Przejdź do zawartości

Powstanie sipajów: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
północne Indie, natomiast nie głównie Bengal, ta informacja się nie zgadza, Bengal to nawet nie są północne Indie
EmptyBot (dyskusja | edycje)
Boty
690 353 edycje
m int./dr.tech.
 
(Nie pokazano 15 wersji utworzonych przez 9 użytkowników)
Linia 6: Linia 6:
|opis grafiki =
|opis grafiki =
|czas = [[10 maja]] [[1857]] – [[8 lipca]] [[1859]]
|czas = [[10 maja]] [[1857]] – [[8 lipca]] [[1859]]
|miejsce = Północne [[Indie]]
|miejsce =
|terytorium = Północne [[Indie]]
|terytorium = północne [[Indie]]
|przyczyna = niezadowolenie z [[kolonializm]]u brytyjskiego
|przyczyna = niezadowolenie z [[kolonializm]]u brytyjskiego
|wynik = zwycięstwo [[Wielka Brytania|Brytyjczyków]], likwidacja Kompanii Wschodnioindyjskiej
|wynik = zwycięstwo [[Wielka Brytania|Brytyjczyków]], likwidacja Kompanii Wschodnioindyjskiej
|strona1 = {{państwo|Wielka Brytania|imperium}}<br />[[Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska|Kompania Wschodnioindyjska]]<br />{{państwo|Nepal}}<br />lokalni książęta indyjscy
|strona1 = {{państwo|Wielka Brytania|imperium}}<br />[[Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska|Kompania Wschodnioindyjska]]<br />{{państwo|Nepal}}<br />lokalni książęta indyjscy
|strona2 = [[Sipajowie]]
|strona2 = [[sipajowie]]
|dowódca1 = [[George Anson (oficer brytyjski, ur. 1797)|George Anson]] †<br />[[Patrick Grant]]<br />[[Colin Campbell (1. baron Clyde)|Colin Campbell]]<br />[[Jung Bahadar Runa]]
|dowódca1 = [[George Anson (oficer brytyjski, ur. 1797)|George Anson]] †<br />[[Patrick Grant]]<br />[[Colin Campbell (1. baron Clyde)|Colin Campbell]]<br />[[Jung Bahadar Runa]]
|dowódca2 = [[Bahadur Shah II]]<br />[[Nana Sahib]] †<br />[[Tatya Tope]] †<br />[[Lakszmi Bai]] †<br />[[Bergum Hazrat Mahal]]<br />[[Birjis Qadr]]
|dowódca2 = [[Bahadur Szah II]]<br />[[Nana Sahib]] †<br />[[Tatya Tope]] †<br />[[Lakszmi Bai]] †<br />[[Bergum Hazrat Mahal]]<br />[[Birjis Qadr]]
|siły1 =
|siły1 =
|siły2 =
|siły2 =
Linia 22: Linia 22:
|commons =
|commons =
}}
}}
[[Plik:SepoyMutiny.jpg|thumb|[[Drzeworyt]], przedstawiający tłumienie powstania przez wojska brytyjskie.]]
[[Plik:SepoyMutiny.jpg|thumb|240px|Rycina przedstawiająca podział łupów przez rebeliantów]]
'''Powstanie sipajów''' ({{w języku|en|Great Mutiny}}, zwłaszcza w historiografii indyjskiej; także {{w języku|en|Sepoy Mutiny}}) lub '''Pierwsza indyjska wojna o niepodległość''' ({{w języku|hi|१८५७ का प्रथम भारतीय स्वतंत्रता संग्राम}}) – masowe [[Imperium brytyjskie|antybrytyjskie]] wystąpienia zbrojne w [[Indie|Indiach]] w latach 1857–1859.
'''Powstanie sipajów''' (starsza nazwa: powstanie '''sepojów''')''', bunt sipajów''' ({{w języku|en|Great Mutiny}}, zwł. w historiografii indyjskiej; także ''Sepoy Mutiny'') lub '''Pierwsza indyjska wojna o niepodległość''' ({{w języku|hi|१८५७ का प्रथम भारतीय स्वतंत्रता संग्राम}}) – masowe [[Imperium brytyjskie|antybrytyjskie]] wystąpienia zbrojne w [[Indie|Indiach]] w latach 1857–1859.


