Cyryl I (patriarcha Moskwy): Różnice pomiędzy wersjami

Sukcesja apostolska
Data konsekracji	14 marca 1976
Miejscowość	Leningrad
Miejsce	Sobór Trójcy Świętej w Ławrze św. Aleksandra Newskiego
Konsekrator	Nikodem (Rotow)
Współkonsekratorzy	Filaret (Denysenko), Juwenaliusz (Pojarkow), Włodzimierz (Sabodan), Melchizedek (Lebiediew), Meliton (Sołowjow), Chryzostom (Martiszkin)
Konsekrowani biskupi
Tichon (Zajcew)	26 kwietnia 2009
Nazariusz (Ławrinienko)	27 maja 2009
Łazarz (Gurkin)	21 lipca 2009
Cyryl (Pokrowski)	29 listopada 2009
Beniamin (Tupieko)	21 marca 2010
Eliasz (Bykow)	1 sierpnia 2010
Pantelejmon (Szatow)	21 sierpnia 2010
Beniamin (Lichomanow)	22 sierpnia 2010
Gennadiusz (Gogolew)	10 października 2010
Barnaba (Safonow)	14 listopada 2010
Innocenty (Jerochin)	6 grudnia 2010
Nikodem (Vulpe)	26 grudnia 2010
Tichon (Dorowskich)	23 stycznia 2011
Sebastian (Osokin)	20 lutego 2011
Zenobi (Korzinkin)	3 kwietnia 2011
Artemiusz (Snigur)	10 kwietnia 2011
Mikołaj (Czaszyn)	17 kwietnia 2011
Herman (Kamałow)	1 maja 2011
Serafin (Głuszakow)	22 maja 2011
Paweł (Fokin)	12 czerwca 2011
Roman (Łukin)	19 czerwca 2011
Sawa (Michiejew)	11 lipca 2011
Innocenty (Jakowlew)	19 sierpnia 2011
Ignacy (Dieputatow)	21 sierpnia 2011
Mikołaj (Dutka)	1 września 2011
Serafin (Kuźminow)	3 września 2011
Korneliusz (Siniajew)	11 września 2011
Andrzej (Tarasow)	18 września 2011
Adrian (Uljanow)	21 września 2011
Mikołaj (Subbotin)	27 września 2011
Jan (Pawlichin)	12 października 2011
Beniamin (Kiriłłow)	14 października 2011
Lucjan (Kucenko)	16 października 2011
Teofan (Kim)	30 października 2011
Guriasz (Fiodorow)	6 listopada 2011
Ireneusz (Tafunea)	22 listopada 2011
Dionizy (Porubaj)	27 listopada 2011
Tarazjusz (Władimirow)	17 grudnia 2011
Maksymilian (Klujew)	18 grudnia 2011
Pachomiusz (Bruskow)	19 grudnia 2011
Stefan (Gordiejew)	25 grudnia 2011
Mikołaj (Pogriebniak)	1 stycznia 2012
Arystarch (Jacurin)	25 stycznia 2012
Efrem (Prosianok)	28 stycznia 2012
Mikołaj (Aszymow)	29 stycznia 2012
Ambroży (Munteanu)	4 lutego 2012
Efrem (Barbiniagra)	5 lutego 2012
Jakub (Tislenko)	6 lutego 2012
Amfilochiusz (Bondarienko)	26 lutego 2012
Łukasz (Wołczkow)	10 marca 2012
Filip (Nowikow)	11 marca 2012
Teodozjusz (Czaszczin)	17 marca 2012
Sergiusz (Iwannikow)	18 marca 2012
Filaret (Gusiew)	24 marca 2012
Aleksy (Antipow)	25 marca 2012
Elizeusz (Fomkin)	31 marca 2012
Nikifor (Chotiejew)	1 kwietnia 2012
Augustyn (Anisimow)	8 kwietnia 2012
Barnaba (Baranow)	22 kwietnia 2012
Nil (Syczow)	2 maja 2012
Mścisław (Diaczyna)	22 maja 2012
Nikita (Ananjew)	27 maja 2012
Sofroniusz (Bałandin)	17 czerwca 2012
Nikon (Fomin)	1 lipca 2012
Hilarion (Kajgorodcew)	8 lipca 2012
Metody (Zajcew)	11 lipca 2012
Piotr (Mansurow)	12 lipca 2012
Sawwacjusz (Zagriebielny)	21 lipca 2012
Sofroniusz (Kitajew)	22 lipca 2012
Pitirim (Tworogow)	1 sierpnia 2012
Konstantyn (Ostrowski)	12 sierpnia 2012
Innocenty (Wietrow)	21 sierpnia 2012
Beniamin (Korolow)	1 września 2012
Serafin (Domnin)	12 września 2012
Innocenty (Wasiecki)	11 października 2012
Filaret (Końkow)	28 października 2012
Bazyli (Daniłow)	18 listopada 2012
Filaret (Gawrin)	25 listopada 2012
Teodor (Biełkow)	2 grudnia 2012
Paisjusz (Kuzniecow)	6 grudnia 2012
Gedeon (Gubka)	13 grudnia 2012
Daniel (Kuzniecow)	23 grudnia 2012
Ignacy (Rumiancew)	25 stycznia 2013
Warłaam (Ponomariow)	27 stycznia 2013
Izydor (Tupikin)	18 marca 2013
Mitrofan (Osiak)	23 marca 2013
Sylwan (Wjurow)	31 marca 2013
Teognost (Dmitrijew)	14 kwietnia 2013
Terapont (Kaszyn)	28 kwietnia 2013
Antoni (Azizow)	7 maja 2013
Diodor (Isajew)	19 maja 2013
Sergiusz (Bułatnikow)	13 czerwca 2013
Leonid (Gorbaczow)	17 czerwca 2013
Ignacy (Tarasow)	11 lipca 2013
Mitrofan (Sieriogin)	19 sierpnia 2013
Hermogen (Siery)	27 września 2013
Roman (Korniew)	29 września 2013
Serapion (Kołosnicyn)	23 października 2013
Tichon (Bobow)	3 listopada 2013
Jan (Kowalenko)	6 listopada 2013
Kalistrat (Romanienko)	10 listopada 2013
Sylwan (Głazkin)	17 listopada 2013
Mitrofan (Badanin)	24 listopada 2013
Aleksy (Mular)	2 grudnia 2013
Metody (Kondratjew)	25 stycznia 2014
Wiktoryn (Kostienkow)	23 lutego 2014
Stefan (Kawtaraszwili)	25 lutego 2014
Grzegorz (Pietrow)	16 marca 2014
Ignacy (Buzin)	13 kwietnia 2014
Nestor (Lubieranski)	18 maja 2014
Włodzimierz (Michiejkin)	8 czerwca 2014
Nikanor (Anfiłatow)	22 czerwca 2014
Agatangel (Dajnieko)	6 lipca 2014
Szymon (Morozow)	11 lipca 2014
Jan (Roszczin)	1 sierpnia 2014
Paisjusz (Jurkow)	19 sierpnia 2014
Wiktor (Siergiejew)	31 sierpnia 2014
Włodzimierz (Agibałow)	1 września 2014
Nektariusz (Sielezniow)	9 września 2014
Flawian (Mitrofanow)	23 listopada 2014
Paweł (Cimafiejenkau)	2 grudnia 2014
Leonid (Tołmaczow)	14 grudnia 2014
Antoni (Doronin)	3 stycznia 2015
Focjusz (Jewtichiejew)	15 lutego 2015
Jan (Moșneguțu)	8 marca 2015
Porfiry (Predniuk)	5 kwietnia 2015
Parmen (Szczipielew)	18 maja 2015
Sergiusz (Ziat´kow)	21 maja 2015
Serapion (Dunaj)	28 czerwca 2015
Wsiewołod (Ponicz)	9 lipca 2015
Włodzimierz (Masztanow)	11 lipca 2015
Mikołaj (Kriwienko)	12 lipca 2015
Włodzimierz (Nowikow)	1 września 2015
Tichon (Szewkunow)	24 października 2015
Antoni (Siewriuk)	26 października 2015
Mateusz (Andriejew)	15 listopada 2015
Sawa (Nikiforow)	22 listopada 2015
Paramon (Gołubka)	2 grudnia 2015
Serafin (Sawostjanow)	4 grudnia 2015
Tomasz (Mosołow)	6 grudnia 2015
Sergiusz (Kopyłow)	19 grudnia 2015
Teodor (Kazanow)	27 grudnia 2015
Antoni (Prostichin)	28 grudnia 2015
Mateusz (Kopyłow)	3 stycznia 2016
Paweł (Grigorjew)	8 stycznia 2016
Jan (Siczewski)	27 marca 2016
Jan (Rudenko)	24 kwietnia 2016
Arseniusz (Pieriewałow)	3 maja 2016
Eugeniusz (Kulberg)	1 sierpnia 2016
Teodor (Małachanow)	14 sierpnia 2016
Piotr (Dmitrijew)	26 października 2016
Sawwacjusz (Pieriepiełkin)	30 października 2016
Sylwan (Șalari)	4 listopada 2016
Mikołaj (Diegtiariow)	27 listopada 2016
Mateusz (Samknułow)	2 grudnia 2016
Eutymiusz (Maksimienko)	25 grudnia 2016
Wincenty (Brylejew)	3 stycznia 2017
Sergiusz (Telich)	5 lutego 2017
Aleksy (Jelisiejew)	15 lutego 2017
Aleksy (Zanoczkin)	9 kwietnia 2017
Aleksander (Zajcew)	30 kwietnia 2017
Tarazjusz (Pierow)	2 maja 2017
Serafin (Amielczenkow)	4 czerwca 2017
Melecjusz (Pawluczenkow)	11 czerwca 2017
Aksjusz (Łobow)	18 czerwca 2017
Tomasz (Demczuk)	2 lipca 2017
Teodoret (Tichonow)	19 sierpnia 2017
Eliasz (Kazancew)	21 sierpnia 2017
Teofan (Danczenkow)	18 listopada 2017
Ignacy (Suranow)	20 listopada 2017
Marek (Dawletow)	8 stycznia 2018
Aleksy (Orłow)	1 kwietnia 2018
Teoktyst (Igumnow)	3 czerwca 2018
Hipacy (Gołubiew)	21 sierpnia 2018
Ignacy (Łukowicz)	28 października 2018
Bazyli (Daniłow)	18 listopada 2018
Spirydon (Morozow)	2 grudnia 2018
Leonid (Sołdatow)	6 stycznia 2019
Zosima (Balin)	8 stycznia 2019
Sawa (Tutunow)	3 marca 2019
Stefan (Priwałow)	21 kwietnia 2019
Aleksy (Polikarpow)	16 czerwca 2019
Ignacy (Grigorjew)	7 lipca 2019
Borys (Baranow)	11 lipca 2019
Sylwan (Nikitin)	18 lipca 2019
Bazyli (Kułakow)	24 lipca 2019
Ignacy (Golinczenko)	1 września 2019
Porfiriusz (Szutow)	8 września 2019
Leoncjusz (Kozłow)	12 września 2019
Ambroży (Szewcow)	6 października 2019
Józef (Korolow)	19 sierpnia 2020
Ambroży (Fiedukowicz)	23 sierpnia 2020
Artemiusz (Kuźmin)	28 sierpnia 2020

Cyryl
Кирилл
	Władimir Michajłowicz Gundiajew; Владимир Михайлович Гундяев
	Patriarcha moskiewski i całej Rusi
Kraj działania	Rosja
Data i miejsce urodzenia	20 listopada 1946 ; Leningrad, Rosyjska FSRR
	Patriarcha moskiewski i całej Rusi
Okres sprawowania	od 1 lutego 2009
	Metropolita smoleński i królewiecki (kaliningradzki)
Okres sprawowania	1984–2009
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Inkardynacja	Eparchia moskiewska miejska
Śluby zakonne	3 kwietnia 1969
Diakonat	7 kwietnia 1969
Prezbiterat	1 czerwca 1969
Chirotonia biskupia	1976
Wybór patriarchy	1 lutego 2009
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 22:03, 22 lis 2024

Cyryl (cs. Кирилл, Kiriłł), imię świeckie Władimir Michajłowicz Gundiajew, Владимир Михайлович Гундяев (ur. 20 listopada 1946 w Leningradzie) – rosyjski duchowny prawosławny, metropolita smoleński i królewiecki (kaliningradzki) w latach 1984–2009, szesnasty (de facto siedemnasty) patriarcha moskiewski i całej Rusi, sprawujący urząd od 2009.

Pochodzi z rodziny kapłana prawosławnego z Leningradu. Ukończył studia teologiczne na Leningradzkiej Akademii Duchownej. O wyborze przezeń stanu duchownego przeważyła znajomość z metropolitą leningradzkim i nowogrodzkim Nikodemem, przed którym w 1969 złożył wieczyste śluby mnisze. W tym samym roku przyjął kolejno święcenia diakońskie i kapłańskie. Od 1971 działał w Światowej Radzie Kościołów. Pięć lat później został wyświęcony na biskupa wyborskiego, wikariusza eparchii leningradzkiej, zaś w 1984 mianowano go na ordynariusza eparchii smoleńskiej i kaliningradzkiej. Od 1989 kierował Wydziałem Zewnętrznych Stosunków Cerkiewnych Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego.

Na urząd patriarchy moskiewskiego i całej Rusi został wybrany przez Sobór Lokalny Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego w dniu 27 stycznia 2009, zaś jego uroczysta intronizacja miała miejsce 1 lutego tego samego roku.

Autor publikacji książkowych, rozpraw i artykułów prasowych o tematyce teologicznej. Włada biegle trzema językami obcymi – angielskim, francuskim i niemieckim^[2].

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Z pochodzenia jest Mordwinem^[3]. Urodził się w rodzinie głównego mechanika leningradzkiej fabryki maszyn im. Michaiła Kalinina, a następnie kapłana prawosławnego Michaiła Wasiliewicza Gundiajewa^[4] i Raisy Władimirowny, z zawodu nauczycielki języka niemieckiego. Duży wpływ na niego miała postać jego dziadka, również kapłana prawosławnego, Wasilija Stiepanowicza Gundiajewa, prześladowanego przez władze radzieckie m.in. za udział w zwalczaniu ruchu Żywej Cerkwi. Według wspomnień przyszłego patriarchy Wasilij Gundiajew, 47 razy zatrzymywany przez kolejne organy bezpieczeństwa wewnętrznego w ZSRR, łącznie spędził w obozach i miejscach odosobnienia prawie 30 lat^[5] (był więziony m.in. w łagrze w dawnym Monasterze Sołowieckim^[6]). Również Michaił Gundiajew, będąc w 1933 chórzystą w cerkwi Zaśnięcia Matki Bożej w Petersburgu^[7], został zatrzymany przez GPU pod zarzutem działalności antyrządowej i groziła mu kara śmierci za rzekomy udział w spisku przeciwko Stalinowi. Wyświęcony na kapłana w 1947, służył w parafiach w Leningradzie: parafii Smoleńskiej Ikony Matki Bożej, Przemienienia Pańskiego, św. Aleksandra Newskiego i św. Mikołaja^[8]. Rodzina Gundiajewych zamieszkiwała w mieszkaniu komunalnym na Wyspie Wasylewskiej. Z powodu wysokich podatków nakładanych przez władze radzieckie na duchownych jej sytuacja materialna była zła^[9].

Jako dziecko, a następnie nastolatek przyszły hierarcha nie należał do organizacji pionierów ani do Komsomołu^[10]. W szkole uzyskiwał wysokie wyniki, jak również z zamiłowaniem uprawiał sport^[5]. Po ukończeniu VII klasy szkoły średniej w 1962 podjął pracę jako technik-kartograf, łącząc zatrudnienie z dalszą nauką^[6]. Istnieje wersja, iż do podjęcia tejże decyzji został zmuszony z powodu konfliktów z nauczycielami, wywołanych jego nieprzystąpieniem do Komsomołu^[11]. Po ukończeniu szkoły średniej w 1965 wstąpił do Leningradzkiego Seminarium Duchownego^[6]. Przyszły patriarcha rozważał podjęcie studiów w zakresie nauk ścisłych (szczególnie interesowała go fizyka^[9]). Do rezygnacji z tych planów i podjęcia kształcenia w seminarium duchownym przekonał go metropolita leningradzki i nowogrodzki Nikodem, który też najprawdopodobniej umożliwił mu rozpoczęcie tegoż kształcenia bez wcześniejszego odbycia zasadniczej służby wojskowej^[11].

