leitmeritz Nr 9
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Jungbunzlau Nr 10
	Dywizjon Armat Polowych Obrony Krajowej Nr 26	Dywizjon Haubic Polowych Obrony Krajowej Nr 26
43 Dywizja Piechoty Obrony Krajowej w Czerniowcach komendant – FML Albert Schmidt von Georgenegg	85 Brygada Piechoty Obrony Krajowej we Lwowie	Pułk Piechoty Obrony Krajowej Lemberg Nr 19
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Złoczów Nr 35
	86 Brygada Piechoty Obrony Krajowej w Czerniowcach	Pułk Piechoty Obrony Krajowej Stanislau Nr 20
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Czernovitz Nr 22
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Kolomea Nr 36
	Dywizjon Armat Polowych Obrony Krajowej Nr 43	Dywizjon Haubic Polowych Obrony Krajowej Nr 43
44 Dywizja Piechoty Obrony Krajowej w Innsbrucku komendant – FML Heinrich Tschurtschenthaler von Helmheim	87 Brygada Piechoty Obrony Krajowej w Linzu	Pułk Piechoty Obrony Krajowej Linz Nr 2
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej St. Pölten Nr 21
	88 Brygada Piechoty Obrony Krajowej w Bolzano (nim. Bozen)	Pułk Strzelców Krajowych Trient Nr I
		Pułk Strzelców Krajowych Bozen Nr II
		Pułk Strzelców Krajowych Innichen Nr III
	Dywizjon Armat Polowych Obrony Krajowej Nr 44	Dywizjon Haubic Polowych Obrony Krajowej Nr 44
45 Dywizja Piechoty Obrony Krajowej w Przemyślu komendant – FML Stephan Ljubičić	89 Brygada Piechoty Obrony Krajowej w Przemyślu	Pułk Piechoty Obrony Krajowej Przemyśl Nr 18
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Stryj Nr 33
	90 Brygada Piechoty Obrony Krajowej w Jarosławiu	Pułk Piechoty Obrony Krajowej Rzeszów Nr 17
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Jaroslau Nr 34
	Dywizjon Armat Polowych Obrony Krajowej Nr 45	Dywizjon Haubic Polowych Obrony Krajowej Nr 45
46 Dywizja Piechoty Obrony Krajowej w Krakowie komendant – FML Karl Nastopil	91 Brygada Piechoty Obrony Krajowej w Krakowie	Pułk Piechoty Obrony Krajowej Krakau Nr 16
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Teschen Nr 31
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Neusandez Nr 32
	92 Brygada Piechoty Obrony Krajowej w Ołomuńcu	Pułk Piechoty Obrony Krajowej Olmütz Nr 13
		Pułk Piechoty Obrony Krajowej Troppau Nr 15
	Dywizjon Armat Polowych Obrony Krajowej Nr 46	Dywizjon Haubic Polowych Obrony Krajowej Nr 46
47 Dywizja Piechoty w Castelnuovo	4 Brygada Górska w Dubrowniku (wł. Ragusa)	Pułk Piechoty Obrony Krajowej Gravosa Nr 37
	5 Brygada Górska w Splicie (wł. Spalato)	Pułk Piechoty Obrony Krajowej Zara Nr 23
	1 Brygada Kawalerii Obrony Krajowej w Weis	Pułk Ułanów Obrony Krajowej Nr 5
		Pułk Ułanów Obrony Krajowej Nr 6
		Tyrolski Dywizjon Konnych Strzelców Krajowych
	2 Brygada Kawalerii Obrony Krajowej w Ołomuńcu	Pułk Ułanów Obrony Krajowej Nr 2
		Pułk Ułanów Obrony Krajowej Nr 4
		Kurs Oficerów Kawalerii Obrony Krajowej w Ołomuńcu
	3 Brygada Kawalerii Obrony Krajowej we Lwowie	Pułk Ułanów Obrony Krajowej Nr 1
		Pułk Ułanów Obrony Krajowej Nr 3
		Dalmatyński Dywizjon Konnych Strzelców Krajowych

Pułki piechoty

Cechą charakterystyczną cesarsko-królewskiej Obrony Krajowej było to, iż każdy z jej pułków piechoty składał się jedynie z trzech batalionów, a nie jak pozostałe pułki piechoty – z czterech batalionów.