== Przyczyny ==
== Przyczyny ==
Od początku istnienia [[Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska]] werbowała żołnierzy do swych wojsk piechoty wśród miejscowych plemion, głównie [[Gurkhowie|Gurkhów]] i [[Sikhizm|Sikhów]]. Zwano ich [[Sipajowie|sipajami]] (miejscowi), przy czym oficerami byli wyłącznie Anglicy. Powodowało to niejednokrotnie wzajemne konflikty. Sporadyczne bunty zdarzały się już wcześniej, jednak były one przez Anglików ignorowane<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Lunt|imię=James|tytuł=From Sepoy to Subedar: Being the Life and Adventures of Subedar Sita Ram, a Native Officer of the Bengal Army|rok=1988|miejsce=Londyn|strony=172}}</ref><ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Bayly|imię=Christopher Alan|tytuł=The Raj: India and the British 1600-1947|rok=1990|miejsce=Londyn|strony=84-86|isbn=}}</ref>.
Od początku istnienia [[Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska]] werbowała żołnierzy do swych wojsk pieszych wśród miejscowych plemion, głównie [[Gurkhowie|Gurkhów]] i [[Sikhizm|Sikhów]]. Zwano ich [[Sipajowie|sipajami]] (miejscowymi), a ich oficerami byli wyłącznie Anglicy. Stwarzało to często wzajemne konflikty. Sporadyczne bunty zdarzały się już wcześniej, jednak były one przez Anglików ignorowane<ref>James Lunt: ''From Sepoy to Subedar: Being the Life and Adventures of Subedar Sita Ram…'', dz. cyt., s. 172.</ref><ref>Christopher Alan Bayly: ''The Raj: India and the British 1600-1947'', dz. cyt., s. 84-86.</ref>.


Dodatkowym powodem rewolty było nieliczenie się Brytyjczyków z wierzeniami i obyczajami ludności. Głoszono, że hinduscy żołnierze będą zmuszani do zagranicznej służby, przez co straciliby swoją przynależność kastową<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Bandyopadhyay|imię=Sekhara|tytuł=From Plassey to Partition: A History of Modern India|rok=2004|miejsce=Nowe Delhi|strony=171}}</ref><ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Jalal|imię=Ayesha|tytuł=Modern South Asia: History, Culture, Political Economy|rok=2004|miejsce=Londyn|strony=253|imię2=Bose|nazwisko2=Sugata}}</ref>. Problem stanowił również tłuszcz [[Bydło|wołowy]] lub [[Wieprzowina|wieprzowy]] i on stał się głównym powodem wybuchu powstania. Krowy są dla [[Hinduizm|hinduistów]] zwierzętami świętymi, zaś dla [[Islam|muzułmanów]] świnie są nieczyste, toteż używanie nabojów okręconych papierem nasączonym takim tłuszczem (żołnierze przed wystrzeleniem musieli odgryzać kapsel papierowego naboju) było dla jednych i drugich naruszeniem przepisów religijnych i groziło utratą kasty i staniem się [[Dalit|pariasem]]<ref>Zygmunt Rynkiewicz, ''Leksykon bitew świata''. Warszawa: 2004, s. 215-216.</ref>.
Istotnym i bezpośrednim powodem rewolty było lekceważenie Brytyjczyków dla hinduskich wierzeń i obyczajów. Zapowiedź, że hinduscy żołnierze będą zmuszani do zagranicznej służby, groziła im utratą przynależności kastowej<ref>Sekhara Bandyopadhyay: ''From Plassey to Partition: A History of Modern India'', dz. cyt., s. 171.</ref><ref>Ayesha Jalal, Bose Sugata: ''Modern South Asia: History, Culture, Political Economy'', dz. cyt., s. 253.</ref>. Drażliwym problemem okazało się również wykorzystanie tłuszczu [[Bydło|wołowego]] lub [[Wieprzowina|wieprzowego]] w nabojach karabinowych, co stało się głównym powodem wybuchu rebelii. Krowy są dla [[Hinduizm|hinduistów]] zwierzętami świętymi, zaś dla [[Islam|muzułmanów]] świnie są nieczyste, toteż używanie [[Ładunek (nabój)|ładunków z papierem]] nasączonym takim tłuszczem (żołnierze przed wystrzeleniem musieli odgryzać kapsel papierowego naboju) było dla jednych i drugich naruszeniem przepisów religijnych i groziło utratą przynależności do kasty i staniem się [[Dalit|pariasem]]<ref>Zygmunt Ryniewicz: ''Leksykon bitew świata'', dz. cyt, s. 215-216.</ref>.