3 kwietnia 1969 Władimir Gundiajew złożył śluby mnisze przed metropolitą leningradzkim i nowogrodzkim Nikodemem i przyjął imię zakonne Cyryl, na cześć św. Cyryla Oświeciciela Słowian^[9]. Cztery dni później został wyświęcony na hierodiakona, a 1 czerwca 1969 na hieromnicha^[6]. W tym czasie był już studentem Leningradzkiej Akademii Duchownej, którą w 1970 ukończył z wyróżnieniem^[6].

Jego starszy brat Nikołaj (1940–2021)^[12] również był kapłanem prawosławnym, proboszczem parafii Przemienienia Pańskiego w Petersburgu oraz wykładowcą patrologii w Petersburskiej Akademii Duchownej^[9]. Natomiast jego młodsza siostra Jelena kieruje jako dyrektor prawosławnym gimnazjum w Petersburgu^[9].

Duchowny

Bezpośrednio po ukończeniu studiów został wykładowcą teologii dogmatycznej w Leningradzkiej Akademii Duchownej i seminarium duchownym w tym samym mieście oraz pomocnikiem inspektora szkół duchownych w Leningradzie. Pełnił również funkcję osobistego sekretarza metropolity leningradzkiego Nikodema^[6] i działał w młodzieżowej organizacji prawosławnej Syndesmos^[11].

12 września 1971 otrzymał godność archimandryty^[6]. Według jego własnych wspomnień w czasie pracy duszpasterskiej w Leningradzie potajemnie ochrzcił wielu członków KPZR^[13].

W 1971 wyjechał do Genewy, gdzie pełnił funkcję przedstawiciela Patriarchatu Moskiewskiego przy Światowej Radzie Kościołów w Genewie^[10]. W latach 1974–1984 był rektorem Leningradzkiej Duchownej Akademii i Seminarium^[6]. Z tytułem naukowym docenta pracował w katedrze patrologii Akademii^[6]. Stanowisko to łączył po 7 czerwca 1975 z obowiązkami przewodniczącego rady eparchialnej metropolii leningradzkiej. W grudniu tego samego roku został wybrany do komitetu wykonawczego Światowej Rady Kościołów. Pracował w jej komisji ds. relacji religii z władzą świecką^[6]. Ponadto od 1976 do 1984 zasiadał w komisji Patriarchatu Moskiewskiego ds. jedności chrześcijan, koordynującej zaangażowanie Cerkwi Rosyjskiej w ruchu ekumenicznym^[6]. Od 1972 towarzyszył patriarsze moskiewskiemu i całej Rusi Pimenowi w jego wizytach zagranicznych^[14].

Biskup

Cyryl (Gundiajew) jako metropolita smoleński i kaliningradzki

W 1976 został wyświęcony na biskupa wyborskiego, wikariusza eparchii leningradzkiej. W tym samym roku został zastępcą zwierzchnika Zachodnioeuropejskiego Egzarchatu Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, którą to funkcję pełnił do 1978^[6]. W 1977 otrzymał godność arcybiskupa. W latach 1984–1986 był arcybiskupem smoleńskim i wiaziemskim, a od 1988, po reorganizacji eparchii, arcybiskupem smoleńskim i kaliningradzkim. Od 1990 zarządza też prawosławnymi parafiami Patriarchatu Moskiewskiego w Finlandii^[6]. Od lat 80. prowadził działalność gospodarczą oficjalnie zarejestrowaną w spółdzielniach podległych eparchii smoleńskiej^[11].

Od 1989 był przewodniczącym Wydziału Stosunków Zewnętrznych Patriarchatu Moskiewskiego i stałym członkiem Świętego Synodu^[6]. Od 1994 zasiadał w komisji teologicznej przy Świętym Synodzie Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, zaś od 1990 także w komisji biblijnej^[6]. Doprowadził do zjednoczenia Cerkwi w Rosji z Rosyjskim Kościołem Prawosławnym poza granicami Rosji (2007)^[11]. W 1991 został podniesiony do godności metropolity. Od 1995 zasiadał w prezydenckiej Radzie ds. współdziałania ze wspólnotami religijnymi oraz w Komisji ds. nagród państwowych w dziedzinie literatury i sztuki. Następnie od 2003 współprzewodniczył Grupie Roboczej ds. współpracy między Rosyjską Cerkwią Prawosławną i Ministerstwem Spraw Zagranicznych^[6]. Uczestniczył w opracowywaniu projektów ustaw o wolności wyznania (1990) oraz o wolności sumienia i o związkach wyznaniowych (1997)^[14].

Szczególnym obszarem jego zaangażowania pozostawały relacje między autokefalicznymi Kościołami prawosławnymi oraz ruch ekumeniczny (w szczególności z Kościołem katolickim^[15]). Cyryl (Gundiajew) uczestniczył w konsultacjach teologicznych poprzedzających zwołanie soboru panprawosławnego. Wielokrotnie reprezentował Patriarchat Moskiewski w czasie pielgrzymek i wizyt zagranicznych^[6]. W kwietniu 2005 reprezentował Rosyjski Kościół Prawosławny na pogrzebie papieża Jana Pawła II i na inauguracji jego następcy Benedykta XVI. W latach 90. XX wieku i w pierwszych latach XXI stulecia brał udział w rozmowach między Rosyjskim Kościołem Prawosławnym a Patriarchatem Konstantynopolitańskim dotyczących sytuacji jurysdykcyjnej Kościoła prawosławnego w Estonii oraz w rozmowach z Rumuńskim Kościołem Prawosławnym dotyczących organizacji Kościoła w Mołdawii^[6].

W 1996 wyszedł na jaw udział metropolity Cyryla w obrocie wyrobami tytoniowymi, wwożonymi do Rosji bez cła i składowanymi w Monasterze Daniłowskim, siedzibie Wydziału Zewnętrznych Stosunków Cerkiewnych. Handel tytoniem przez duchowieństwo prawosławne pod kierownictwem Cyryla przynosił Kościołowi zysk liczony w milionach dolarów, w 1996 stanowił on 10% całego handlu tytoniem w kraju. Patriarchat Moskiewski oficjalnie twierdził, iż zyski z obrotu tytoniem przeznaczane były na pomoc humanitarną oraz odbudowę obiektów należących do Cerkwi zniszczonych w epoce ZSRR, jednak pod adresem Cyryla były zarzuty osobistego przejęcia co najmniej części zysków^[11]. Metropolita i inni hierarchowie Kościoła Rosyjskiego zajmowali się również handlem ropą naftową^[11]. Praktyki te były legalne i tolerowane przez państwo^[16]. W 2012 przedstawiciele Patriarchatu Moskiewskiego całkowicie zaprzeczyli udziałowi Cyryla w nadzorowaniu działalności ekonomicznej Cerkwi^[17]. Udział Cyryla w obrocie wyrobami tytoniowymi sprawił, że w mediach bywa on nazywany tytoniowym^[18]^[19].

Zdaniem publicysty O. Władimirowa polityka metropolity Cyryla jako przewodniczącego Wydziału Zewnętrznych Stosunków Cerkiewnych przyczyniła się do konfliktu między Patriarchatem Moskiewskim a Konstantynopolitańskim w Estonii, jak również do pogorszenia relacji z prawosławnymi patriarchatami starożytnymi^[a] oraz wybuchu wewnętrznego konfliktu w eparchii suroskiej na terytorium Wielkiej Brytanii^[20]. Ten sam autor jest zdania, iż w okresie kierowania przez Cyryla Wydziałem Zewnętrznym doszło do znaczącego pogorszenia relacji między Patriarchatem Moskiewskim a Kościołami Rumuńskim, Bułgarskim, Serbskim i Greckim^[20]. Inni publicyści podkreślają, iż w tymże okresie Rosyjski Kościół Prawosławny założył szereg parafii w krajach, w których nie był do tej pory obecny^[11]. Cyryl (Gundiajew) doprowadził również do pozostania Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego w Światowej Radzie Kościołów, przeciwko czemu opowiadała się konserwatywna część episkopatu^[11]. W 2008 metropolita Cyryl dokonał w Hawanie poświęcenia cerkwi Kazańskiej Ikony Matki Bożej^[21]. W związku z organizacją jej budowy duchowny spotykał się z Raulem i Fidelem Castro, który następnie twierdził, iż hierarcha jest jego sojusznikiem w poglądach dotyczących „amerykańskiego imperializmu”^[22].

Jako metropolita był współautorem dokumentów Podstawy koncepcji społecznej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego oraz Podstawy nauki Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego o godności, wolności i prawach człowieka, które pozostają wykładnią oficjalnego stanowiska Cerkwi Rosyjskiej w kwestiach społecznych^[2].

Po 2003, w czasie przedłużającej się choroby patriarchy Aleksego II pozycja metropolity Cyryla w wyższej hierarchii cerkiewnej znacznie wzrosła. Duchowni uważani za jego konkurentów do ewentualnego objęcia w przyszłości tronu patriarszego (m.in. metropolici Sergiusz (Fomin) i Metody (Niemcow)) zostali przeniesieni na mniej prestiżowe katedry biskupie, natomiast wysokie godności przejęli współpracujący z nim duchowni^[11]. Cyryl utrzymywał bliskie kontakty z władzami rosyjskimi. Jego relacje z nimi uległy przejściowemu ochłodzeniu w 2005, by następnie poprawić się ponownie^[11].

Współpraca z KGB

Cyryl (Gundiajew) był wielokrotnie oskarżany o współpracę z KGB w charakterze agenta o pseudonimie Michajłow. W ocenie Feliksa Corleya, badacza archiwów radzieckich służb specjalnych, objęcie wysokiej godności w hierarchii cerkiewnej bez podjęcia współpracy z KGB nie byłoby dlań możliwe^[23]. Jako moment przypuszczalnego werbunku duchownego podaje się rok 1970 i jego pierwszy wyjazd zagraniczny (w ramach organizacji Syndesmos hieromnich Cyryl udał się razem z metropolitą leningradzkim Nikodemem do Pragi)^[11].

Patriarcha

Wybór na patriarchę

Po śmierci patriarchy moskiewskiego i całej Rusi Aleksego II w grudniu 2008 pełnił funkcję strażnika patriarszego tronu, czyli tymczasowej głowy rosyjskiej Cerkwi^[24]. Na pogrzebie patriarchy Aleksego II wygłosił oficjalną mowę w imieniu Kościoła^[24].

25 stycznia 2009 biskupi Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego dokonali wyboru trzech kandydatów na tron patriarszy. Najwięcej głosów uzyskał metropolita smoleński i kaliningradzki Cyryl (97 wskazań), drugie miejsce zajął metropolita kałuski i borowski Klemens (32 głosy), zaś trzecie – metropolita miński i słucki, egzarcha Białorusi Filaret (16 głosów)^[25].

27 stycznia 2009 w głosowaniu wszystkich delegatów na Sobór Lokalny Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego metropolita Cyryl uzyskał poparcie 508 z 701 delegatów (z czego 677 oddało ważny głos). Na jego jedynego kontrkandydata, metropolitę Klemensa (metropolita Filaret zrezygnował z kandydowania), głosowało 169 uczestników Soboru^[26]. 1 lutego 2009 w moskiewskim Soborze Chrystusa Zbawiciela odbyła się uroczysta intronizacja nowego patriarchy. Wzięli w niej udział delegaci wszystkich autokefalicznych Kościołów prawosławnych, w tym czterech spośród ich zwierzchników: patriarcha Aleksandrii Teodor, metropolita Tirany Anastazy, metropolita warszawski i całej Polski Sawa oraz metropolita Czech i Słowacji Krzysztof^[26].

Działalność w okresie sprawowania urzędu

Po objęciu urzędu patriarchy moskiewskiego i całej Rusi przez Cyryla w Rosyjskim Kościele Prawosławnym doszło do znacznych zmian organizacyjnych. W 2009 i 2010 powstały nowe agendy Kościoła: wydziały ds. relacji ze społeczeństwem, ds. kozactwa, ds. służby kapelanów w więzieniach, Patriarsza Rada Kultury oraz zarząd gospodarczo-finansowy^[6]. Doprecyzowane zostały kompetencje Wydziału Zewnętrznych Stosunków Cerkiewnych oraz wydziału zajmującego się działalnością charytatywną^[6]. W 2011 powstała również Wyższa Rada Cerkiewna, odgrywająca rolę organu zarządzającego Kościołem między posiedzeniami Świętego Synodu^[27].

Prowadzi cotygodniowy program Słowo pasterza^[9]. Odbył wizyty duszpasterskie do większości eparchii Kościoła, w tym tych położonych poza Rosją europejską (Syberia, Sachalin)^[2]. Za swoje pierwszoplanowe zadanie uważa kontynuowanie aktywności poprzednika, Aleksego II, w zakresie odbudowy zniszczonych w ZSRR świątyń i reaktywowania parafii. Uzyskał m.in. zgodę władz Moskwy na budowę 200 nowych cerkwi w Moskwie^[2].

Patriarcha w szczególny sposób interesował się sytuacją Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego na Ukrainie, dokąd udawał się znacznie częściej, niż jego poprzednik na urzędzie^[28]. Zdaniem A. Zołotowa, publicysty specjalizującego się w tematyce religijnej, w Patriarchacie Moskiewskim rozważany jest projekt przyjęcia przez Cyryla tytułu patriarchy moskiewskiego i kijowskiego oraz podwójnego obywatelstwa: rosyjskiego i ukraińskiego^[28]. W czasie wizyt na Ukrainie patriarcha propagował popieraną przez siebie koncepcję Świętej Rusi^[29]. W podobnym duchu wypowiadał się w czasie oficjalnej wizyty na Białorusi w 2009^[30]. Od momentu wyboru na patriarchę przewodniczy Wszechświatowemu Rosyjskiemu Soborowi Narodowemu – funkcję tę przejął po zmarłym Aleksym II^[31].

Patriarcha ostrzegał przed wybuchem zamieszek na tle etnicznym w Rosji, czy wręcz rozpadem kraju z tego powodu. Opowiadał się za koniecznością wspólnej walki Kościoła i państwa z radykalnie prawicowymi ugrupowaniami^[32]. Brał udział w obchodach rocznic zakończenia II wojny światowej^[33]^[34] i wzywał jej weteranów do propagowania wiedzy o niej wśród młodzieży^[35].

W 2010 Rosyjski Instytut Biograficzny ogłosił patriarchę człowiekiem roku w Rosji w kategorii „religia”, uzasadniając tę decyzję jego „ogromnym wkładem w duchowe odrodzenie Rosji”^[36].

W styczniu 2011 personalia aktualnego patriarchy moskiewskiego i całej Rusi były znane 70% Rosjan. 25% respondentów stwierdziło, iż odczuwa wobec hierarchy zaufanie, 23% zadeklarowało, iż budzi on w nich nadzieję, 11% – podziw. Ponadto 68% wyraziło poparcie dla polityki Kościoła pod kierownictwem Cyryla^[37].

29 lipca 2011, po powrocie z wizyty na Ukrainie, patriarcha trafił do szpitala, oficjalnie z powodu choroby wirusowej. 5 sierpnia przedstawiciel Kościoła poinformował o poprawie stanu zdrowia duchownego. Dzień później w rosyjskim portalu Credo pojawiły się doniesienia o przejściu przez Cyryla zawału serca^[38]. Informacja ta nie została oficjalnie potwierdzona. Jednak jeszcze 10 sierpnia 2011, cztery dni po opuszczeniu szpitala, hierarcha nie odprawiał Świętej Liturgii niedzielnej, co jest dopuszczalne dla biskupa jedynie w wypadku bardzo złego stanu zdrowia^[39].

