Przejdź do zawartości

Pirat

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez PG (dyskusja | edycje) o 21:12, 15 lis 2022. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 15 lis 2022, była oparta na tej wersji.
Ten artykuł dotyczy morskich rozbójników. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.
Piracka bandera, tzw. Jolly Roger

Pirat (łac. pirata z gr. πειρατής peiratēs[a]) – przestępca prowadzący rozbój na morzu lub nabrzeżu, przy wykorzystaniu statku lub łodzi. Najczęściej celem ataków piratów padają inne statki.

Pirat często mylony jest z korsarzem, który prowadził legalne działania wojenne w imieniu władcy na podstawie listu kaperskiego.

Historia

Who Shall be Captain (ilustracja Howarda Pyle’a)

Piractwo istniało od początków komunikacji morskiej[3]. W starożytności z piractwem walczyli m.in. tacy wodzowie, jak Pompejusz[4], Juliusz Cezar[5] i Oktawian August[6].

Już w starożytnej Grecji i Rzymie piraci byli traktowani jako wrogowie rodzaju ludzkiego (łac. hostis humani generis) [7][8].

Najbardziej znanymi piratami byli piraci berberyjscy, a także japońscy, atakujący wybrzeża Chin. Rozkwit piractwa przypadł na XVI–XVII w., kiedy różni awanturnicy atakowali statki hiszpańskie, przewożące zrabowane w Ameryce Południowej złoto i srebro do ojczyzny.

Epoce tej nadano później romantyczny klimat dzięki książkom, filmom hollywoodzkim i grom komputerowym. Opowieści o piratach charakteryzują się specyficzną atmosferą, powtarzającymi się wątkami galeonów hiszpańskich, ukrytych skarbów, do których prowadzi tajemnicza mapa, raf koralowych, dzikich dżungli Karaibów, czarnej flagi z białą czaszką i piszczelami, tzw. Jolly Roger.

Oprócz piractwa o charakterze typowo bandyckim, nastawionego na zyski prywatne piratów, rozwinęła się również oficjalna, zinstytucjonalizowana forma piractwa, chroniona przez władców państw, a często i przez konkretne miasta nadmorskie. Więcej informacji na ten temat znajduje się pod hasłami: bukanier, kaper oraz korsarz.

Do statków pirackich, na których pływano na terenie Morza Karaibskiego w XVI, XVII i XVIII w., zaliczyć należy (w kolejności od najmniejszego do największego):

  • pinasę – mały okręcik, zwykle wykorzystywany jako eskorta;
  • slup – większy, bardzo zwrotny, chętnie eksploatowany przez piratów;
  • bryg – statek średniej wielkości, najczęściej kupiecki;
  • bark – większy statek kupiecki;
  • galeon – wielka jednostka handlowo-wojenna.

Stanowczą walkę z piractwem władze państw morskich podjęły na początku XVIII wieku. Zwykle wieszano ich publicznie na szubienicy. Kapitan William Kidd zawisł na stryczku w 1701. Problem piractwa istniał nadal na przełomie XVIII i XIX wieku, stając się m.in. jednym z głównych tematów polityki zagranicznej nowo utworzonych Stanów Zjednoczonych. Piractwo na wybrzeżu berberyjskim (Afryka Północna) i częste ataki na amerykańskie statki stanowiły argument za ściślejszą strukturą polityczną państwa. W odpowiedzi na zagrożenie pirackie utworzono też United States Navy. Na początku XIX wieku doszło do dwóch wojen berberyjskich. Casus belli stanowiła działalność piracka małych państw północnoafrykańskich[9].

Obecnie wody Atlantyku są wolne od piractwa, jednak na niektórych akwenach (gł. Azja Południowo-Wschodnia czy wybrzeże Somalii) żegluga w dalszym ciągu nie jest w pełni bezpieczna.

Piractwo w XXI wieku

 Osobny artykuł: Piraci somalijscy.

Obecnie za najniebezpieczniejsze rejony pod względem zagrożenia piractwem uchodzą: Karaiby, Zatoka Adeńska, Cieśnina Malakka[10].