== Przebieg ==
== Przebieg ==
[[Plik:Indian Rebellion Hangings.gif|thumb|Wieszanie dwóch uczestników rebelii w 1857. Fotografia autorstwa [[Felice Beato]].]]
[[Plik:Indian Rebellion Hangings.gif|thumb|240px|Egzekucja uczestników rebelii (1857, fot. [[Felice Beato]])]]
⚫
11 maja 1857 dwa pułki sipajów zbuntowały się w mieście [[Meerut (miasto)|Meerut]]. Powstanie szybko, w ciągu około 2 tygodni, rozszerzyło się na większość północnych Indii, czemu nie mogły zapobiec słabe siły brytyjskie liczące (w całych Indiach) ok. 45 tys. ludzi (sipajów było ok. 230 tys., choć nie wszyscy dołączyli do rebeliantów). Dowództwo nad powstańcami objął [[Nana Sahib]]; spośród ważnych ośrodków zajęli oni, przy wsparciu ludności cywilnej, [[Delhi]]{{r|MEW}}, oblegali także [[Lucknow|Lakhnau]] i [[Kanpur]].


⚫
Brytyjczyków w tłumieniu powstania wsparli lokalni książęta indyjscy, zainteresowani podtrzymaniem swojej władzy, a także król [[Nepal]]u; po ściągnięciu posiłków z Bliskiego Wschodu i metropolii, Anglicy rozpoczęli tłumienie powstania, poczynając od Pendżabu. Delhi broniło się 14 tygodni, ale zostało zdobyte 20 października 1857; Lakhnau – pół roku później, 14 marca 1858{{r|MEW}}. Po oswobodzeniu stolicy, Kanpuru i Lakhnau wojsko wyruszyło w marcu 1858 r. z Bombaju przeciwko ufortyfikowanemu miastu [[Dźhansi]] (które Anglicy zajęli dopiero w 1858). Przywódcami powstania byli tam wybitny hinduski przywódca [[Tatya Tope]] oraz potężna [[Radża|rani]] Lakszmi Bai, panująca w Dźhansi<ref>Judith M. Brown: ''Modern India: The Origins of an Asian Democracy'', dz. cyt., s. 480.</ref>. Po bitwie pod Kalpi Anglicy pokonali walczące wojska rani<ref>Michael Edwardes: ''Red Year'', dz. cyt., s. 120-121.</ref>. Brutalne tłumienie działań powstańczych w innych prowincjach zajęło jeszcze rok{{r|MEW}}. Dopiero 8 lipca 1859 gubernator lord Canning stwierdził, że bunt został stłumiony<ref>Harold E. Raugh: ''The Victorians at War, 1815-1914: An Encyclopedia…'', dz. cyt., s. 181.</ref>.
⚫
11 maja 1857 dwa pułki sipajów zbuntowały się w mieście [[Meerut (miasto)|Meerut]]. Powstanie szybko, w ciągu ok. 2 tygodni, rozszerzyło się na większość północnych Indii, czemu nie mogły zapobiec słabe siły brytyjskie liczące (w całych Indiach) ok. 45 tys. ludzi (sipajów było ok. 230 tys., choć nie wszyscy dołączyli do rebeliantów). Dowództwo nad powstańcami objął [[Nana Sahib]]; spośród ważnych ośrodków zajęli oni, przy wsparciu cywilów, [[Delhi]]{{r|MEW}}, oblegali także [[Lucknow|Lakhnau]] i [[Kanpur]].