7 stycznia 2012, w oficjalnym wywiadzie z okazji Bożego Narodzenia, wezwał rząd rosyjski do podjęcia dialogu z uczestnikami protestu, domagającymi się przeprowadzenia uczciwych wyborów. Podkreślił, że Rosji nie stać na wybuch kolejnej rewolucji^[40]. 8 lutego, na spotkaniu premiera z przedstawicielami tradycyjnych religii rosyjskich, stwierdził, że Władimir Putin jest najpoważniejszym kandydatem na prezydenta Federacji Rosyjskiej^[41]. Podziękował również Putinowi za jego udział w rozwiązaniu kryzysu politycznego w latach 90. XX wieku^[42].

26 marca 2012 patriarcha zdecydowanie skrytykował happening grupy punkowej Pussy Riot w soborze Chrystusa Zbawiciela, nazywając go diabelską intrygą^[43]. Przedstawiciele Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego domagali się surowego ukarania członkiń zespołu^[44].

Zmiany w strukturze administracyjnej Kościoła

W czasie sprawowania urzędu patriarchy moskiewskiego przez Cyryla wprowadzone zostały istotne zmiany w strukturze administracyjnej Kościoła. 27 lipca 2011 Święty Synod Kościoła erygował Środkowoazjatycki Okręg Metropolitalny, reorganizując struktury Kościoła w Tadżykistanie, Uzbekistanie, Kirgistanie i Turkmenistanie^[45]. Z kolei 6 października 2011 na wniosek patriarchy Synod wprowadził w Rosyjskim Kościele Prawosławnym instytucję metropolii – struktury skupiającej w luźnym związku kilka sąsiadujących ze sobą eparchii. W pierwszej kolejności powstały metropolie jekaterynburska, krasnojarska, mordowska, nadmorska, dońska, orenburska, riazańska, nadamurska, saratowska oraz irkucka^[46], następnie również archangielska, baszkortotańska, nowogrodzka, nowosybirska, tulska, twerska^[47], wołgogradzka, niżnonowogrodzka, jarosławska, samarska^[48], omska, tatarstańska, biełgorodzka, iwanowska, stawropolska^[49], symbirska, kurska, czelabińska, penzeńska, kuzbaska^[50], czuwaska, wiacka^[51], tambowska^[52], petersburska, kubańska, astrachańska, tomska, karelska, lipiecka, briańska, włodzimierska^[53]^[54], kałuska, murmańska, tobolska^[55], udmurcka, woroneska^[56], permska^[57], orłowska^[58], mińska (w Egzarchacie Białoruskim), wołogodzka^[59], chanty-mansyjska, pskowska, zabajkalska^[60], ałtajska, buriacka, kurgańska, smoleńska^[61], kaliningradzka^[62], kostromska^[63], marijska^[64] i moskiewska^[65]. Powstał również szereg nowych eparchii^[b] (także na Białorusi), co patriarcha uzasadniał większą skutecznością pracy duszpasterskiej biskupów w mniejszych administraturach^[46].

Dialog z innymi Kościołami prawosławnymi

Patriarcha Cyryl bezpośrednio po objęciu urzędu zadeklarował chęć prowadzenia bliskiej współpracy z innymi autokefalicznymi Kościołami prawosławnymi^[66]. Pierwszą wizytę zagraniczną odbył w lipcu 2009 w Patriarchacie Konstantynopolitańskim^[67].

Wspólnie z patriarchą-katolikosem całej Gruzji Eliaszem II patriarcha Cyryl działał na rzecz poprawy stosunków gruzińsko-rosyjskich^[68]. Działania Kościołów na tym polu określił jako znacznie przyczyniające się do odbudowy dobrych relacji między wymienionymi narodami^[69]. Podkreślał, że sporne terytoria Abchazji i Osetii pod względem przynależności eklezjalnej jednoznacznie stanowią część Patriarchatu Gruzińskiego^[70].

W maju 2010 w Rosji przebywał z oficjalną wizytą patriarcha konstantynopolitański Bartłomiej I. Obydwaj patriarchowie skomentowali następnie spotkanie jako owocne, zaś relacje między Kościołami jako rozwijające się pozytywnie^[71]. W listopadzie 2011 w Moskwie odbyło się spotkanie delegatów siedmiu Kościołów autokefalicznych: oprócz Cerkwi Rosyjskiej także Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego, Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, Kościoła Prawosławnego Czech i Słowacji, Patriarchatu Antiochii, Patriarchatu Rumunii i Patriarchatu Bułgarii. Reprezentanci wymienionych Kościołów, którzy przybyli do Moskwy na uroczystości 65. urodzin patriarchy Cyryla, omawiali na spotkaniu zagadnienia związane ze współpracą autokefalicznych Kościołów prawosławnych, działalnością społeczną i misyjną, jak również wyrazili solidarność z prześladowanymi chrześcijanami^[72]. Zdaniem A. Czerniajewa działania Cyryla jako patriarchy przypominają aktywność patriarchy moskiewskiego Nikona, dążącego do uczynienia Moskwy centrum światowego prawosławia^[3].

W październiku 2018 r. kierowany przez Cyryla Święty Synod ogłosił zerwanie przez Cerkiew rosyjską jedności eucharystycznej z Patriarchatem Konstantynopolitańskim z powodu zaangażowania tegoż patriarchatu w tworzenie autokefalicznej Cerkwi na Ukrainie, niezależnej od Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego^[73]. W lutym 2019 r. Rosyjski Kościół Prawosławny ogłosił również zerwanie łączności eucharystycznej ze zwierzchnikiem Kościoła Grecji arcybiskupem Hieronimem, który wypowiadał się za uznaniem Kościoła Prawosławnego Ukrainy za kanoniczny i prowadził korespondencję z jego zwierzchnikiem^[74]. W grudniu 2019 r. Cerkiew rosyjska zerwała również jedność eucharystyczną z Patriarchatem Aleksandrii, także z powodu uznania przez niego kanoniczności Kościoła Prawosławnego Ukrainy^[75].

Wizyty zagraniczne

Jako patriarcha Cyryl I odbył następujące wizyty:

w Patriarchacie Konstantynopolitańskim (2009)^[76]
w Patriarchacie Antiocheńskim (2011)^[77]
w Patriarchacie Jerozolimskim (2012)^[78]
w Bułgarskim Kościele Prawosławnym (2012)^[79]
w Cypryjskim Kościele Prawosławnym (2012)^[80]
w Polskim Autokefalicznym Kościele Prawosławnym (2012)^[81]
w Chinach (spotkanie z wiernymi Chińskiego Kościoła Prawosławnego oraz z przedstawicielami rządu Chińskiej Republiki Ludowej; 2013)^[82]
w Serbskim Kościele Prawosławnym (2014)^[83]
na Kubie, w Paragwaju i Brazylii (2016)^[84]
w Wielkiej Brytanii (uczestnictwo w obchodach 300-lecia obecności rosyjskiego prawosławia na Wyspach Brytyjskich; 2016)^[85]
we Francji i Szwajcarii (2016)^[86]
w Kirgistanie (2017)^[87]
w Uzbekistanie (2017)^[88]
w Rumuńskim Kościele Prawosławnym (2017)^[89]
w Bułgarskim Kościele Prawosławnym (2018)^[90]
w Albańskim Kościele Prawosławnym (2018)^[91]
w Patriarchacie Konstantynopolitańskim (2018)^[92]
na Białorusi (2018)^[93]
we Francji (2019)^[94]
w Azerbejdżanie (2019)^[95]
w Jordanii (2020)^[96]

Działalność zagraniczna

Patriarcha Cyryl opowiadał się za bliższą współpracą między kierowanym przez siebie Kościołem a Komisją Europejską^[97]. Równocześnie porównywał sytuację w Europie Zachodniej do czasów wojującego ateizmu w Związku Radzieckim, twierdząc, iż współczesna cywilizacja zachodnia w podobny sposób usiłuje usunąć religię z życia publicznego^[98].

Wielokrotnie wyrażał swój niepokój w kwestii sytuacji chrześcijan na Bliskim Wschodzie^[99], protestował przeciwko prześladowaniom chrześcijan w Egipcie^[100]. Wzywał prawosławnych do aktywnego udziału w rozwiązywaniu konfliktów społecznych w regionie^[101]. 23 marca 2011 spotkał się w Moskwie z Mahmudem Abbasem, prezydentem Autonomii Palestyńskiej^[102].

Apelował o zjednoczenie Cypru^[103].

W czerwcu 2010, w czasie modlitwy w Katyniu, wezwał narody polski i rosyjski do pojednania^[104].

We wrześniu 2010 patriarcha Cyryl przesłał pozdrowienia władzom nieuznawanej przez społeczność międzynarodową Republiki Południowej Osetii^[105]. W grudniu 2010 pogratulował Alaksandrowi Łukaszence zwycięstwa w wyborach prezydenckich, uznanych przez obserwatorów OBWE za sfałszowane. Zaapelował również do niego o kontynuację polityki „braterskich relacji” z Rosją^[106]. W czerwcu 2011 wyraził pogląd, iż w świecie powinno istnieć więcej ośrodków władzy politycznej i ekonomicznej niż jeden, jak również stwierdził, iż jednym z takich ośrodków powinna stać się Rosja^[107].

W styczniu 2012 patriarcha zapowiedział zorganizowanie przez Rosyjski Kościół Prawosławny pomocy dla najbardziej potrzebujących mieszkańców dotkniętej kryzysem Grecji^[108].

17 sierpnia 2012 Cyryl oraz przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski arcybiskup Józef Michalik podpisali na Zamku Królewskim w Warszawie przesłanie Kościołów prawosławnego i katolickiego, wzywające do pojednania polsko-rosyjskiego^[109].

W lipcu 2013 Cyryl uczestniczył w wielodniowych uroczystościach 1025. rocznicy chrztu Rusi Kijowskiej, który odbywały się kolejno w Moskwie, Kijowie i Mińsku, z udziałem prezydentów Rosji, Ukrainy i Białorusi oraz przedstawicieli większości autokefalicznych Kościołów prawosławnych, w tym ośmiu zwierzchników lokalnych Cerkwi^[110]. W ich ramach patriarcha moskiewski i całej Rusi współcelebrował Świętą Liturgię w moskiewskim soborze Chrystusa Zbawiciela^[111] oraz na miejscu pierwszej znanej ze źródeł pisanych cerkwi w Mińsku^[112], w Kijowie na Górce św. Włodzimierza odprawił molebień razem z metropolitą kijowskim i całej Ukrainy Włodzimierzem^[113]. W ocenie analityków Patriarchat Moskiewski wykorzystywał rocznicę chrztu Rusi, by umocnić swoje wpływy na obszarze, gdzie dominują prawosławie, język i kultura rosyjska, jak również podkreślić, że jest jedynym kontynuatorem tradycji chrześcijańskich na wschodniej Słowiańszczyźnie. Pod tym względem interesy Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego są tożsame z dążeniami rządu rosyjskiego^[114].

Wzywał prezydenta USA Baracka Obamę do wycofania się z planów interwencji militarnej w ogarniętej wojną domową Syrii we wrześniu 2013, twierdząc, że pogorszy ona jeszcze sytuację obywateli kraju^[115]. W 2015, po tym, gdy swoją obecność wojskową w Syrii zwiększyła Rosja, wyrażał natomiast nadzieję, że dzięki temu wojna domowa w Syrii zostanie zakończona, a na Bliskim Wschodzie nastanie pokój^[116].

Wobec kryzysu na Ukrainie

Patriarcha Cyryl długo nie komentował protestów na Ukrainie na przełomie lat 2013/2014^[117]. Dopiero w lutym 2014 patriarcha Cyryl oficjalnie modlił się o pokój na Ukrainie i konsolidację jej społeczeństwa, jak również w intencji ofiar zamieszek w Kijowie^[118]^[119]. Modlitwy takie polecił odprawić we wszystkich cerkwiach Patriarchatu Moskiewskiego w dniu 23 lutego 2014^[120]. Równocześnie ostrzegał przed politycznym zaangażowaniem Cerkwi i odradzał duchowieństwu udział w protestach^[117].

W toku kryzysu krymskiego, odpowiadając na apel locum tenens metropolii kijowskiej metropolity Onufrego, zapewniał, iż podejmie wszelkie środki, by na Ukrainie nie doszło do rozlewu krwi i śmierci osób cywilnych. Stwierdził, że naród ukraiński powinien sam zdecydować o swojej przyszłości^[121]. Odnosząc się natomiast do problemów wyznaniowych (podział w Cerkwi prawosławnej), zaznaczał, że mogą być one rozwiązywane jedynie w zgodzie z prawem kanonicznym^[122]. 18 marca 2014 nie wziął udziału w uroczystości przyjęcia Krymu w poczet podmiotów Federacji Rosyjskiej, ale wbrew oczekiwaniom hierarchii Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego nie skrytykował jednoznacznie zmiany granic^[117].

Gdy konflikt na Ukrainie wschodniej zaostrzył się, patriarcha nadal podkreślał neutralność stanowiska Cerkwi prawosławnej i wzywał do pogodzenia się walczących stron^[123]^[124]. Równocześnie w lipcu 2014 zaprzeczał, jakoby Rosja była w konflikcie agresorem i podziękował Władimirowi Putinowi za formułowanie idei, które „łączą ludzi”^[117].

Po inwazji na Ukrainę w 2022 r.

Podczas rozpoczętej przez prezydenta Władimira Putina agresji militarnej wobec Ukrainy, trwającej od 24 lutego 2022 r., Cyryl w swoich wypowiedziach popierał działania wojenne władz Rosji, nazywając je „jedynym słusznym wyborem”^[125]. 3 kwietnia 2022 r. Cyryl podtrzymał swoje stanowisko, oświadczając, że wojna między Rosjanami a Ukraińcami została sprowokowana przez ingerencję Zachodu w sprawy „Świętej Rusi”. Stwierdził też, że działania Rosji mają charakter obrony swojej ojczyzny^[126]. Rosyjski Kościół Prawosławny i jego zwierzchnik poparli wojnę i działania Władimira Putina, chociaż prowadziło to do konfliktu Cerkwi rosyjskiej z innymi autokefalicznymi Kościołami prawosławnymi, występującymi przeciwko agresji na Ukrainę^[127].

Poglądy

W 2009, na krótko przed wyborem na urząd patriarchy, Cyryl (Gundiajew) stwierdził, iż jest przeciwnikiem reform w Kościele, który ze swojej definicji jest konserwatywny, ma bowiem zachowywać w niezmiennej postaci wiarę i Tradycję Apostolską. Nawiązując do wielkich ruchów reformatorskich w historii Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego – reform patriarchy moskiewskiego Nikona oraz Żywej Cerkwi – stwierdził, iż przyniosły one jedynie podziały wśród duchowieństwa i wiernych. Zdaniem hierarchy zmiany w Kościołach zachodzą naturalnie i stopniowo^[128]. Przed soborem lokalnym, który wybrał go na patriarchę, miał opinię modernisty, duchownego prozachodniego i reformatora Kościoła. W związku z tym w ocenie A. Czerniajewa jego konserwatywna retoryka w okresie poprzedzającym wybory nie była autentyczna^[3]. Ten sam autor uważa jednak Cyryla za zwolennika administracyjnych, autorytarnych metod zarządzania Kościołem i naśladowcę scentralizowanego modelu organizacji kościelnej znanego mu z Kościoła katolickiego. W jego ocenie w tym duchu utrzymane były wprowadzone przez patriarchę zmiany w organizacji Cerkwi, jakich dokonał po 2009^[3]. Przeciwną ocenę działań Cyryla na tym polu przedstawił Eugeniusz Czykwin, który podkreśla, iż w okresie sprawowania urzędu przez patriarchę praktyką poprzedzającą decyzje Soboru Biskupów stały się dyskusje na forum Międzysoborowego Zgromadzenia, w którym na równi z duchowieństwem zasiadają delegaci świeccy^[2].