  • W maju 2000 roku odnaleziono wrak polskiego jachtu Sadyba u wybrzeży Somalii. Nigdy nie odnaleziono Krzysztofa Zabłockiego, samotnego podróżnika. Według źródeł somalijskich był ofiarą piratów[11].
  • W 2007 roku zgłoszono około 31 pirackich napadów.
  • W 2008 roku odnotowano już 26 pirackich napadów, głównie w okolicach Somalii, między innymi:
    • Luty 2008: piraci porwali holownik duński Svitzer korsakov z załogą brytyjsko-rosyjską. Za statek został zapłacony okup w wysokości 700 tysięcy dolarów[12]
    • 4 kwietnia 2008 został porwany luksusowy jacht francuski Le Ponant przez somalijskich piratów wyposażonych w nawigację GPS i telefony satelitarne. Porwanie to zostało dokonane dla okupu. 9 kwietnia z francuskiej bazy wojskowej wypłynął okręt wojenny d’Arc i przy pomocy sił powietrznych zakładników udało się odbić 11 kwietnia 2008 roku.
    • 20 kwietnia 2008 roku: piraci zdobyli abordażem i następnie uprowadzili hiszpański trawler Playa de Bakio. Okup wyniósł 1,2 mln dolarów[13].
    • 27 maja 2008: porwano statek Amiya Scan z załogą rosyjsko-filipińską.
    • 2 czerwca 2008 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ uchwaliła rezolucję nr 1816 zezwalającą na ściganie piratów na wodach terytorialnych Somalii (za zgodą rządu somalijskiego). Rezolucja była ważna przez 6 miesięcy[14]
    • W czerwcu 2008 Stany Zjednoczone zaproponowały pomoc swojej floty w ściganiu piratów Tajlandii oraz Malezji. Oba państwa nie zgodziły się na działania na ich wodach terytorialnych[15].
    • 12 listopada 2008: Rosyjski okręt „Nieustraszymyj” wspólnie z brytyjską jednostką „Cumberland” uniemożliwił piratom uprowadzenie duńskiego transportowca na wodach Zatoki Adeńskiej
    • 15 listopada 2008: somalijscy piraci porwali tankowiec MT Sirius Star z ładunkiem 2 mln baryłek ropy
  • W dniach 4–6 kwietnia 2009 r. uprowadzono łącznie 5 statków pochodzących z Wielkiej Brytanii, Tajwanu, Niemiec, Francji oraz Jemenu
  • 8 kwietnia porwano duński statek Maersk Alabama pływający pod banderą amerykańską. Załoga odparła atak, ale uprowadzono kapitana Richarda Phillipsa, obywatela amerykańskiego. 12 kwietnia kapitan został odbity przez oddział Navy SEALs. Był to pierwszy zarejestrowany przypadek ataku piratów na statek amerykański w XXI wieku.
  • W grudniu 2021 roku w Zatoce Gwinejskiej piraci porwali 6 osób z kontenerowca pod banderą Liberii. Wśród porwanych znajdował się jeden obywatel Polski[16].

Znani piraci

Piractwo w kulturze

Literatura

Czarna plama

Pirackie motywy występują też epizodycznie w powieściach Juliusza Verne’a „Tajemnicza wyspa” i „Dwa lata wakacji”, a w polskiej literaturze w książce Alfreda Szklarskiego „Tomek wśród łowców głów”.

Film

Postać Kapitana Jacka Sparrowa z serii filmów Piraci z Karaibów
 Z tym tematem związana jest kategoria: Filmy o piratach.

Seriale

Gry komputerowe

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ od czasownika πειράομαι peiráomai „próbować; przedsiębrać”, od πεῖρα peîra „próba”)[1][2]

Przypisy

  1. ↑ Słownik Wyrazów Obcych. Łacińskim odpowiednikiem był praedo, lm. praedones. Swetoniusz w biografii Juliusza Cezara (4 i 75) używa pojęć praedo i pirata wymiennie. Ulpian Digesta 50. 17. 23 jako przykłady przyczyny wygaśnięcia zobowiązania podaje tumultus, incendia, aquarum magnitudines, impetus praedonum (rozruchy, pożar, powódź, napad piratów).
  2. ↑ Do spopularyzowania słowa pirat przyczynił się Cyceron (Anna Tarwacka, Termin "pirat" w pismach Cycerona : inwektywa czy coś więcej?.
  3. ↑ Wzmianki widać już w poematach homerowych: Mówcie, co wy za jedni? Skąd morzem płyniecie? Czy dla handlu, czyli też błądzicie po świecie, Ot tak sobie, łotrzyki [ληιστῆρες], postrach tych wybrzeży, Narażający głowy własne dla grabieży? (Odyseja, księga III, 71 – 74, tłum. Lucjan Siemieński). Podobnie Co za jedni? I skąd tu morzem przybywacie? Czy za kupią? Czy szczęścia na morzu szukacie Niby morskie łotrzyki, co to słoną wodę Prują sobie na zgubę, a drugim na szkodę? (księga IX, 252 – 255).
  4. ↑ Na podstawie Lex Gabinia.
  5. ↑ Żywoty cezarów: Boski Juliusz 4 i 75.
  6. ↑ Czyny boskiego Augusta, 25 : Mare pacavi a praedonibus. (Uspokoiłem morze od piratów).
  7. ↑ Tomasz Iwanek, Prawo międzynarodowe wobec piractwa morskiego
  8. ↑ Anna Tarwacka, Status piratów w świetle rzymskiego prawa publicznego i "ius gentium", Stosowanie rzymskich ustaw karnych wobec piratów
  9. ↑ Lawrence A. Peskin, Afrykańscy piraci? Ten sam problem mieliśmy 200 lat temu, „Histmag.org”, 30 maja 2009.
  10. ↑ Krzysztof Baranowski. Gdzie napadają?. „Jachting”. 2005. nr 7/2005. 
  11. ↑ Helena Leman. Porwany przez piratów. „Przegląd”. 2002. nr 4/2002. 
  12. ↑ Firmy płacące okup nie przyznają się oficjalnie do wysokości okupu, takie sumy natomiast podawane są w informacjach prasowych.
  13. ↑ Firma hiszpańska nie przyznaje się oficjalnie do zapłacenia okupu, prasa światowa powołuje się na „źródła somalijskie”
  14. ↑ Wojsko ścignie piratów w Somalii. „Gazeta Wyborcza”. 4 czerwca 2008. nr 129.5739. s. 12. 
  15. ↑ Leszek Szymowski. Pod piracką banderą. „Gazeta Polska”. 9 czerwca 2008. nr 23. s. 16. 
  16. ↑ Polak porwany przez piratów w Zatoce Gwinejskiej. W MSZ zespół kryzysowy [online], www.tvp.info, 15 grudnia 2021 [dostęp 2021-12-15] (pol.).
  17. ↑ Czy wiesz, że największą piracką flotą kierowała kobieta. techpedia.pl. [dostęp 2011-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-01)].

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pirat&oldid=68759559”