⚫
Rewolta ograniczona była do północnej części kraju, przede wszystkim [[Bengal]]u. Z tego powodu powstanie nie miało większych szans powodzenia. Na skutek wewnętrznych waśni mieszkańcy innych terytoriów nie byli gotowi do wystąpienia przeciwko Brytyjczykom<ref>{{Cytuj stronę|url=http://www.newstodaynet.com/guest/210607gu1.htm|tytuł=Lessons from 1857|data dostępu=2019-12-16|opublikowany=News Today|język=en|archiwum=https://web.archive.org/web/20071024030853/http://www.newstodaynet.com/guest/210607gu1.htm|zarchiwizowano=2007-10-24|imię=Madhav Vittal|nazwisko=Kamath}}</ref><ref>R.C. Majumdar: ''Sepoy Mutiny and Revolt of 1857'', dz. cyt., s. 23-31.</ref><ref>Saul David: ''The Indian Mutiny: 1857'', dz. cyt., s. 528.</ref>.
⚫
Brytyjczyków w tłumieniu powstania wsparli lokalni książęta indyjscy, zainteresowani podtrzymaniem swojej władzy, a także król [[Nepal]]u; po ściągnięciu posiłków z Bliskiego Wschodu i metropolii, Anglicy rozpoczęli tłumienie powstania, poczynając od Pendżabu. Delhi broniło się 14 tygodni, ale zostało zdobyte 20 października 1857; [[Lucknow]] – pół roku później, 14 marca 1858{{r|MEW}}. Po oswobodzeniu stolicy, Kanpuru i Lakhnau wojsko wyruszyło w marcu 1858 r. z Bombaju przeciwko ufortyfikowanemu miastu [[Dźhansi]] (które zostało zajęte przez Anglików dopiero w 1858 r.). Przywódcami powstania byli tu wybitny hinduski przywódca [[Tatya Tope]] oraz potężna [[Radża|rani]] Lakszmi Bai, panująca w Dźhansi<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Brown|imię=Judith M.|tytuł=Modern India: The Origins of an Asian Democracy|rok=1994|miejsce=Oksford|strony=480}}</ref>. Po bitwie pod Kalpi Anglicy pokonali dzielnie walczące wojska rani<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Edwardes|imię=Michael|tytuł=Red Year|rok=1975|miejsce=Londyn|strony=120-121|isbn=}}</ref>. Brutalne tłumienie powstań w innych prowincjach zajęło jeszcze rok{{r|MEW}}. Dopiero 8 lipca 1859 r. gubernator Lord Canning stwierdził, że bunt został stłumiony<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Raugh|imię=Harold E.|tytuł=The Victorians at War, 1815-1914: An Encyclopedia of British Military History|rok=2004|miejsce=Santa Barbara|strony=181|język=en}}</ref>.

⚫
Rewolta ograniczona była do północnej części kraju, przede wszystkim [[Bengal]]u. Z tego powodu powstanie nie miało większych szans powodzenia. Na skutek wewnętrznych waśni mieszkańcy innych terytoriów nie byli gotowi do wystąpienia przeciwko Brytyjczykom<ref>{{Cytuj stronę|url=http://www.newstodaynet.com/guest/210607gu1.htm|tytuł=Lessons from 1857|data dostępu=2019-12-16|opublikowany=News Today|język=en|archiwum=https://web.archive.org/web/20071024030853/http://www.newstodaynet.com/guest/210607gu1.htm|zarchiwizowano=2007-10-24|imię=Madhav Vittal|nazwisko=Kamath}}</ref><ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Majumdar|imię=R.C.|tytuł=Sepoy Mutiny and Revolt of 1857|rok=1963|miejsce=Kalkuta|strony=23-31|isbn=}}</ref><ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=David|imię=Saul|tytuł=The Indian Mutiny: 1857|rok=2003|miejsce=Londyn|strony=528}}</ref>.