W 2011 duchowny wyraził pogląd, iż koncepcja multikulturalizmu okazała się niemożliwa do realizacji. Jako alternatywę dlań przedstawił pokojowe stosunki między społecznościami, z których każda żyje według własnych przekonań, bez konieczności akceptowania obcych koncepcji kulturalnych^[129].

Jest przeciwnikiem aborcji, eutanazji, zapłodnienia in vitro oraz legalizacji związków homoseksualnych^[2]. Podkreśla chrześcijańskie korzenie kultury europejskiej i twierdzi, że w ich duchu powinna kształtować się duchowość i moralność współczesnych Europejczyków^[130].

W 2010 patriarcha Cyryl skrytykował rozwarstwienie społeczne współczesnej Rosji i stwierdził, iż obojętność Kościoła na analogiczny problem w Rosji carskiej była jedną z przyczyn ataku nań w Rosji Radzieckiej^[2].

9 kwietnia 2011, komentując wyrażaną pod adresem Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego krytykę (wyrażaną szczególnie przez rosyjskich liberałów^[2]), patriarcha stwierdził, iż jest ona efektem aktywności Cerkwi na różnych polach społecznych^[131].

Głoszenie moralności prawosławnej

Jako jedno ze swoich głównych zadań jako patriarchy Cyryl określił:

cerkiewne głoszenie duchowno-moralnych ideałów dostosowanych do realiów współczesnego życia^[66]

Patriarcha podkreślał, iż w jego ocenie charakter słowa bożego jest współcześnie przyćmiony przez ideologie stworzone przez człowieka, co ocenia zdecydowanie negatywnie^[66]. Twierdził również, iż zadaniem Cerkwi jest wzmocnienie jej pozycji społecznej i upowszechnienie głoszonej przez nią etyki, wbrew dokonującej się w XX w. marginalizacji religii w ZSRR^[3]. Duchowny podkreślał, iż wierzy w możliwość głębokiej przemiany całej Rosji dzięki utrwaleniu się w społeczeństwie etyki prawosławnej^[132]. W lipcu 2011 stwierdził, że zadaniem Cerkwi jest zmiana postrzegania religii prawosławnej w społeczeństwie rosyjskim ze swojego rodzaju „folkloru” na realny światopoglądowy punkt odniesienia większości obywateli^[133].

Cyryl kilkakrotnie twierdził, iż istnieje związek między moralną postawą człowieka a katastrofami naturalnymi oraz awariami zbudowanych przez człowieka urządzeń (np. katastrofa w Czarnobylu). Zdaniem patriarchy nie ma sensu wstrzymywanie postępu technologicznego, człowiek musi natomiast nauczyć się korzystać z dóbr naturalnych w mądry sposób^[134], zaś zagrożenia wynikające z rozwoju cywilizacji mogą być niwelowane przez siłę wiary^[135]. W lipcu 2011, nawiązując do zatonięcia statku wycieczkowego „Bułgarija” w Tatarstanie na Wołdze oraz do katastrofy lotniczej w Pietrozawodsku stwierdził, iż wydarzenia te pokazują niski poziom moralny społeczeństwa: zdaniem patriarchy doszło do nich, gdyż właściciele będących w złym stanie technicznym urządzeń dopuścili do ich dalszej eksploatacji dla uzyskania korzyści materialnych^[136].

We wrześniu 2011, w czasie wizyty w eparchii magadańskiej, patriarcha nazwał Kołymę „rosyjską Golgotą”. Stwierdził, że Związek Radziecki musiał upaść, gdyż był państwem bez Boga; z tego powodu żadne czynniki ekonomiczne, polityczne i społeczne nie przełożyły się na realizację deklarowanego celu – szczęśliwego życia obywateli. Podkreślił, że pamięć o zbrodniach dokonanych w ZSRR powinna budzić refleksję nad skutkami życia bez wiary^[137]. W grudniu 2011 patriarcha stwierdził, że jeśli nie dojdzie do wewnętrznej przemiany człowieka, Rosja stale będzie w kryzysie^[138]. W styczniu 2012 stwierdził, że wychowanie młodego pokolenia w duchu moralności jest kluczowym problemem państwa rosyjskiego^[139]. W październiku 2013 stwierdził, że pozytywne przemiany w państwie oraz w życiu każdego człowieka zależą od jego rozwoju duchowego^[140].

Relacje państwa i Kościoła

W dniu objęcia tronu patriarszego Cyryl wygłosił przemówienie, w którym opowiadał się za współpracą państwa i Kościoła na zasadach symfonii^[141]. Uważany jest przy tym za zwolennika niezależności Kościoła od polityki państwowej^[23].

Cyryl wzywał do budowy społeczeństwa rosyjskiego opartego na wartościach chrześcijańskich^[142]^[143] i oparciu się na normach moralnych w procesie modernizacji państwa^[144], czy wręcz opracowania katalogu podstawowych wartości, na których wszystkie partie polityczne powinny obowiązkowo opierać działalność^[145]. Czynny udział Kościoła w życiu społecznym uważa za uzasadniony wobec faktu, iż we współczesnym świecie jego zdaniem grzech występuje z niespotykaną dotąd siłą^[146]. Twierdzi jednak również, iż sam Kościół nie powinien stanowić siły politycznej^[147]. Jego zadania w 2010 definiował następująco:

Rosyjska Cerkiew nie zabiega o status Kościoła państwowego. Cerkiew, będąc oddzielona od państwa, nie jest jednak oddzielona od społeczeństwa. Nie może więc nie poczuwać się do odpowiedzialności za duchowy stan narodu^[2]

W lipcu 2011 patriarcha stwierdził, że odrodzenie Rosji i jej dobrobyt będą zależały od tego, na ile obywatele kraju będą utożsamiali się z ideałami głoszonymi przez Cerkiew, a nie tylko dążyli do bogacenia się^[148].

W 2010 wysoko ocenił działalność Władimira Putina jako premiera Federacji Rosyjskiej^[149], zaś w 2012 – jego udział w rozwiązaniu kryzysu w Rosji w latach 90. XX wieku^[42]. W maju 2011 zadeklarował, iż Rosyjski Kościół Prawosławny nie będzie udzielał poparcia żadnej partii politycznej^[150].

Jest zwolennikiem nauczania religii w szkołach^[5]. Wypowiadał się przeciwko ślubom cywilnym^[5].

W 2011 patriarcha skrytykował radziecką interwencję w Afganistanie w 1979^[151]. Poparł inwazję Rosji na Ukrainę^[152]^[153], uzasadniając ją m.in. walką z tęczową zgnilizną^[154].

Zaangażowanie w ruch ekumeniczny

Jako metropolita, a następnie w pierwszych latach patriarchatu uważany był za teologa liberalnego w kwestii relacji międzykościelnych, przychylnie nastawionego do idei ekumenizmu^[15]. Jako biskup i metropolita opowiadał się za prowadzeniem dialogu ekumenicznego, w szczególności prawosławno-katolickiego. Twierdził, iż dwa centra chrześcijaństwa we współczesnej Europie stanowią Moskwa oraz Watykan^[15]. Komentując stan dialogu prawosławno-katolickiego, Cyryl podkreślił, iż od 1980 prowadzony jest systematyczny dialog teologiczny ukierunkowany na wyjaśnienie problemów dzielących obydwa wyznania, nie jest jednak możliwe natychmiastowe ich rozwiązanie^[155].

Wzywał wszystkich chrześcijan do współpracy w głoszeniu swojej wiary^[156]. W styczniu 2010 wyraził także nadzieję na pełne przywrócenie widzialnej jedności Kościoła^[157]. Natomiast w listopadzie 2010 duchowny stwierdził, iż mimo wszelkich trudności we wzajemnych relacjach Kościoły katolicki i prawosławny wspólnie bronią tradycyjnych wartości, m.in. modelu rodziny, przeciw „agresywnemu świeckiemu liberalizmowi” oraz sprzeciwiają się eksperymentom biologiczno-medycznym sprzecznym z godnością człowieka^[155].

Krytyczniej patriarcha odnosił się do Kościołów tradycji protestanckiej. Wyrażał „niepokój” wobec wyrażanej przez część z nich zgody na zawieranie małżeństw jednopłciowych i ordynacje homoseksualistów. Podkreślał przy tym, iż Kościoły protestanckie nie są w swoich poglądach jednorodne^[155].

12 lutego 2016 patriarcha Cyryl jako pierwszy w historii patriarcha moskiewski i całej Rusi spotkał się ze zwierzchnikiem Kościoła katolickiego – papieżem Franciszkiem, gdzie punktem kulminacyjnym tego spotkania było podpisanie wspólnej katolicko-prawosławnej deklaracji^[158].

Koncepcja Świętej Rusi

Patriarcha Cyryl w wystąpieniach publicznych wielokrotnie nawiązywał do idei Świętej Rusi. Twierdzi, iż współcześnie tworzą ją państwa Rosja, Białoruś i Ukraina, co stanowi również podstawę dla nietworzenia na terenie dwóch ostatnich wymienionych krajów autokefalicznych Kościołów prawosławnych^[29]. W czasie wizyty na Ukrainie z okazji 1020. rocznicy chrztu Rusi Kijowskiej metropolita Cyryl stwierdził w publicznym wystąpieniu, iż:

Rosja, Ukraina i Białoruś to Święta Ruś. Święta Ruś to ideał miłości, dobra i prawdy. Święta Ruś to piękno, Święta Ruś to siła i my razem z wami stanowimy jedną Świętą Ruś.^[29]

Również bezpośrednio po objęciu urzędu patriarchy Cyryl stwierdził, iż jego zadaniem jako patriarchy jest dbałość o zachowanie całości terenu kanonicznego Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, w tym utrwalenie duchowej jedności między narodami zamieszkującymi na jego terenie. Tym samym wykluczył możliwość powstawania nowych Kościołów autokefalicznych w krajach powstałych po rozpadzie ZSRR^[66]. W 2009 w czasie wizyty na Białorusi podkreślał, że jako patriarcha moskiewski i całej Rusi nie jest jedynie zwierzchnikiem prawosławnych administratur w Federacji Rosyjskiej^[30]. Deklarował ponadto, iż narody rosyjski i białoruski są trwale złączone poprzez wspólne wartości^[30].

Jeszcze przed wyborem na zwierzchnika Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego Cyryl był określany jako zwolennik „prawosławnego imperium panrosyjskiego”^[15]. Hierarcha wielokrotnie nawiązywał również do idei „Moskwy – Trzeciego Rzymu”, uważa Patriarchat Moskiewski za kontynuatora tradycji bizantyjskich oraz popiera koncepcję terenu kanonicznego w kontekście Patriarchatu Moskiewskiego^[15]. Z tych też powodów wypowiadając się jako przewodniczący Wydziału Zewnętrznych Stosunków Cerkiewnych wielokrotnie zarzucał Kościołowi katolickiemu prowadzenie polityki prozelityzmu wobec prawosławnych mieszkańców ziem byłego ZSRR^[15]. Równocześnie określał siłową likwidację Kościoła greckokatolickiego w ZSRR jako działanie legalne i ważne kanonicznie^[15]. Protestował również przeciwko udziałowi Patriarchatu Konstantynopolitańskiego w działaniach na rzecz przywrócenia jedności Kościoła prawosławnego na Ukrainie^[15]. Prowadził natomiast nieudane rozmowy ze zwierzchnikiem Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego metropolitą Metodym (Kudriakowem) w kwestii ewentualnego wejścia kierowanych przez niego struktur do Patriarchatu Moskiewskiego na prawach szerokiej autonomii^[20].

Jeszcze przed wyborem na patriarchę Cyryl (Gundiajew) wzywał do jedności między narodem rosyjskim, państwem rosyjskim i Rosyjskim Kościołem Prawosławnym w celu uczynienia z Rosji jednego z centrów globalizacji i cywilizacji „słowiańsko-prawosławnej”^[15]^[159]. Opowiada się za zachowaniem języka cerkiewnosłowiańskiego jako liturgicznego w Rosyjskim Kościele Prawosławnym, argumentując, że współczesny język rosyjski nie oddaje w pełni sensu tekstu cerkiewnosłowiańskiego^[160].

Cyryl nie zrezygnował z koncepcji jedności narodów wschodniosłowiańskich także po inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 r. - w Wielkanoc 2023 r. określił całość ziem rosyjskich, ukraińskich i białoruskich jako jedną ziemię rosyjską (ruską), a wojnę między Rosjanami i Ukraińcami jako spór wewnętrzny^[161].

Krytyka

Od wielu lat poważnym krytykiem patriarchy jest rosyjski teolog Andriej Kurajew^[162]^[163], którego Cyryl I koniec końców zmusił do emigracji^[164].

Publikacje

Cyryl (Gundiajew) jest autorem następujących publikacji^[6]:

Stanowlenije i razwitije cerkownoj jerarchii i uczenije Prawosławnoj Cerkwi o jejo błagodatnom charaktierie, Leningrad 1971
Wyzowy sowriemiennoj ciwilizacii. Kak otwieczajet na nich Prawosławnaja Cerkow', Moskwa 2002
Słowo Pastyria. Bog i czełowiek. Istorija spasienija, Moskwa 2004
L’Evangile et la liberté. Les valeurs de la Tradition dans la société laïque, Paris 2006
Swoboda i otwiestwiennost’: w poiskach garmonii, Moskwa 2008 (tłumaczenie polskie: Wolność i odpowiedzialność. W poszukiwaniu harmonii, Warszawa 2010)
Cerkow’ prizywajet k jedinstwu, Mińsk 2010
Propowiedi 2009–2010, Siergijew Posad 2010
Tajna pokajanija. Wielikopostnyje propowiedi (2001–2010), Moskwa 2011^[165]

oraz 1580 innych publikacji, w tym prasowych.

Odznaczenia

Kościelne

Patriarcha Cyryl posiada m.in. następujące odznaczenia cerkiewne^[6]:

Order Świętego Równego Apostołom Księcia Włodzimierza II stopnia,
Order Świętego Aleksego, Metropolity Moskiewskiego,
Order Świętego Księcia Daniela Moskiewskiego I i II stopnia,
Order Świętego Sergiusza z Radoneża I i II stopnia,
Order Świętego Innocentego, Metropolity Moskiewskiego II stopnia.

Świeckie

Order Świętego Andrzeja (2021)^[166]
Order Przyjaźni Narodów (1988)^[6]
Order Przyjaźni^[167]
Order Za Zasługi dla Ojczyzny III klasy (2000)^[168] II stopnia (2006)^[169]
Order Aleksandra Newskiego (2011)^[170]
Order Księcia Jarosława Mądrego I klasy – Ukraina (2013)^[171] (pozbawiony 2024)^[172]^[173]
Order José Martí (2016)^[174]
Order Republiki Serbii I stopnia (2021)^[175]

Tytuły honorowego obywatela

Doktoraty honoris causa

Tytuł doktora honoris causa nadały patriarsze Cyrylowi następujące uczelnie^[6]:

Akademia Teologiczna w Budapeszcie (1987)
Państwowy Uniwersytet w Perugii (2002)
Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie (2004)
Rosyjski Państwowy Uniwersytet Społeczny (2005)
Państwowy Uniwersytet Politechniczny w Petersburgu (2007)
Kijowska Akademia Duchowna (2009)
Instytut Teologiczny Świętych Cyryla i Metodego (Państwowy Uniwersytet Białoruski w Mińsku) (2009)
Petersburska Akademia Duchowna (2009)
Rosyjska Akademia Służby Państwowej przy Prezydencie Federacji Rosyjskiej (2009)
Narodowy Uniwersytet Badań Jądrowych (2010)
Wojskowa Akademia Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego im. Piotra Wielkiego (2010)
Państwowy Uniwersytet w Pietrozawodsku (2010)
Państwowy Uniwersytet w Erywaniu (2010)
Odeska Narodowa Akademia Prawnicza (2010)
Dniepropetrowski Uniwersytet Narodowy im. Ołesia Honczara (2010)
Moskiewska Akademia Duchowna (2010)
Państwowy Uniwersytet w Woroneżu (2011)^[179]
Uniwersytet Moskiewski (2011)^[180]

Z okazji 65. urodzin hierarchy, przypadających w listopadzie 2011, powstał poświęcony mu film Put’ pastyria^[181].