• k.k. Landwehr Infanterie Regiment Nr. 4

Przydział: 44. Landwehr Infanteriebrigade – 22. Landwehr Infanterie Truppendivision – III Korpus Armijny

Sformowany: 1889

Miejsce postoju: Klagenfurt

Narodowości: 79% Niemcy – 21% inni

Okręg poboru: Klagenfurt (Karyntia)

Komendant: Pułkownik (Oberst) Friedrich Eckhardt von Eckhardtsburg

Od 11 kwietnia 1917 pod nazwą k.k. Gebirgs-Schützenregiment Nr. 1

Kawaleria

Kawaleria strzelców krajowych

• k.k. Reitende Tiroler Landesschützen Division

Przydział: 1. Landwehr Kavalleriebrigade

Narodowości: 58% Niemcy – 38% Tyrolczycy – 4% inni

Sformowany: 1872

Miejsce postoju: Trydent (Trient)

Dowódca: Oberstleutnant Moritz Srnka

• k.k. Reitende Dalmatiner Landesschützen Division

Narodowości: 82% Serbowie/Chorwaci – 18% inni

Sformowany: 1874

Miejsce postoju: Sinj

Dowódca: Oberstleutnant Julius Stöger-Steiner

Pułki ułanów

• k.k. Landwehr Ulanen Regiment Nr. 1

Przydział: 3. Landwehr Kavalleriebrigade

Narodowości: 65% Rusini – 30% Polacy – 5% inni

Okręg poboru: Lwów (Lemberg)

Miejsce postoju: Lwów (Lemberg)

Dowódca: Pułkownik (Oberst) Gustav Resch

• k.k. Landwehr Ulanen Regiment Nr. 2

Przydział: 2. Landwehr Kavalleriebrigade

Narodowości: 58% Czesi – 42% inni

Okręg poboru: Litomierzyce (Leitmeritz)

Miejsce postoju: Vysoké Mýto (Hohenmauth)

Dowódca: Pułkownik (Oberst) Emil Hofsass

• k.k. Landwehr Ulanen Regiment Nr. 3

Przydział: 3. Landwehr Kavalleriebrigade

Narodowości: 69% Polacy – 26% Rusini – 5% inni

Okręg poboru: Przemyśl

Miejsce postoju: Rzeszów

Dowódca: Pułkownik (Oberst) Valerian Fehmel

• k.k. Landwehr Ulanen Regiment Nr. 4

Przydział: 2. Landwehr Kavalleriebrigade

Narodowości: 85% Polacy – 15% inni

Okręg poboru: Kraków (Krakau)

Miejsce postoju: Ołomuniec

Dowódca: Pułkownik (Oberst) Josef Weidenhoffer

• k.k. Landwehr Ulanen Regiment Nr. 5

Przydział: 1. Landwehr Kavalleriebrigade

Narodowości: 97% Niemcy – 3% inni

Okręg poboru: Wiedeń (Wien)

Miejsce postoju: Stockerau

Dowódca: Pułkownik (Oberst) Julius Brandmeyer

• k.k. Landwehr Ulanen Regiment Nr. 6

Przydział: 1. Landwehr Kavalleriebrigade

Narodowości: 60% Niemcy – 39% Czesi – 1% inni

Okręg poboru: Praga

Miejsce postoju: Wels

Dowódca: Pułkownik (Oberst) Ferdinand von Habermann

Artyleria

Dywizjony armat polowych

• k.k. Landwehr Feldkanonendivision Nr. 13

Sformowany: 1913

Narodowości: 83% Niemcy – 17% inni

Okręg poboru: Wiedeń (Wien)

Miejsce postoju: Wiedeń (Wien)

• k.k. Landwehr Feldkanonendivision Nr. 21

Sformowany: 1913

Narodowości: 27% Niemcy – 72% Czesi – 1% inni

Okręg poboru: Praga

Miejsce postoju: Praga

• k.k. Landwehr Feldkanonendivision Nr. 22

Sformowany: 1913

Narodowości: 71% Niemcy – 26% Słoweńcy – 3% inni

Okręg poboru: Graz

Miejsce postoju: Graz

• k.k. Landwehr Feldkanonendivision Nr. 26

Sformowany: 1913

Narodowości: 55% Niemcy – 43% Czesi – 2% inni

Okręg poboru: Litomierzyce (Leitmeritz)

Miejsce postoju: Theresienstadt

• k.k. Landwehr Feldkanonendivision Nr. 43

Sformowany: 1913

Narodowości: 55% Rusini – 25% Polacy – 20% inni

Okręg poboru: Lwów (Lemberg)

Miejsce postoju: Lwów (Lemberg)

• k.k. Landwehr Feldkanonendivision Nr. 44

Sformowany: 1913

Narodowości: 60% Niemcy – 39% Czesi – 1% inni

Okręg poboru: Praga

Miejsce postoju: Linz

• k.k. Landwehr Feldkanonendivision Nr. 45

Sformowany: 1913

Narodowości: 60% Rusini – 25% Polacy – 15% inni

Okręg poboru: Przemyśl

Miejsce postoju: Przemyśl

• k.k. Landwehr Feldkanonendivision Nr. 46

Sformowany: 1913

Narodowości: 49% Polacy – 27% Niemcy – 24% inni

Okręg poboru: Kraków

Miejsce postoju: Ołomuniec

Dywizjony haubic polowych

• k.k. Landwehr Feldkhaubitzdivision Nr. 13

Sformowany: 1909

Narodowości: 83% Niemcy – 17% inni

Okręg poboru: Wiedeń (Wien)