== Skutki ==
== Skutki ==
Koszty rebelii okazały się dla Indii bardzo wysokie. Zginęło wiele tysięcy ludzi, zniszczone zostały miasta i wioski. Dla samych Anglików bunt był sporym szokiem. [[Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska|Kompania Wschodnioindyjska]] zapewniała pracę i dobrobyt dużej liczbie zarówno Anglików, jak i Hindusów. 2 sierpnia 1858 r. proklamacja królewska ogłosiła, że odtąd władzę nad Indiami będzie sprawowała Korona brytyjska<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Wolpert|imię=Stanley|tytuł=A New History of India|rok=1989|miejsce=Oksford|strony=239-240}}</ref>. Skutkiem powstania było również zlikwidowanie Kompanii Wschodnioindyjskiej w 1858 r.<ref>{{Cytuj stronę | url =http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1437335,Powstanie-sipajow-%E2%80%93-bunt-w-obronie-swietych-krow|tytuł=Powstanie sipajów – bunt w obronie świętych krów|opublikowany=polskieradio.pl|język=pl|data dostępu=2016-05-19}}</ref> Zwiększono liczbę oddziałów angielskich, a hinduskie zredukowano (Sipajowie mogli co najwyżej dwukrotnie przewyższać liczbą brytyjskich żołnierzy)<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Mason|imię=Philip|tytuł=A Matter of Honour: An Account of the Indian Army|rok=1974|miejsce=Londyn|strony=319}}</ref>.
Koszty rebelii okazały się dla Indii bardzo wysokie. Zginęło wiele tysięcy ludzi, zniszczone zostały miasta i wioski. Dla samych Anglików bunt był znacznym wstrząsem. [[Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska|Kompania Wschodnioindyjska]] zapewniała pracę i dobrobyt dużej liczbie zarówno Anglików, jak i Hindusów{{fakt|data=2022-02}}. 2 sierpnia 1858 r. proklamacja królewska ogłosiła, że odtąd władzę nad Indiami będzie sprawowała Korona brytyjska<ref>Stanley Wolpert: ''A New History of India'', dz. cyt., s. 239-240.</ref>. Skutkiem powstania było również zlikwidowanie Kompanii Wschodnioindyjskiej w 1858 r.<ref>{{Cytuj stronę | url =http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1437335,Powstanie-sipajow-%E2%80%93-bunt-w-obronie-swietych-krow|tytuł=Powstanie sipajów – bunt w obronie świętych krów|opublikowany=polskieradio.pl|język=pl|data dostępu=2016-05-19}}</ref> Zwiększono liczbę oddziałów angielskich, a hinduskich – zredukowano (sipajowie mogli najwyżej dwukrotnie przewyższać liczebnie żołnierzy brytyjskich)<ref>Philip Mason: ''A Matter of Honour: An Account of the Indian Army'', dz. cyt., s.319.</ref>.


== Odniesienia w literaturze ==
==Wizje artystyczne==
* [[Jules Verne]]: ''[[Kapitan Nemo#Tajemnicza wyspa|Tajemnicza wyspa]]'', ''[[Dom parowy|W płomieniach indyjskiego buntu]]''
* [[Jules Verne]]: ''[[Kapitan Nemo#Tajemnicza wyspa|Tajemnicza wyspa]]''; ''[[Dom parowy|W płomieniach indyjskiego buntu]]''
* [[Arthur Conan Doyle]]: ''[[Znak czterech]]'', ''[[Garbus (opowiadanie)|Garbus]]''
* [[Arthur Conan Doyle]]: ''[[Znak czterech]]''; ''[[Garbus (opowiadanie)|Garbus]]''
*[[James Gordon Farrell]]: Oblężenie Krisznapuru
*[[James Gordon Farrell]]: ''Oblężenie Krisznapuru''