Uwagi

↑ Tj. z Patriarchatami Konstantynopolitańskim, Aleksandryjskim, Antiocheńskim i Jerozolimskim.
↑ Patriarcha Cyryl pozostawał tymczasowym ordynariuszem jednej z nich – eparchii kaliningradzkiej i bałtijskiej, a następnie, po utworzeniu metropolii kaliningradzkiej (2016) objął tymczasowy zarząd nowej administratury (zob. Калининградская епархия, Калининградская митрополия).

Przypisy

↑ Устав Русской Православной Церкви – Глава IV. Патриарх Московский и всея Руси, п.9.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ E. Czykwin. Patriarcha Cyryl nie boi się wyzwań. „Przegląd Prawosławny”. 3 (309), s. 28–29, marzec 2011. Białystok. ISSN 1230-1078.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Czerniajew A: Patriarch Kiriłł kak nowyj Nikon. Niezawisimaja Gazieta, 3 lutego 2010. [dostęp 2011-05-16]. (ros.).
↑ Patriarch mog stat’ fiłołogom jesli b wstupił w Komsomoł. Komsomolskaja prawda, 2 lutego 2009. [dostęp 2009-07-20]. (ros.).
↑ ^a ^b ^c ^d Szestnadcatyj. Rossijskaja Gazeta, 29 stycznia 2009. [dostęp 2009-07-20]. (ros.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x Biografia Swiatiejszego Patriarcha Moskowskogo i wsieja Rusi Kiriłła. patriarchia.ru, 1 lutego 2009. [dostęp 2009-07-20]. (ros.).
↑ О подворье – Подворье Оптиной Пустыни в Санкт-Петербурге (СПб) [online], www.rp-c.ru [dostęp 2016-02-28] .
↑ Put’ k swiaszczenstwu. K 100-letiju so dnia rożdienija protojereja Michaiła Gundiajewa. Журнал Московской патриархии, maj 2008. [dostęp 2009-07-20]. (ros.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f A. Matreńczyk. Na tym świecie nie bójcie się niczego. „Przegląd Prawosławny”. 3 (285), s. 4–8, marzec 2009. Białystok. ISSN 1230-1078.
↑ ^a ^b Justyna Prus: Nowy patriarcha. Rzeczpospolita, 28 stycznia 2009. [dostęp 2009-07-20]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Mitropolit smolenskij i kaliningradskij Kiriłł. portal-credo.ru, styczeń 2009. [dostęp 2011-05-14]. (ros.).
↑ Отошел ко Господу почетный настоятель Спасо-Преображенского собора г. Санкт-Петербурга протоиерей Николай Гундяев. patriarchia.ru, 31 grudnia 2021. [dostęp 2021-12-31]. (ros.).
↑ Rosja: Patriarcha Cyryl chrzcił członków partii komunistycznej. ekai.pl. [dostęp 2009-07-20]. (pol.).
↑ ^a ^b A. Siergij: Patriarch Kiriłł. versii.com, 28 stycznia 2009. [dostęp 2011-05-18]. (ros.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ A. Załuckij: Igrok global’nogo massztaba. portal-credo.ru, 28 listopada 2006. [dostęp 2011-05-14]. (ros.).
↑ red. Bowker M., Ross C.: Russia after the cold war. Pearson Education, 2000, s. 195. ISBN 0-582-36815-4.
↑ «Эпоха нового мученичества. Дискриминация христиан в разных регионах мира». Выступление митрополита Волоколамского Илариона в Московской духовной академии / Статьи / Патриархия.ru [online], Патриархия.ru, 22 lutego 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ WacławW. Radziwinowicz WacławW., Patriarcha Cyryl, wierny Putinowi bohater wielu skandali [online], wyborcza.pl, 13 sierpnia 2012 [dostęp 2024-02-01] .
↑ АлександрА. Солдатов АлександрА., За что рабу Божьему Кириллу благодарить «раба на галерах». Чем занимался в «лихие 90-е» предстоятель РПЦ [online], Nowaja gazieta, 8 czerwca 2262 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ^a ^b ^c Władimirow O: Mitropolit Kiriłł posle Ukrainy. portal-credo.ru. [dostęp 2011-05-14]. (ros.).
↑ W Gawanie oswiaszczen russkij chram. patriarchia.ru, 20 października 2008. [dostęp 2011-05-14]. (ros.).
↑ Fidiel Kastro sczitajet mitropolita Kiriłła swoim sojuznikom w protiwostojanii amierikanskomu impierializmu. patriarchia.ru, 23 października 2008. [dostęp 2011-05-14]. (ros.).
↑ ^a ^b Halpin T: Russian Orthodox Church choses between ‘ex-KGB candidates’ as Patriarch. The Times, 26 stycznia 2009. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).
↑ ^a ^b D. Solovyov, O. Shchedrov: Russians bid farewell to Patriarch at grand funeral. reuters.com, 9 grudnia 2008. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).
↑ Archijerejskij Sobor izbrał trioch kandidatow na Moskowskij Patriarszyj Prestoł. patriarchia.ru, 25 stycznia 2009. [dostęp 2011-05-14]. (ros.).
↑ ^a ^b W Chramie Christa Spasitiela sostojałas’ intronizacija Swiatiejszego Patriarcha Moskowskogo i wsieja Rusi Kiriłła. patriarchia.ru, 25 stycznia 2009. [dostęp 2011-05-14]. (ros.).
↑ Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł wozgławił pierwoje zasiedanije Wysszego Cerkownogo Sowieta Russkoj Prawosławnoj Cerkwi. patriarchia.ru, 14 kwietnia 2011. [dostęp 2011-05-17]. (ros.).
↑ ^a ^b P. Kościński. Bitwa religijna o Kijów. „Rzeczpospolita”, 5 kwietnia 2011. Warszawa: Presspublica. ISSN 0208-9130.
↑ ^a ^b ^c Matreńczyk A. Jednoczy nas matka ruskich miast. „Przegląd Prawosławny”. 8 (278), s. 32–33, sierpień 2008. Białystok. ISSN 1230-1078.
↑ ^a ^b ^c A. Matreńczyk. Biała Ruś przyjmuje patriarchę. „Przegląd Prawosławny”. 10 (292), s. 43–44, październik 2009. Białystok. ISSN 1230-1078.
↑ Wsiemirnyj Russkij Narodnyj Soboru (WRNS). patriarchia.ru. [dostęp 2011-05-28]. (ros.).
↑ Patriarch Kirill urges tough crackdown on far-right groups. interfax-religion.com, 14 grudnia 2010. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).
↑ Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł priniał uczastie w pamiatnom mieroprijatii „Russkaja Prawosławnaja Cerkow w gody Wielikoj Otieczestwiennoj Wojny 1941–1945”. patriarchia.ru, 9 maja 2011. [dostęp 2011-05-17]. (ros.).
↑ Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł wozłożył wienok k Miemoriału sławy w Charkowie. patriarchia.ru, 8 maja 2011. [dostęp 2011-05-17]. (ros.).
↑ Priedstojatiel Russkoj Cerkwi prizwał wietieranow niesti mołodieży prawdu o Pobiedie w Wielikoj Otieczestwiennoj wojnie. patriarchia.ru, 9 maja 2011. [dostęp 2011-05-17]. (ros.).
↑ A. Matreńczyk. Patriarcha Kirył człowiekiem roku. „Przegląd Prawosławny”. 1 (307), s. 44, styczeń 2011. Białystok. ISSN 1230-1078.
↑ Two thirds of Russians welcome Patriarch Kirill’s course – poll. interfax-religion.com, 28 stycznia 2011. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).
↑ Rosja: Patriarcha Cyryl miał zawał?. orthodoxia.pl, 8 sierpnia 2011. [dostęp 2011-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
↑ Na czetwiertyj dien’ posle wychoda iz bolnicy Patriarch RPC MP Kiriłł wnow’ nie smog sowierszyt’ liturgiju.
↑ Patriarcha Cyryl: Rosji nie stać na kolejną rewolucję [online], wiadomosci.wp.pl, 7 stycznia 2012 [dostęp 2024-02-01] (pol.).
↑ Putin has biggest chance of becoming president – Patriarch Kirill.
↑ ^a ^b Patriarch Kirill thanks Putin for leading the country out of crisis in 1990s.
↑ Patriarch Kirill calls Pussy Riot action the Devil’s mockery.
↑ Orthodox Church calls for punishing performers, organizers of stunt at Christ the Savior Cathedral.
↑ Решением Священного Синода образован Среднеазиатский митрополичий округ [online], patriarchia.ru, 27 lipca 2011 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ^a ^b ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 5-6 октября 2011 года [online], patriarchia.ru, 6 października 2011 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 27-28 декабря 2011 года [online], patriarchia.ru, 28 grudnia 2011 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 15-16 марта 2012 года [online], patriarchia.ru, 16 marca 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 6-7 июня 2012 года [online], patriarchia.ru, 7 czerwca 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 26 июля 2012 года [online], patriarchia.ru, 26 lipca 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 4 октября 2012 года [online], patriarchia.ru, 4 października 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 25-26 декабря 2012 года [online], patriarchia.ru, 26 grudnia 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 16 июля 2013 года [online], patriarchia.ru, 16 lipca 2013 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ 29 maja 2013, ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 29 мая 2013 года [online], patriarchia.ru [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 2 октября 2013 года [online], patriarchia.ru, 2 października 2013 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 25-26 декабря 2013 года [online], patriarchia.ru, 26 grudnia 2013 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 19 марта 2014 года [online], patriarchia.ru, 19 marca 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 25 июля 2014 года [online], patriarchia.ru, 25 lipca 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 23 октября 2014 года [online], patriarchia.ru, 23 października 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 25 декабря 2014 года [online], patriarchia.ru, 25 grudnia 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 5 мая 2015 года [online], patriarchia.ru, 5 maja 2015 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 21 октября 2016 года [online], patriarchia.ru, 21 października 2016 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 27 декабря 2016 года [online], patriarchia.ru, 27 grudnia 2016 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 6 октября 2017 года [online], Патриархия.ru [dostęp 2017-10-08] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 13 апреля 2021 года. patriarchia.ru, 13 kwietnia 2021. [dostęp 2021-04-15]. (ros.).
↑ ^a ^b ^c ^d A. Matreńczyk. Bóg i Cerkiew nakładają na mnie ciężki krzyż. „Przegląd Prawosławny”. 3 (285), s. 2–4, marzec 2009. Białystok. ISSN 1230-1078.
↑ Zawierszyłsia wizit Priestojatiela Russkoj Prawosławnoj Cerkwi w Konstantynopolskij Patriarchat. patriarchia.ru, 7 lipca 2009. [dostęp 2011-05-15]. (ros.).
↑ A. Matreńczyk. Spotkanie zwierzchników Cerkwi Rosyjskiej i Gruzińskiej. „Przegląd Prawosławny”. 12 (294), s. 43, grudzień 2009. Białystok. ISSN 1230-1078.
↑ Church important factor of Russian-Georgian relationship stabilization – Patriarch Kirill. patriarchia.ru, 19 listopada 2010. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).
↑ Abkhazia, S. Ossetia remain within Georgian Church’s jurisdiction – Patriarch Kirill.
↑ A. Matreńczyk. Patriarcha Bartłomiej z wizytą w Rosji. „Przegląd Prawosławny”. 6 (300), s. 42, czerwiec 2010. Białystok. ISSN 1230-1078.
↑ В Московском Кремле состоялась встреча Предстоятелей и представителей семи Поместных Православных Церквей [online], patriarchia.ru, 21 listopada 2011 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ Священный Синод Русской Православной Церкви признал невозможным дальнейшее пребывание в евхаристическом общении с Константинопольским Патриархатом / Новости / Патриархия.ru [online], Патриархия.ru [dostęp 2018-10-16] (ros.).
↑ РПЦ разрывает отношения с главой Элладской церкви. Он признал автокефалию Украины, „BBC News Русская служба” [dostęp 2022-09-28] (ros.).
↑ РПЦ официально разорвала связи с Александрийским патриархом из-за признания им ПЦУ [online], Interfax.ru [dostęp 2022-09-28] (ros.).
↑ Журнал Московской Патриархии [online], www-old.srcc.msu.ru, sierpień 2009 [dostęp 2024-02-01] .
↑ Завершился официальный визит Святейшего Патриарха Кирилла в Антиохийский Патриархат [online], patriarchia.ru, 16 listopada 2011 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ Завершился визит Предстоятеля Русской Православной Церкви в Святую Землю [online], patriarchia.ru, 15 listopada 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ Завершился первый официальный визит Святейшего Патриарха Кирилла в Болгарскую Православную Церковь [online], patriarchia.ru, 30 kwietnia 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ Завершился визит Святейшего Патриарха Кирилла в Кипрскую Церковь [online], patriarchia.ru, 12 czerwca 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ Завершился визит Предстоятеля Русской Православной Церкви в Польшу [online], patriarchia.ru, 19 sierpnia 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ Начался визит Святейшего Патриарха Кирилла в Китай [online], patriarchia.ru, 10 maja 2013 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 25 декабря 2014 года [online], patriarchia.ru, 25 grudnia 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ 11-22 февраля состоялся визит Святейшего Патриарха Кирилла в страны Латинской Америки [online], patriarchia.ru, 22 lutego 2016 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ 15-18 октября состоялся визит Святейшего Патриарха Кирилла в Великобританию [online], patriarchia.ru, 19 października 2016 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ Завершился пастырский визит Святейшего Патриарха Кирилла в Корсунскую епархию [online], patriarchia.ru, 8 grudnia 2016 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ 27-29 мая состоялся Первосвятительский визит Святейшего Патриарха Кирилла в Киргизскую Республику / Новости / Патриархия.ru [online], patriarchia.ru, 30 maja 2017 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ С 29 сентября по 2 октября состоялся Первосвятительский визит Святейшего Патриарха Кирилла в Ташкентскую и Узбекистанскую епархию [online], patriarchia.ru, 3 października 2017 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ 26–28 октября состоялся визит Святейшего Патриарха Кирилла в Румынскую Православную Церковь. patriarchia.ru, 28 października 2017. [dostęp 2017-10-29]. (ros.).
↑ Завершился визит Святейшего Патриарха Кирилла в Болгарскую Православную Церковь. patriarchia.ru, 5 marca 2018. [dostęp 2018-03-06]. (ros.).
↑ Завершился визит Святейшего Патриарха Кирилла в Албанскую Православную Церковь. patriarchia.ru, 1 maja 2018. [dostęp 2018-05-01]. (ros.).
↑ Началась встреча Предстоятелей Константинопольской и Русской Православных Церквей. patriarchia.ru, 31 sierpnia 2018. [dostęp 2018-08-31]. (ros.).
↑ 13–15 октября состоялся Первосвятительский визит Святейшего Патриарха Кирилла в Республику Беларусь. patriarchia.ru, 16 października 2018. [dostęp 2018-10-16]. (ros.).
↑ 25–27 мая состоялся визит Святейшего Патриарха Кирилла в Страсбург. patriarchia.ru, 28 maja 2019. [dostęp 2019-05-31]. (ros.).
↑ Святейший Патриарх Кирилл прибыл в Баку. patriarchia.ru, 14 listopada 2019. [dostęp 2019-11-14]. (ros.).
↑ Святейший Патриарх Кирилл прибыл в Амман. patriarchia.ru, 25 lutego 2020. [dostęp 2020-02-26]. (ros.).
↑ Patriarch Kirill hopes to expand cooperation with the European Commission. interfax-religion.com, 23 marca 2011. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).
↑ Patriarch Kirill compares situation with religion in Europe with period of atheism in USSR. interfax-religion.com, 13 października 2010. [dostęp 2011-05-17]. (ang.).
↑ Patriarch Kirill concerned over oppressions of Christians in the Middle East. interfax-religion.com, 23 marca 2011. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).
↑ Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł prizwał ostanowit’ nasilie w otnoszenii christian Egipta. patriarchia.ru, 9 maja 2011. [dostęp 2011-05-16]. (ros.).
↑ Patriarch Kirill urges Orthodox world to be more pro-active in overcoming conflicts in Arabic countries. interfax-religion.com, 17 marca 2011. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).
↑ Swiatiejszyj Patriarch Moskowskij i wsieja Rusi Kiriłł wstrietiłsia z gławoj Palestinskoj nacionalnoj administracji Machmudom Abbasom. patriarchia.ru, 23 marca 2011. [dostęp 2011-05-16]. (ros.).
↑ Patriarch Kirill urges Cyprus reunification. interfax-religion.com, 24 stycznia 2011. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).
↑ A. Matreńczyk. Patriarcha w Katyniu. „Przegląd Prawosławny”. 7 (301). s. 43. Białystok. ISSN 1230-1078.
↑ Georgian spiritual leader criticizes Russian Patriarch for S. Ossetia message. interfax-religion.com, 27 września 2010. [dostęp 2011-05-18]. (ang.).
↑ Patriarch Kirill wishes Lukashenko to invariably develop fraternal relations with Russia. interfax-religion.com, 23 grudnia 2010. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).
↑ Unipolar world unviabel – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 17 czerwca 2011. [dostęp 2011-06-17]. (ang.).
↑ Russian Church vows to raise funds for crisis-hit Greece.
↑ Cyryl I i abp Michalik podpisali przesłanie o pojednaniu narodów Polski i Rosji. Onet, 2012-08-17. [dostęp 2012-08-17].
↑ Президент Украины вручил Предстоятелям Поместных Православных Церквей государственные награды [online], patriarchia.ru, 27 lipca 2013 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ В день памяти святой равноапостольной Ольги, великой княгини Российской, Предстоятели и иерархи Поместных Православных Церквей совершили Литургию в Храме Христа Спасителя / Новости / Патриархия.ru [online], patriarchia.ru, 24 lipca 2013 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ Предстоятели Поместных Православных Церквей совершили Божественную литургию на Минском Замчище.
↑ В ходе празднования 1025-летия Крещения Руси на Владимирской горке в Киеве совершен торжественный молебен [online], patriarchia.ru, 27 lipca 2013 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ Napięcia rosyjsko-ukraińskie z rocznicą chrztu Rusi w tle. [dostęp 2013-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-11)].
↑ Interfax-Ukraine, Patriarch Kirill urges Obama to scrap plans to strike Syria [online], Kyiv Post, 11 września 2013 [dostęp 2024-02-01] .
↑ Святейший Патриарх Кирилл: Нельзя оставаться безучастными к страданиям сирийского народа [online], patriarchia.ru, 30 września 2015 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ ^a ^b ^c ^d KatarzynaK. Chawryło KatarzynaK., Ukraińska gra patriarchy Cyryla [online], Ośrodek Studiów Wschodnich, 14 sierpnia 2014 [dostęp 2024-02-02] .
↑ Святейший Патриарх Кирилл: Мы молимся о возобновлении процесса консолидации украинского общества [online], patriarchia.ru, 26 lutego 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ Святейший Патриарх Кирилл вознес молитвы о мире на Украине [online], patriarchia.ru, 23 lutego 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ По благословению Святейшего Патриарха Кирилла во всех храмах Русской Православной Церкви будут молиться о мире на Украине и упокоении погибших [online], patriarchia.ru, 21 lutego 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ Обращение Святейшего Патриарха Московского и всея Руси Кирилла к местоблюстителю Киевской митрополичьей кафедры митрополиту Черновицкому и Буковинскому Онуфрию, архипастырям, пастырям и всем верным чадам Украинской Православной Церкви в связи с ситуацией на Украине [online], Патриархия.ru, 2 marca 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ Святейший Патриарх Кирилл: Преодолеть церковный раскол на Украине можно только каноническим путем [online], patriarchia.ru, 23 lutego 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ Святейший Патриарх Кирилл: «Одна из самых важных забот нашей Церкви сегодня — это молитвы и труды, связанные с происходящим на Украине» [online], patriarchia.ru, 30 kwietnia 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ Заявление Святейшего Патриарха Кирилла в связи с новым обострением гражданского противостояния на Украине [online], patriarchia.ru, 3 maja 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ Patriarcha Cyryl o rosyjskiej „operacji specjalnej” [online], www.onet.pl [dostęp 2022-03-07] .
↑ Слово Святейшего Патриарха Кирилла в Неделю 4-ю Великого поста после Литургии в главном храме Вооруженных сил РФ [online], Патриархия.ru [dostęp 2022-04-05] (ros.).
↑ Верная погибель - Патриарх Кирилл перешел к безоговорочному оправданию путинизма: глава РПЦ заявил, что смерть на поле боя «смоет все грехи» — но только если вы воюете за Путина [online], Nowaja gazieta, 26 września 2022 [dostęp 2022-09-28] .
↑ Russia’s prospective church leader says opposed to reforms. rian.ru. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).
↑ Global multiculturalism failed – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 14 marca 2011. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).
↑ Patriarch Kirill urges Europe to return to Christian values [online], OrthoChristian.com, 14 listopada 2014 [dostęp 2024-02-01] .
↑ Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł: Priczina obwinienij w adries Cerkwi – jeje aktiwna pozicija. patriarchia.ru, 9 kwietnia 2011. [dostęp 2011-05-17]. (ros.).
↑ Russia becomes strong power – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 13 września 2010. [dostęp 2011-05-18]. (ang.).
↑ Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł: My smożem nazwat’ nasz narod prawosławnym, kogda znaczitielnaja czast’ ludiej budiet motiwirowat’ swoi postupki religioznymi ubieżdienijami. patriarchia.ru, 18 lipca 2011. [dostęp 2011-07-18]. (ros.).
↑ Russia becomes stron power – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 26 kwietnia 2011. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).
↑ Patriarch Kirill: Strong faith and ethical feeling will help us avoid manmade disasters. interfax-religion.com, 11 maja 2011. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).
↑ Russian boat disaster shows public immorality – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 13 lipca 2011. [dostęp 2011-07-13]. (ang.).
↑ Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł: My nie dołżny zabyt’ strasznyj urok proszłogo, wied’ i siegodnia nas chotiat wiernut’ k żizni biez Boga. patriarchia.ru, 1 września 2011. [dostęp 2011-09-03]. (ros.).
↑ Святейший Патриарх Кирилл: Мы никогда не выйдем из кризисов, пока мы не изменим человека [online], patriarchia.ru, 17 grudnia 2011 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ Formation of moral youth in Russia is question of national security, Patriarch Kirill believes.
↑ Patriarch Kirill doubts that society weakened by civilization can overcome ethnic problems, corruption.
↑ Prijom ot imieni Priezidienta Rossii w czest’ archijerejew – uczastnikow Pomiestnogo sobora Russkoj Prawosławnoj Cerkwi. kremlin.ru, 2 lutego 2009. [dostęp 2011-05-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-07)]. (ros.).
↑ Patriarch Kirill urges to develop Russia on Christian values. interfax-religion.com, 12 maja 2011. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).
↑ Russia needs system of spiritual values, not ideology, Patriarch Kirill believes. interfax-religion.com, 9 grudnia 2010. [dostęp 2011-05-16]. (ang.).
↑ Modernization in Russia to base on moral norms – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 3 marca 2011. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).
↑ Patriarch Kirill suggests excluding from political life those parties that speak against basic values. interfax-religion.com, 28 grudnia 2010. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).
↑ Church’s interference in secular issues justified – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 1 lutego 2011. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).
↑ Patriarch Kirill: Church must not be political power. interfax-religion.com, 10 marca 2011. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).
↑ Swiatiejszij Patriarch Kiriłł: Błagopołuczie i jedinstwo strany zawisit ot gotownosti grażdam pomogat’ drug drugu. patriarchia.ru, 17 lipca 2011. [dostęp 2011-07-18]. (ros.).
↑ Patriarch Kirill thanks Putin for recovery of Orthodox heritage and assistance in spiritual education of Russians. interfax-religion.com, 7 października 2010. [dostęp 2011-05-17]. (ang.).
↑ Church will not favour any political party in elections, Patriarch Kirill promised. interfax-religion.com, 26 maja 2011. [dostęp 2011-05-29]. (ang.).
↑ USSR shouldn’t have invaded Afghanistan – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 14 marca 2011. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).
↑ Duchowe ramię rosyjskiego imperializmu. Patriarcha Cyryl poparł inwazję Putina na Ukrainę. Klub Jagielloński, 2022-03-01. [dostęp 2022-03-18]. (pol.).
↑ Tuż przed inwazją na Ukrainę patriarcha Moskwy mówił rosyjskim żołnierzom, że wybrali słuszną drogę. rp.pl, 2022-02-24. [dostęp 2022-03-18]. (pol.).
↑ Anton Aambroziak: Patriarcha Cyryl na barykadach. Gdy Gejropa sprowadza na Ukrainę grzech, naszym obowiązkiem jest walka. OKO.press, 2022-03-10. [dostęp 2022-03-18]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c Moscow Patriarchate, Vatican wage common fight against secular liberalism – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 28 grudnia 2010. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).
↑ Patriarch Kirill in his Christmas greeting urges Catholics and Protestants to oppose evil powers. interfax-religion.com, 28 grudnia 2010. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).
↑ Patriarcha Cyryl o jedności Kościoła. info.wiara.pl, 28 grudnia 2010. [dostęp 2011-05-15]. (pol.).
↑ В Гаване началась историческая встреча патриарха Кирилла и папы Франциска [online], www.interfax-religion.ru [dostęp 2016-02-12] .
↑ Nasz Patriarcha Cyryl. Wspólna Ojczyzna, 21.03.10. [dostęp 2012-06-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-15)].
↑ Патріарх Кирил: Вирішити проблему церковнослов’янської мови можна і бе [online], pravoslavnews.com.ua, 9 lutego 2013 [dostęp 2024-02-01] .
↑ Wielkanocne absurdy w Rosji. Putin mówi o miłosierdziu, Cyryl I o "wojnie domowej" [online], gazetapl [dostęp 2023-04-17] (pol.).
↑ Патриарх РПЦ обожился и стал четвертым лицом Троицы, – Андрей Кураев [online], Религиозно-информационная служба Украины, 10 grudnia 2023 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ БорисБ. Шибанов БорисБ., Кураев назвал «хвостоверчением» слова РПЦ о картине с патриархом на фоне «Троицы» [online], RTVI, 12 października 2023 [dostęp 2024-02-01] (ros.).
↑ Ян Мараўскі (Jan Morawicki): Kurajew o swej emigracji i samotności w serwisie YouTube (wywiad na kanale Belsat TV)
↑ Вышла в свет книга великопостных проповедей Святейшего Патриарха Кирилла [online], patriarchia.ru, 28 grudnia 2011 [dostęp 2024-02-02] (ros.).
↑ Патриарх Кирилл награждён орденом Святого апостола Андрея Первозванного. kremlin.ru, 2021-11-21. [dostęp 2022-06-06]. (ros.).
↑ Ukaz Priezidienta RF ot 28.12.1995. kremlin.ru, 28 grudnia 1995. [dostęp 2011-05-28]. (ros.).
↑ Ukaz Priezidienta RF ot 11.08.2000. kremlin.ru, 11 sierpnia 2000. [dostęp 2011-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-04)]. (ros.).
↑ Ukaz Priezidienta RF ot 20.06.2006. kremlin.ru, 20 czerwca 2006. [dostęp 2011-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-04)]. (ros.).
↑ Ukaz Priezidienta RF ot 7.01.2011. kremlin.ru, 7 stycznia 2000. [dostęp 2011-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-04)]. (ros.).
↑ УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА УКРАЇНИ №397/2013 [online], Офіційне інтернет-представництво Президента України [dostęp 2021-08-25] (ukr.).
↑ 34 зрадники України позбавлені державних нагород України: Президент підписав відповідний указ. president.gov.ua, 2024-11-22. [dostęp 2024-11-22]. (ukr.).
↑ Указ Президента України №779/2024 Про рішення Ради національної безпеки і оборони України від 22 листопада 2024 року «Про застосування та скасування персональних спеціальних економічних та інших обмежувальних заходів (санкцій)». president.gov.ua, 2024-11-22. [dostęp 2024-11-22]. (ukr.).
↑ Святейший Патриарх Кирилл награжден государственной наградой Республики Куба — орденом Хосе Марти [online], patriarchia.ru, 14 lutego 2016 [dostęp 2024-02-02] (ros.).
↑ Патријарху московском и све Русије г. Кирилу највише одликовање Републике Србије [online], spc.rs, 15 lutego 2021 [dostęp 2024-02-02] (serb.).
↑ D. Raiczew: Patriarch Kiriłł stał poczetnym grażdaninom smolenskoj obłasti. Niezawisimaja Gazieta, 5 lutego 2009. [dostęp 2011-05-18]. (ros.).
↑ Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł stał pierwym poczetnym grażdaninom Kaliningradskoj obłasti. patriarchia.ru, 5 marca 2009. [dostęp 2011-05-28]. (ros.).
↑ Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł izbran Poczetnym grażdaninom Kiemierowskoj obłasti. patriarchia.ru, 11 marca 2010. [dostęp 2011-05-28]. (ros.).
↑ Святейшему Патриарху Кириллу присуждена степень почетного доктора Воронежского государственного университета [online], patriarchia.ru, 18 września 2011 [dostęp 2024-02-02] (ros.).
↑ Святейшему Патриарху Кириллу присвоено звание почетного доктора Московского государственного университета [online], patriarchia.ru, 20 listopada 2011 [dostęp 2024-02-02] (ros.).
↑ В день 65-летия Святейшего Патриарха Кирилла на телеканале «Россия 1» состоится премьера фильма «Путь пастыря». patriarchia.ru, 16 listopada 2011. [dostęp 2011-11-16]. (ros.).