Miejsce postoju: Wiedeń (Wien)

• k.k. Landwehr Feldhaubitzdivision Nr. 21

Sformowany: 1909

Narodowości: 27% Niemcy – 72% Czesi – 1% inni

Okręg poboru: Praga

Miejsce postoju: Praga

• k.k. Landwehr Feldhaubitzdivision Nr. 22

Sformowany: 1909

Narodowości: 71% Niemcy – 26% Słoweńcy – 3% inni

Okręg poboru: Graz

Miejsce postoju: Graz

• k.k. Landwehr Feldhaubitzdivision Nr. 26

Sformowany: 1909

Narodowości: 55% Niemcy – 43% Czesi – 2% inni

Okręg poboru: Litomierzyce (Leitmeritz)

Miejsce postoju: Theresienstadt

• k.k. Landwehr Feldhaubitzdivision Nr. 43

Sformowany: 1909

Narodowości: 55% Rusini – 25% Polacy – 20% inni

Okręg poboru: Lwów (Lemberg)

Miejsce postoju: Lwów (Lemberg)

• k.k. Landwehr Feldhaubitzdivision Nr. 44

Sformowany: 1909

Narodowości: 60% Niemcy – 39% Czesi – 1% inni

Okręg poboru: Praga

Miejsce postoju: Linz

• k.k. Feldhaubitzdivision Nr. 45

Sformowany: 1909

Narodowości: 60% Rusini – 25% Polacy – 15% inni

Okręg poboru: Przemyśl

Miejsce postoju: Przemyśl

• k.k. Landwehr Feldhaubitzdivision Nr. 46

Sformowany: 1909

Narodowości: 49% Polacy – 27% Niemcy – 24% inni

Okręg poboru: Kraków (Krakau)

Miejsce postoju: Ołomuniec

Zmiana nazewnictwa w 1917

W maju 1917 cesarz Karol zmienił nazewnictwo poszczególnych jednostek z K.k. Landwehrinfanterieregiment na k.k. Schützenregiment. Nieoficjalnie zmiana powodowana była chęcią uznania zasług bojowych jednostek Landwehry, walczących na wszystkich austro-węgierskich frontach I wojny światowej.

Bibliografia

• Heinz von Lichem: Spielhahnstoß i Edelweiß – die Friedens- i Kriegsgeschichte der Tiroler Hochgebirgstruppe „Die Kaiserschützen” von ihren Anfängen bis 1918. Leopold Stocker Verlag, Graz 1977. ISBN 3-7020-0260-X.
• Heinz von Lichem: Der Tiroler Hochgebirgskrieg 1915–1918. Steiger Verlag, Berwang (Tirol) 1985. ISBN 3-85423-052-4.
• Anton Graf Bossi Fedregotti: Kaiserjäger – Ruhm i Ende: nach dem Kriegstagebuch des Pułkownik (Oberst) von Cordier. Stocker Verlag, Graz 1977. ISBN 3-7020-0263-4.
• Carl Freiherr von Bardolff: Soldat im alten Österreich – Erinnerungen aus meinem Leben. Diederichs Verlag, Jena 1938.
• Allmeyer-Beck/Lessing: Die K.u.K. Armee 1848–1918. Bertelsmann Verlag, München 1974.
• Oskar Brüch, Günter Dirrheimer: Schriften des Heeresgeschichtlichen Museums in Wiedeń. (Militärwissenschaftliches Institut) Band 10: Das k.u.k. Heer 1895. Stocker Verlag, Graz 1997. ISBN 3-7020-0783-0.
• Rest-Ortner-Ilmig: Des Kaisers Rock im 1. Weltkrieg – Uniformierung i Ausrüstung der österreichisch-ungarischen Armee von 1914 bis 1918. Verlag Militaria, Wiedeń 2002. ISBN 3-9501642-0-0.
• Jan Rydel: W służbie cesarza i króla: generałowie i admirałowie narodowości polskiej w siłach zbrojnych Austro-Węgier w latach 1868-1918. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2001. ISBN 83-7188-235-1.

Linki zewnętrzne

• http://www.mlorenz.at dostęp 2008-10-20
• Fahnen; pod czarno-żółtymi sztandarami. Poszukiwanie przodków w armii austro-węgierskiej