== Przypisy ==
== Przypisy ==
{{Przypisy|
{{Przypisy|
<ref name=MEW> {{cytuj książkę |tytuł= Mała encyklopedia wojskowa| wydawca = Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej|miejsce= Warszawa |rok= 1967|rozdział= Indyjskie powstanie 1857-59|strony=549|tom=1}}</ref>
<ref name=MEW>{{cytuj książkę |tytuł= Mała encyklopedia wojskowa| wydawca = Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej|miejsce= Warszawa |rok= 1967|rozdział= Indyjskie powstanie 1857-59|strony=549|tom=1}}</ref>
}}
}}


== Bibliografia ==
== Bibliografia ==
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Bandyopadhyay|imię=Sekhara|tytuł=From Plassey to Partition: A History of Modern India|rok=2004|wydawca=Orient Longman|miejsce=Nowe Delhi|isbn=978-81-250-2596-2|strony=|język=en}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Bandyopadhyay|imię=Sekhara|tytuł=From Plassey to Partition: A History of Modern India|rok=2004|wydawca=Orient Longman|miejsce=New Delhi|isbn=978-81-250-2596-2}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Bayly|imię=Christopher Alan|tytuł=The Raj: India and the British 1600-1947|rok=1990|wydawca=National Portrait Gallery Publ.|miejsce=Londyn|isbn=|strony=|język=en}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Bayly|imię=Christopher Alan|tytuł=The Raj: India and the British 1600-1947|rok=1990|wydawca=National Portrait Gallery Publ.|miejsce=London}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Brown|imię=Judith M.|tytuł=Modern India: The Origins of an Asian Democracy|rok=1994|wydawca=Oxford University Press|miejsce=Oksford|isbn=978-0-19-873113-9|wydanie=2|strony=|język=en}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Brown|imię=Judith M.|tytuł=Modern India: The Origins of an Asian Democracy|rok=1994|wydawca=Oxford University Press|miejsce=Oxford|isbn=978-0-19-873113-9|wydanie=2}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=David|imię=Saul|tytuł=The Indian Mutiny: 1857|rok=2003|wydawca=Penguin Books|miejsce=Londyn|isbn=978-0-14-100554-6|język=en}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=David|imię=Saul|tytuł=The Indian Mutiny: 1857|rok=2003|wydawca=Penguin Books|miejsce=London|isbn=978-0-14-100554-6}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Edwardes|imię=Michael|tytuł=Red Year|rok=1975|wydawca=Sphere Books|miejsce=Londyn|strony=120-121|isbn=|język=en}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Edwardes|imię=Michael|tytuł=Red Year|rok=1975|wydawca=Sphere Books|miejsce=London}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Jalal|imię=Ayesha|tytuł=Modern South Asia: History, Culture, Political Economy|rok=2004|wydawca=Routledge|miejsce=Londyn|isbn=978-0-415-30787-1|imię2=Bose|nazwisko2=Sugata|wydanie=2|strony=|język=en}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Jalal|imię=Ayesha|tytuł=Modern South Asia: History, Culture, Political Economy|rok=2004|wydawca=Routledge|miejsce=London|isbn=978-0-415-30787-1|imię2=Bose|nazwisko2=Sugata|wydanie=2}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Lunt|imię=James|tytuł=From Sepoy to Subedar: Being the Life and Adventures of Subedar Sita Ram, a Native Officer of the Bengal Army|rok=1988|wydawca=Pan Macmillan|miejsce=Londyn|isbn=0-333-45672-6|wydanie=3|strony=|język=en}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Lunt|imię=James|tytuł=From Sepoy to Subedar: Being the Life and Adventures of Subedar Sita Ram, a Native Officer of the Bengal Army|rok=1988|wydawca=Pan Macmillan|miejsce=London|isbn=0-333-45672-6|wydanie=3}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Majumdar|imię=R.C.|tytuł=Sepoy Mutiny and Revolt of 1857|rok=1963|wydawca=K. L. Mukhopadhyay|miejsce=Kalkuta|strony=23-31|język=en|wydanie=2}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Majumdar|imię=R.C.|tytuł=Sepoy Mutiny and Revolt of 1857|rok=1963|wydawca=K.L. Mukhopadhyay|miejsce=Calcutta|wydanie=2}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Mason|imię=Philip|tytuł=A Matter of Honour: An Account of the Indian Army|rok=1974|wydawca=Jonathan Cape Ltd.|miejsce=Londyn|strony=319|isbn=0-333-41837-9|język=en}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Mason|imię=Philip|tytuł=A Matter of Honour: An Account of the Indian Army|rok=1974|wydawca=Jonathan Cape Ltd.|miejsce=London|isbn=0-333-41837-9}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Raugh|imię=Harold E.|tytuł=The Victorians at War, 1815-1914: An Encyclopedia of British Military History|rok=2004|wydawca=ABC-CLIO|miejsce=Santa Barbara|strony=181|isbn=1-57607-925-2|język=en}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Raugh|imię=Harold E.|tytuł=The Victorians at War, 1815-1914: An Encyclopedia of British Military History|rok=2004|wydawca=ABC-CLIO|miejsce=Santa Barbara|isbn=1-57607-925-2}}
*{{cytuj książkę |autor=Zygmunt Ryniewicz |tytuł=Leksykon bitew świata |miejsce=Warszawa |rok=2004 |wydawca=Almapress |isbn=978-83-7020-379-5}}
*{{cytuj książkę |autor=Zygmunt Ryniewicz |tytuł=Leksykon bitew świata |miejsce=Warszawa |rok=2004 |wydawca=Almapress |isbn=978-83-7020-379-5}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Wolpert|imię=Stanley|tytuł=A New History of India|rok=1989|wydawca=Oxford University Press|miejsce=Oksford|isbn=0-19-505637-X|wydanie=3|język=en}}
*{{Cytuj książkę|nazwisko=Wolpert|imię=Stanley|tytuł=A New History of India|rok=1989|wydawca=Oxford University Press|miejsce=Oxford|isbn=0-19-505637-X|wydanie=3}}