Linki zewnętrzne

Tatiana Serwetnyk, Ewa K. Czaczkowska: Patriarcha – polityk i dyplomata. rp.pl, 2012-08-15. [dostęp 2012-08-17].

[20] Tj. z Patriarchatami Konstantynopolitańskim, Aleksandryjskim, Antiocheńskim i Jerozolimskim.

[67] Patriarcha Cyryl pozostawał tymczasowym ordynariuszem jednej z nich – eparchii kaliningradzkiej i bałtijskiej, a następnie, po utworzeniu metropolii kaliningradzkiej (2016) objął tymczasowy zarząd nowej administratury (zob. Калининградская епархия, Калининградская митрополия).

[1] Устав Русской Православной Церкви – Глава IV. Патриарх Московский и всея Руси, п.9.

[wyzwania-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ E. Czykwin. Patriarcha Cyryl nie boi się wyzwań. „Przegląd Prawosławny”. 3 (309), s. 28–29, marzec 2011. Białystok. ISSN 1230-1078.

[nikon-3] Czerniajew A: Patriarch Kiriłł kak nowyj Nikon. Niezawisimaja Gazieta, 3 lutego 2010. [dostęp 2011-05-16]. (ros.).

[4] Patriarch mog stat’ fiłołogom jesli b wstupił w Komsomoł. Komsomolskaja prawda, 2 lutego 2009. [dostęp 2009-07-20]. (ros.).

[rg-5] Szestnadcatyj. Rossijskaja Gazeta, 29 stycznia 2009. [dostęp 2009-07-20]. (ros.).

[patriarchia-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x Biografia Swiatiejszego Patriarcha Moskowskogo i wsieja Rusi Kiriłła. patriarchia.ru, 1 lutego 2009. [dostęp 2009-07-20]. (ros.).

[7] О подворье – Подворье Оптиной Пустыни в Санкт-Петербурге (СПб) [online], www.rp-c.ru [dostęp 2016-02-28] .

[8] Put’ k swiaszczenstwu. K 100-letiju so dnia rożdienija protojereja Michaiła Gundiajewa. Журнал Московской патриархии, maj 2008. [dostęp 2009-07-20]. (ros.).

[mat2-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f A. Matreńczyk. Na tym świecie nie bójcie się niczego. „Przegląd Prawosławny”. 3 (285), s. 4–8, marzec 2009. Białystok. ISSN 1230-1078.

[nowy-10] Justyna Prus: Nowy patriarcha. Rzeczpospolita, 28 stycznia 2009. [dostęp 2009-07-20]. (pol.).

[mitr-11] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Mitropolit smolenskij i kaliningradskij Kiriłł. portal-credo.ru, styczeń 2009. [dostęp 2011-05-14]. (ros.).

[12] Отошел ко Господу почетный настоятель Спасо-Преображенского собора г. Санкт-Петербурга протоиерей Николай Гундяев. patriarchia.ru, 31 grudnia 2021. [dostęp 2021-12-31]. (ros.).

[13] Rosja: Patriarcha Cyryl chrzcił członków partii komunistycznej. ekai.pl. [dostęp 2009-07-20]. (pol.).

[vers-14] A. Siergij: Patriarch Kiriłł. versii.com, 28 stycznia 2009. [dostęp 2011-05-18]. (ros.).

[60let-15] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ A. Załuckij: Igrok global’nogo massztaba. portal-credo.ru, 28 listopada 2006. [dostęp 2011-05-14]. (ros.).

[16] red. Bowker M., Ross C.: Russia after the cold war. Pearson Education, 2000, s. 195. ISBN 0-582-36815-4.

[17] «Эпоха нового мученичества. Дискриминация христиан в разных регионах мира». Выступление митрополита Волоколамского Илариона в Московской духовной академии / Статьи / Патриархия.ru [online], Патриархия.ru, 22 lutego 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[18] WacławW. Radziwinowicz WacławW., Patriarcha Cyryl, wierny Putinowi bohater wielu skandali [online], wyborcza.pl, 13 sierpnia 2012 [dostęp 2024-02-01] .

[19] АлександрА. Солдатов АлександрА., За что рабу Божьему Кириллу благодарить «раба на галерах». Чем занимался в «лихие 90-е» предстоятель РПЦ [online], Nowaja gazieta, 8 czerwca 2262 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[władimirow-21] Władimirow O: Mitropolit Kiriłł posle Ukrainy. portal-credo.ru. [dostęp 2011-05-14]. (ros.).

[22] W Gawanie oswiaszczen russkij chram. patriarchia.ru, 20 października 2008. [dostęp 2011-05-14]. (ros.).

[23] Fidiel Kastro sczitajet mitropolita Kiriłła swoim sojuznikom w protiwostojanii amierikanskomu impierializmu. patriarchia.ru, 23 października 2008. [dostęp 2011-05-14]. (ros.).

[times-24] Halpin T: Russian Orthodox Church choses between ‘ex-KGB candidates’ as Patriarch. The Times, 26 stycznia 2009. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).

[reuters-25] D. Solovyov, O. Shchedrov: Russians bid farewell to Patriarch at grand funeral. reuters.com, 9 grudnia 2008. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).

[26] Archijerejskij Sobor izbrał trioch kandidatow na Moskowskij Patriarszyj Prestoł. patriarchia.ru, 25 stycznia 2009. [dostęp 2011-05-14]. (ros.).

[intro-27] W Chramie Christa Spasitiela sostojałas’ intronizacija Swiatiejszego Patriarcha Moskowskogo i wsieja Rusi Kiriłła. patriarchia.ru, 25 stycznia 2009. [dostęp 2011-05-14]. (ros.).

[28] Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł wozgławił pierwoje zasiedanije Wysszego Cerkownogo Sowieta Russkoj Prawosławnoj Cerkwi. patriarchia.ru, 14 kwietnia 2011. [dostęp 2011-05-17]. (ros.).

[bitwa-29] P. Kościński. Bitwa religijna o Kijów. „Rzeczpospolita”, 5 kwietnia 2011. Warszawa: Presspublica. ISSN 0208-9130.

[mat-30] Matreńczyk A. Jednoczy nas matka ruskich miast. „Przegląd Prawosławny”. 8 (278), s. 32–33, sierpień 2008. Białystok. ISSN 1230-1078.

[białoruś-31] A. Matreńczyk. Biała Ruś przyjmuje patriarchę. „Przegląd Prawosławny”. 10 (292), s. 43–44, październik 2009. Białystok. ISSN 1230-1078.

[32] Wsiemirnyj Russkij Narodnyj Soboru (WRNS). patriarchia.ru. [dostęp 2011-05-28]. (ros.).

[33] Patriarch Kirill urges tough crackdown on far-right groups. interfax-religion.com, 14 grudnia 2010. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).

[34] Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł priniał uczastie w pamiatnom mieroprijatii „Russkaja Prawosławnaja Cerkow w gody Wielikoj Otieczestwiennoj Wojny 1941–1945”. patriarchia.ru, 9 maja 2011. [dostęp 2011-05-17]. (ros.).

[35] Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł wozłożył wienok k Miemoriału sławy w Charkowie. patriarchia.ru, 8 maja 2011. [dostęp 2011-05-17]. (ros.).

[36] Priedstojatiel Russkoj Cerkwi prizwał wietieranow niesti mołodieży prawdu o Pobiedie w Wielikoj Otieczestwiennoj wojnie. patriarchia.ru, 9 maja 2011. [dostęp 2011-05-17]. (ros.).

[37] A. Matreńczyk. Patriarcha Kirył człowiekiem roku. „Przegląd Prawosławny”. 1 (307), s. 44, styczeń 2011. Białystok. ISSN 1230-1078.

[38] Two thirds of Russians welcome Patriarch Kirill’s course – poll. interfax-religion.com, 28 stycznia 2011. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).

[39] Rosja: Patriarcha Cyryl miał zawał?. orthodoxia.pl, 8 sierpnia 2011. [dostęp 2011-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).

[40] Na czetwiertyj dien’ posle wychoda iz bolnicy Patriarch RPC MP Kiriłł wnow’ nie smog sowierszyt’ liturgiju.

[41] Patriarcha Cyryl: Rosji nie stać na kolejną rewolucję [online], wiadomosci.wp.pl, 7 stycznia 2012 [dostęp 2024-02-01] (pol.).

[42] Putin has biggest chance of becoming president – Patriarch Kirill.

[autonazwa1-43] Patriarch Kirill thanks Putin for leading the country out of crisis in 1990s.

[44] Patriarch Kirill calls Pussy Riot action the Devil’s mockery.

[45] Orthodox Church calls for punishing performers, organizers of stunt at Christ the Savior Cathedral.

[46] Решением Священного Синода образован Среднеазиатский митрополичий округ [online], patriarchia.ru, 27 lipca 2011 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[synod102011-47] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 5-6 октября 2011 года [online], patriarchia.ru, 6 października 2011 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[48] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 27-28 декабря 2011 года [online], patriarchia.ru, 28 grudnia 2011 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[49] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 15-16 марта 2012 года [online], patriarchia.ru, 16 marca 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[50] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 6-7 июня 2012 года [online], patriarchia.ru, 7 czerwca 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[51] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 26 июля 2012 года [online], patriarchia.ru, 26 lipca 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[52] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 4 октября 2012 года [online], patriarchia.ru, 4 października 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[53] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 25-26 декабря 2012 года [online], patriarchia.ru, 26 grudnia 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[54] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 16 июля 2013 года [online], patriarchia.ru, 16 lipca 2013 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[55] 29 maja 2013, ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 29 мая 2013 года [online], patriarchia.ru [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[56] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 2 октября 2013 года [online], patriarchia.ru, 2 października 2013 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[57] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 25-26 декабря 2013 года [online], patriarchia.ru, 26 grudnia 2013 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[58] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 19 марта 2014 года [online], patriarchia.ru, 19 marca 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[59] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 25 июля 2014 года [online], patriarchia.ru, 25 lipca 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[60] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 23 октября 2014 года [online], patriarchia.ru, 23 października 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[61] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 25 декабря 2014 года [online], patriarchia.ru, 25 grudnia 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[62] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 5 мая 2015 года [online], patriarchia.ru, 5 maja 2015 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[63] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 21 октября 2016 года [online], patriarchia.ru, 21 października 2016 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[64] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 27 декабря 2016 года [online], patriarchia.ru, 27 grudnia 2016 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[65] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 6 октября 2017 года [online], Патриархия.ru [dostęp 2017-10-08] (ros.).

[66] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 13 апреля 2021 года. patriarchia.ru, 13 kwietnia 2021. [dostęp 2021-04-15]. (ros.).

[intronizacja-68] A. Matreńczyk. Bóg i Cerkiew nakładają na mnie ciężki krzyż. „Przegląd Prawosławny”. 3 (285), s. 2–4, marzec 2009. Białystok. ISSN 1230-1078.

[69] Zawierszyłsia wizit Priestojatiela Russkoj Prawosławnoj Cerkwi w Konstantynopolskij Patriarchat. patriarchia.ru, 7 lipca 2009. [dostęp 2011-05-15]. (ros.).

[70] A. Matreńczyk. Spotkanie zwierzchników Cerkwi Rosyjskiej i Gruzińskiej. „Przegląd Prawosławny”. 12 (294), s. 43, grudzień 2009. Białystok. ISSN 1230-1078.

[71] Church important factor of Russian-Georgian relationship stabilization – Patriarch Kirill. patriarchia.ru, 19 listopada 2010. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).

[72] Abkhazia, S. Ossetia remain within Georgian Church’s jurisdiction – Patriarch Kirill.

[73] A. Matreńczyk. Patriarcha Bartłomiej z wizytą w Rosji. „Przegląd Prawosławny”. 6 (300), s. 42, czerwiec 2010. Białystok. ISSN 1230-1078.

[74] В Московском Кремле состоялась встреча Предстоятелей и представителей семи Поместных Православных Церквей [online], patriarchia.ru, 21 listopada 2011 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[75] Священный Синод Русской Православной Церкви признал невозможным дальнейшее пребывание в евхаристическом общении с Константинопольским Патриархатом / Новости / Патриархия.ru [online], Патриархия.ru [dostęp 2018-10-16] (ros.).

[76] РПЦ разрывает отношения с главой Элладской церкви. Он признал автокефалию Украины, „BBC News Русская служба” [dostęp 2022-09-28] (ros.).

[77] РПЦ официально разорвала связи с Александрийским патриархом из-за признания им ПЦУ [online], Interfax.ru [dostęp 2022-09-28] (ros.).

[78] Журнал Московской Патриархии [online], www-old.srcc.msu.ru, sierpień 2009 [dostęp 2024-02-01] .

[79] Завершился официальный визит Святейшего Патриарха Кирилла в Антиохийский Патриархат [online], patriarchia.ru, 16 listopada 2011 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[80] Завершился визит Предстоятеля Русской Православной Церкви в Святую Землю [online], patriarchia.ru, 15 listopada 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[81] Завершился первый официальный визит Святейшего Патриарха Кирилла в Болгарскую Православную Церковь [online], patriarchia.ru, 30 kwietnia 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[82] Завершился визит Святейшего Патриарха Кирилла в Кипрскую Церковь [online], patriarchia.ru, 12 czerwca 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[83] Завершился визит Предстоятеля Русской Православной Церкви в Польшу [online], patriarchia.ru, 19 sierpnia 2012 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[84] Начался визит Святейшего Патриарха Кирилла в Китай [online], patriarchia.ru, 10 maja 2013 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[85] ЖУРНАЛЫ заседания Священного Синода от 25 декабря 2014 года [online], patriarchia.ru, 25 grudnia 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[86] 11-22 февраля состоялся визит Святейшего Патриарха Кирилла в страны Латинской Америки [online], patriarchia.ru, 22 lutego 2016 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[87] 15-18 октября состоялся визит Святейшего Патриарха Кирилла в Великобританию [online], patriarchia.ru, 19 października 2016 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[88] Завершился пастырский визит Святейшего Патриарха Кирилла в Корсунскую епархию [online], patriarchia.ru, 8 grudnia 2016 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[89] 27-29 мая состоялся Первосвятительский визит Святейшего Патриарха Кирилла в Киргизскую Республику / Новости / Патриархия.ru [online], patriarchia.ru, 30 maja 2017 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[90] С 29 сентября по 2 октября состоялся Первосвятительский визит Святейшего Патриарха Кирилла в Ташкентскую и Узбекистанскую епархию [online], patriarchia.ru, 3 października 2017 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[91] 26–28 октября состоялся визит Святейшего Патриарха Кирилла в Румынскую Православную Церковь. patriarchia.ru, 28 października 2017. [dostęp 2017-10-29]. (ros.).

[92] Завершился визит Святейшего Патриарха Кирилла в Болгарскую Православную Церковь. patriarchia.ru, 5 marca 2018. [dostęp 2018-03-06]. (ros.).

[93] Завершился визит Святейшего Патриарха Кирилла в Албанскую Православную Церковь. patriarchia.ru, 1 maja 2018. [dostęp 2018-05-01]. (ros.).

[94] Началась встреча Предстоятелей Константинопольской и Русской Православных Церквей. patriarchia.ru, 31 sierpnia 2018. [dostęp 2018-08-31]. (ros.).

[95] 13–15 октября состоялся Первосвятительский визит Святейшего Патриарха Кирилла в Республику Беларусь. patriarchia.ru, 16 października 2018. [dostęp 2018-10-16]. (ros.).

[96] 25–27 мая состоялся визит Святейшего Патриарха Кирилла в Страсбург. patriarchia.ru, 28 maja 2019. [dostęp 2019-05-31]. (ros.).

[97] Святейший Патриарх Кирилл прибыл в Баку. patriarchia.ru, 14 listopada 2019. [dostęp 2019-11-14]. (ros.).

[98] Святейший Патриарх Кирилл прибыл в Амман. patriarchia.ru, 25 lutego 2020. [dostęp 2020-02-26]. (ros.).

[99] Patriarch Kirill hopes to expand cooperation with the European Commission. interfax-religion.com, 23 marca 2011. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).

[100] Patriarch Kirill compares situation with religion in Europe with period of atheism in USSR. interfax-religion.com, 13 października 2010. [dostęp 2011-05-17]. (ang.).

[101] Patriarch Kirill concerned over oppressions of Christians in the Middle East. interfax-religion.com, 23 marca 2011. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).

[102] Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł prizwał ostanowit’ nasilie w otnoszenii christian Egipta. patriarchia.ru, 9 maja 2011. [dostęp 2011-05-16]. (ros.).

[103] Patriarch Kirill urges Orthodox world to be more pro-active in overcoming conflicts in Arabic countries. interfax-religion.com, 17 marca 2011. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).

[104] Swiatiejszyj Patriarch Moskowskij i wsieja Rusi Kiriłł wstrietiłsia z gławoj Palestinskoj nacionalnoj administracji Machmudom Abbasom. patriarchia.ru, 23 marca 2011. [dostęp 2011-05-16]. (ros.).

[105] Patriarch Kirill urges Cyprus reunification. interfax-religion.com, 24 stycznia 2011. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).

[106] A. Matreńczyk. Patriarcha w Katyniu. „Przegląd Prawosławny”. 7 (301). s. 43. Białystok. ISSN 1230-1078.

[107] Georgian spiritual leader criticizes Russian Patriarch for S. Ossetia message. interfax-religion.com, 27 września 2010. [dostęp 2011-05-18]. (ang.).

[108] Patriarch Kirill wishes Lukashenko to invariably develop fraternal relations with Russia. interfax-religion.com, 23 grudnia 2010. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).

[109] Unipolar world unviabel – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 17 czerwca 2011. [dostęp 2011-06-17]. (ang.).

[110] Russian Church vows to raise funds for crisis-hit Greece.

[111] Cyryl I i abp Michalik podpisali przesłanie o pojednaniu narodów Polski i Rosji. Onet, 2012-08-17. [dostęp 2012-08-17].

[112] Президент Украины вручил Предстоятелям Поместных Православных Церквей государственные награды [online], patriarchia.ru, 27 lipca 2013 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[113] В день памяти святой равноапостольной Ольги, великой княгини Российской, Предстоятели и иерархи Поместных Православных Церквей совершили Литургию в Храме Христа Спасителя / Новости / Патриархия.ru [online], patriarchia.ru, 24 lipca 2013 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[114] Предстоятели Поместных Православных Церквей совершили Божественную литургию на Минском Замчище.