== Zobacz też ==
== Zobacz też ==

Aktualna wersja na dzień 00:46, 21 cze 2024

Powstanie sipajów
brytyjskie wojny kolonialne
ilustracja
Czas

10 maja 1857 – 8 lipca 1859

Terytorium

północne Indie

Przyczyna

niezadowolenie z kolonializmu brytyjskiego

Wynik

zwycięstwo Brytyjczyków, likwidacja Kompanii Wschodnioindyjskiej

Strony konfliktu
Imperium brytyjskie
Kompania Wschodnioindyjska
Nepal
lokalni książęta indyjscy 		sipajowie
Dowódcy
George Anson †
Patrick Grant
Colin Campbell
Jung Bahadar Runa 		Bahadur Szah II
Nana Sahib †
Tatya Tope †
Lakszmi Bai †
Bergum Hazrat Mahal
Birjis Qadr
brak współrzędnych
Rycina przedstawiająca podział łupów przez rebeliantów

Powstanie sipajów (starsza nazwa: powstanie sepojów), bunt sipajów (ang. Great Mutiny, zwł. w historiografii indyjskiej; także Sepoy Mutiny) lub Pierwsza indyjska wojna o niepodległość (hindi १८५७ का प्रथम भारतीय स्वतंत्रता संग्राम) – masowe antybrytyjskie wystąpienia zbrojne w Indiach w latach 1857–1859.

Przyczyny

[edytuj | edytuj kod]

Od początku istnienia Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska werbowała żołnierzy do swych wojsk pieszych wśród miejscowych plemion, głównie Gurkhów i Sikhów. Zwano ich sipajami (miejscowymi), a ich oficerami byli wyłącznie Anglicy. Stwarzało to często wzajemne konflikty. Sporadyczne bunty zdarzały się już wcześniej, jednak były one przez Anglików ignorowane[1][2].