[115] В ходе празднования 1025-летия Крещения Руси на Владимирской горке в Киеве совершен торжественный молебен [online], patriarchia.ru, 27 lipca 2013 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[116] Napięcia rosyjsko-ukraińskie z rocznicą chrztu Rusi w tle. [dostęp 2013-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-11)].

[117] Interfax-Ukraine, Patriarch Kirill urges Obama to scrap plans to strike Syria [online], Kyiv Post, 11 września 2013 [dostęp 2024-02-01] .

[118] Святейший Патриарх Кирилл: Нельзя оставаться безучастными к страданиям сирийского народа [online], patriarchia.ru, 30 września 2015 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[osw-119] KatarzynaK. Chawryło KatarzynaK., Ukraińska gra patriarchy Cyryla [online], Ośrodek Studiów Wschodnich, 14 sierpnia 2014 [dostęp 2024-02-02] .

[120] Святейший Патриарх Кирилл: Мы молимся о возобновлении процесса консолидации украинского общества [online], patriarchia.ru, 26 lutego 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[121] Святейший Патриарх Кирилл вознес молитвы о мире на Украине [online], patriarchia.ru, 23 lutego 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[122] По благословению Святейшего Патриарха Кирилла во всех храмах Русской Православной Церкви будут молиться о мире на Украине и упокоении погибших [online], patriarchia.ru, 21 lutego 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[123] Обращение Святейшего Патриарха Московского и всея Руси Кирилла к местоблюстителю Киевской митрополичьей кафедры митрополиту Черновицкому и Буковинскому Онуфрию, архипастырям, пастырям и всем верным чадам Украинской Православной Церкви в связи с ситуацией на Украине [online], Патриархия.ru, 2 marca 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[124] Святейший Патриарх Кирилл: Преодолеть церковный раскол на Украине можно только каноническим путем [online], patriarchia.ru, 23 lutego 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[125] Святейший Патриарх Кирилл: «Одна из самых важных забот нашей Церкви сегодня — это молитвы и труды, связанные с происходящим на Украине» [online], patriarchia.ru, 30 kwietnia 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[126] Заявление Святейшего Патриарха Кирилла в связи с новым обострением гражданского противостояния на Украине [online], patriarchia.ru, 3 maja 2014 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[127] Patriarcha Cyryl o rosyjskiej „operacji specjalnej” [online], www.onet.pl [dostęp 2022-03-07] .

[128] Слово Святейшего Патриарха Кирилла в Неделю 4-ю Великого поста после Литургии в главном храме Вооруженных сил РФ [online], Патриархия.ru [dostęp 2022-04-05] (ros.).

[129] Верная погибель - Патриарх Кирилл перешел к безоговорочному оправданию путинизма: глава РПЦ заявил, что смерть на поле боя «смоет все грехи» — но только если вы воюете за Путина [online], Nowaja gazieta, 26 września 2022 [dostęp 2022-09-28] .

[130] Russia’s prospective church leader says opposed to reforms. rian.ru. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).

[131] Global multiculturalism failed – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 14 marca 2011. [dostęp 2011-05-14]. (ang.).

[132] Patriarch Kirill urges Europe to return to Christian values [online], OrthoChristian.com, 14 listopada 2014 [dostęp 2024-02-01] .

[133] Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł: Priczina obwinienij w adries Cerkwi – jeje aktiwna pozicija. patriarchia.ru, 9 kwietnia 2011. [dostęp 2011-05-17]. (ros.).

[134] Russia becomes strong power – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 13 września 2010. [dostęp 2011-05-18]. (ang.).

[135] Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł: My smożem nazwat’ nasz narod prawosławnym, kogda znaczitielnaja czast’ ludiej budiet motiwirowat’ swoi postupki religioznymi ubieżdienijami. patriarchia.ru, 18 lipca 2011. [dostęp 2011-07-18]. (ros.).

[136] Russia becomes stron power – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 26 kwietnia 2011. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).

[137] Patriarch Kirill: Strong faith and ethical feeling will help us avoid manmade disasters. interfax-religion.com, 11 maja 2011. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).

[138] Russian boat disaster shows public immorality – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 13 lipca 2011. [dostęp 2011-07-13]. (ang.).

[139] Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł: My nie dołżny zabyt’ strasznyj urok proszłogo, wied’ i siegodnia nas chotiat wiernut’ k żizni biez Boga. patriarchia.ru, 1 września 2011. [dostęp 2011-09-03]. (ros.).

[140] Святейший Патриарх Кирилл: Мы никогда не выйдем из кризисов, пока мы не изменим человека [online], patriarchia.ru, 17 grudnia 2011 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[141] Formation of moral youth in Russia is question of national security, Patriarch Kirill believes.

[142] Patriarch Kirill doubts that society weakened by civilization can overcome ethnic problems, corruption.

[143] Prijom ot imieni Priezidienta Rossii w czest’ archijerejew – uczastnikow Pomiestnogo sobora Russkoj Prawosławnoj Cerkwi. kremlin.ru, 2 lutego 2009. [dostęp 2011-05-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-07)]. (ros.).

[144] Patriarch Kirill urges to develop Russia on Christian values. interfax-religion.com, 12 maja 2011. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).

[145] Russia needs system of spiritual values, not ideology, Patriarch Kirill believes. interfax-religion.com, 9 grudnia 2010. [dostęp 2011-05-16]. (ang.).

[146] Modernization in Russia to base on moral norms – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 3 marca 2011. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).

[147] Patriarch Kirill suggests excluding from political life those parties that speak against basic values. interfax-religion.com, 28 grudnia 2010. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).

[148] Church’s interference in secular issues justified – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 1 lutego 2011. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).

[149] Patriarch Kirill: Church must not be political power. interfax-religion.com, 10 marca 2011. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).

[150] Swiatiejszij Patriarch Kiriłł: Błagopołuczie i jedinstwo strany zawisit ot gotownosti grażdam pomogat’ drug drugu. patriarchia.ru, 17 lipca 2011. [dostęp 2011-07-18]. (ros.).

[151] Patriarch Kirill thanks Putin for recovery of Orthodox heritage and assistance in spiritual education of Russians. interfax-religion.com, 7 października 2010. [dostęp 2011-05-17]. (ang.).

[152] Church will not favour any political party in elections, Patriarch Kirill promised. interfax-religion.com, 26 maja 2011. [dostęp 2011-05-29]. (ang.).

[153] USSR shouldn’t have invaded Afghanistan – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 14 marca 2011. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).

[154] Duchowe ramię rosyjskiego imperializmu. Patriarcha Cyryl poparł inwazję Putina na Ukrainę. Klub Jagielloński, 2022-03-01. [dostęp 2022-03-18]. (pol.).

[155] Tuż przed inwazją na Ukrainę patriarcha Moskwy mówił rosyjskim żołnierzom, że wybrali słuszną drogę. rp.pl, 2022-02-24. [dostęp 2022-03-18]. (pol.).

[156] Anton Aambroziak: Patriarcha Cyryl na barykadach. Gdy Gejropa sprowadza na Ukrainę grzech, naszym obowiązkiem jest walka. OKO.press, 2022-03-10. [dostęp 2022-03-18]. (pol.).

[liberalism-157] Moscow Patriarchate, Vatican wage common fight against secular liberalism – Patriarch Kirill. interfax-religion.com, 28 grudnia 2010. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).

[158] Patriarch Kirill in his Christmas greeting urges Catholics and Protestants to oppose evil powers. interfax-religion.com, 28 grudnia 2010. [dostęp 2011-05-15]. (ang.).

[159] Patriarcha Cyryl o jedności Kościoła. info.wiara.pl, 28 grudnia 2010. [dostęp 2011-05-15]. (pol.).

[160] В Гаване началась историческая встреча патриарха Кирилла и папы Франциска [online], www.interfax-religion.ru [dostęp 2016-02-12] .

[161] Nasz Patriarcha Cyryl. Wspólna Ojczyzna, 21.03.10. [dostęp 2012-06-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-15)].

[162] Патріарх Кирил: Вирішити проблему церковнослов’янської мови можна і бе [online], pravoslavnews.com.ua, 9 lutego 2013 [dostęp 2024-02-01] .

[163] Wielkanocne absurdy w Rosji. Putin mówi o miłosierdziu, Cyryl I o "wojnie domowej" [online], gazetapl [dostęp 2023-04-17] (pol.).

[164] Патриарх РПЦ обожился и стал четвертым лицом Троицы, – Андрей Кураев [online], Религиозно-информационная служба Украины, 10 grudnia 2023 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[165] БорисБ. Шибанов БорисБ., Кураев назвал «хвостоверчением» слова РПЦ о картине с патриархом на фоне «Троицы» [online], RTVI, 12 października 2023 [dostęp 2024-02-01] (ros.).

[Loneliness-166] Ян Мараўскі (Jan Morawicki): Kurajew o swej emigracji i samotności w serwisie YouTube (wywiad na kanale Belsat TV)

[167] Вышла в свет книга великопостных проповедей Святейшего Патриарха Кирилла [online], patriarchia.ru, 28 grudnia 2011 [dostęp 2024-02-02] (ros.).

[168] Патриарх Кирилл награждён орденом Святого апостола Андрея Первозванного. kremlin.ru, 2021-11-21. [dostęp 2022-06-06]. (ros.).

[169] Ukaz Priezidienta RF ot 28.12.1995. kremlin.ru, 28 grudnia 1995. [dostęp 2011-05-28]. (ros.).

[170] Ukaz Priezidienta RF ot 11.08.2000. kremlin.ru, 11 sierpnia 2000. [dostęp 2011-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-04)]. (ros.).

[171] Ukaz Priezidienta RF ot 20.06.2006. kremlin.ru, 20 czerwca 2006. [dostęp 2011-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-04)]. (ros.).

[172] Ukaz Priezidienta RF ot 7.01.2011. kremlin.ru, 7 stycznia 2000. [dostęp 2011-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-04)]. (ros.).

[173] УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА УКРАЇНИ №397/2013 [online], Офіційне інтернет-представництво Президента України [dostęp 2021-08-25] (ukr.).

[34-zradniki-174] 34 зрадники України позбавлені державних нагород України: Президент підписав відповідний указ. president.gov.ua, 2024-11-22. [dostęp 2024-11-22]. (ukr.).

[ukaz_779-175] Указ Президента України №779/2024 Про рішення Ради національної безпеки і оборони України від 22 листопада 2024 року «Про застосування та скасування персональних спеціальних економічних та інших обмежувальних заходів (санкцій)». president.gov.ua, 2024-11-22. [dostęp 2024-11-22]. (ukr.).

[176] Святейший Патриарх Кирилл награжден государственной наградой Республики Куба — орденом Хосе Марти [online], patriarchia.ru, 14 lutego 2016 [dostęp 2024-02-02] (ros.).

[177] Патријарху московском и све Русије г. Кирилу највише одликовање Републике Србије [online], spc.rs, 15 lutego 2021 [dostęp 2024-02-02] (serb.).

[178] D. Raiczew: Patriarch Kiriłł stał poczetnym grażdaninom smolenskoj obłasti. Niezawisimaja Gazieta, 5 lutego 2009. [dostęp 2011-05-18]. (ros.).

[179] Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł stał pierwym poczetnym grażdaninom Kaliningradskoj obłasti. patriarchia.ru, 5 marca 2009. [dostęp 2011-05-28]. (ros.).

[180] Swiatiejszyj Patriarch Kiriłł izbran Poczetnym grażdaninom Kiemierowskoj obłasti. patriarchia.ru, 11 marca 2010. [dostęp 2011-05-28]. (ros.).

[181] Святейшему Патриарху Кириллу присуждена степень почетного доктора Воронежского государственного университета [online], patriarchia.ru, 18 września 2011 [dostęp 2024-02-02] (ros.).

[182] Святейшему Патриарху Кириллу присвоено звание почетного доктора Московского государственного университета [online], patriarchia.ru, 20 listopada 2011 [dostęp 2024-02-02] (ros.).

[183] В день 65-летия Святейшего Патриарха Кирилла на телеканале «Россия 1» состоится премьера фильма «Путь пастыря». patriarchia.ru, 16 listopada 2011. [dostęp 2011-11-16]. (ros.).

[lt-184] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j p.o. zast. locum tenens

[185] st uznawany za zwierzchnika kanonicznego Kościoła przez Kościoły Rosyjski, Gruziński, Bułgarski, Polski oraz Czech i Słowacji

[186] st uznawany za zwierzchnika kanonicznego Kościoła przez Patriarchaty Konstantynopolitański i Aleksandryjski oraz Kościoły Cypru i Grecji

[187] st uznawany za zwierzchnika kanonicznego Kościoła przez Kościoły Rosyjski, Serbski i Bułgarski

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[a]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[b]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

Metropolici Moskwy (1448–1589)	Jonasz (1448–1461) Teodozjusz (1461–1464) Filip I (1464–1473) Geronty (1473–1489) Zozym (1490–1494) Szymon (1495–1511) Warłam (1511–1521) Daniel (1522–1539) Joazaf (1539–1542) Makary (1542–1563) Atanazy (1564–1566) Filip II (1566–1568) Cyryl (1568–1572) Antoni (1572–1581) Dionizy II (1581–1587) Hiob (1587–1589)
Patriarchowie Moskwy (Pierwszy okres funkcjonowania) (1589–1700)	Hiob (1589–1605) Ignacy (1605–1606) (wykreślony pośmiertnie) Hermogen (1606–1612) Efrem (1612–1613^[A]) Jonasz (1613–1619^[A]) Filaret (1619–1633) Joazaf I (1634–1640) Józef (1642–1652) Nikon (1652–1666) Joazaf II (1667–1672) Pitirim (1672–1673) Joachim (1674–1690) Adrian (1690–1700) Stefan (Jaworski) (1700–1721^[A]) Świątobliwy Synod Rządzący (1721–1917)
Arcybiskupi i metropolici w okresie synodalnym (1742–1917)	Józef (Wołczański) (1742–1745) Platon (Malinowski) (1745–1754) Tymoteusz (Szczerbacki) (1757–1767) Ambroży (Zertis-Kamienski) (1768–1771) Platon (Lewszyn) (1775–1811) Augustyn (Winogradski) (1811–1819) Serafin (Głagolewski) (1819–1821) Filaret (Drozdow) (1821–1867) Innocenty (Wieniaminow-Popow) (1868–1879) Makary (Bułgakow) (1879–1882) Joannicjusz (Rudniew) (1882–1891) Leoncjusz (Lebiedinski) (1891–1893) Sergiusz (Lapidiewski) (1893–1898) Włodzimierz (Bogojawleński) (1898–1912) Makary (Niewski) (1912–1917)
Patriarchowie Moskwy (Drugi okres funkcjonowania) (od 1917)	Tichon (1917–1925) Piotr (1925^[A]) Sergiusz (1925–1926^[A]) Józef (1926^[A]) Serafin (1926–1927^[A]) Sergiusz (1927–1943^[A]) Sergiusz (1943–1944) Aleksy I (1945–1970) Pimen (1971–1990) Filaret (1990^[A]) Aleksy II (1990–2008) Cyryl I (2008–2009^[A]; od 2009)

Starożytne patriarchaty	Bartłomiej I Teodor II Jan X Teofil III
Inne patriarchaty	Cyryl Eliasz II Porfiriusz Daniel Daniel
Autokefaliczne Kościoły Prawosławne	Jerzy III Hieronim II Anastazy Sawa Rościsław Tichon^[A] Epifaniusz^[B] Stefan^[C]

Wikariat szanghajski	Szymon (Winogradow) (1922–1931) Wiktor (Swiatin) (1932–1933) Jan z Szanghaju i San Francisco (1934–1946)
Eparchia szanghajska	Иоанн (Максимович) (1946–1950)
Wikariat szanghajski	Juwenaliusz (Kilin) (1946–1947)
Eparchia szanghajska	Szymon (Du) (1950–1965) Aleksy II (patriarcha Moskwy) (1997–2008) Cyryl I (patriarcha Moskwy) (od 2008)