Istotnym i bezpośrednim powodem rewolty było lekceważenie Brytyjczyków dla hinduskich wierzeń i obyczajów. Zapowiedź, że hinduscy żołnierze będą zmuszani do zagranicznej służby, groziła im utratą przynależności kastowej[3][4]. Drażliwym problemem okazało się również wykorzystanie tłuszczu wołowego lub wieprzowego w nabojach karabinowych, co stało się głównym powodem wybuchu rebelii. Krowy są dla hinduistów zwierzętami świętymi, zaś dla muzułmanów świnie są nieczyste, toteż używanie ładunków z papierem nasączonym takim tłuszczem (żołnierze przed wystrzeleniem musieli odgryzać kapsel papierowego naboju) było dla jednych i drugich naruszeniem przepisów religijnych i groziło utratą przynależności do kasty i staniem się pariasem[5].

Przebieg

[edytuj | edytuj kod]
Egzekucja uczestników rebelii (1857, fot. Felice Beato)

11 maja 1857 dwa pułki sipajów zbuntowały się w mieście Meerut. Powstanie szybko, w ciągu około 2 tygodni, rozszerzyło się na większość północnych Indii, czemu nie mogły zapobiec słabe siły brytyjskie liczące (w całych Indiach) ok. 45 tys. ludzi (sipajów było ok. 230 tys., choć nie wszyscy dołączyli do rebeliantów). Dowództwo nad powstańcami objął Nana Sahib; spośród ważnych ośrodków zajęli oni, przy wsparciu ludności cywilnej, Delhi[6], oblegali także Lakhnau i Kanpur.

Brytyjczyków w tłumieniu powstania wsparli lokalni książęta indyjscy, zainteresowani podtrzymaniem swojej władzy, a także król Nepalu; po ściągnięciu posiłków z Bliskiego Wschodu i metropolii, Anglicy rozpoczęli tłumienie powstania, poczynając od Pendżabu. Delhi broniło się 14 tygodni, ale zostało zdobyte 20 października 1857; Lakhnau – pół roku później, 14 marca 1858[6]. Po oswobodzeniu stolicy, Kanpuru i Lakhnau wojsko wyruszyło w marcu 1858 r. z Bombaju przeciwko ufortyfikowanemu miastu Dźhansi (które Anglicy zajęli dopiero w 1858). Przywódcami powstania byli tam wybitny hinduski przywódca Tatya Tope oraz potężna rani Lakszmi Bai, panująca w Dźhansi[7]. Po bitwie pod Kalpi Anglicy pokonali walczące wojska rani[8]. Brutalne tłumienie działań powstańczych w innych prowincjach zajęło jeszcze rok[6]. Dopiero 8 lipca 1859 gubernator lord Canning stwierdził, że bunt został stłumiony[9].

Rewolta ograniczona była do północnej części kraju, przede wszystkim Bengalu. Z tego powodu powstanie nie miało większych szans powodzenia. Na skutek wewnętrznych waśni mieszkańcy innych terytoriów nie byli gotowi do wystąpienia przeciwko Brytyjczykom[10][11][12].

Skutki

[edytuj | edytuj kod]

Koszty rebelii okazały się dla Indii bardzo wysokie. Zginęło wiele tysięcy ludzi, zniszczone zostały miasta i wioski. Dla samych Anglików bunt był znacznym wstrząsem. Kompania Wschodnioindyjska zapewniała pracę i dobrobyt dużej liczbie zarówno Anglików, jak i Hindusów[potrzebny przypis]. 2 sierpnia 1858 r. proklamacja królewska ogłosiła, że odtąd władzę nad Indiami będzie sprawowała Korona brytyjska[13]. Skutkiem powstania było również zlikwidowanie Kompanii Wschodnioindyjskiej w 1858 r.[14] Zwiększono liczbę oddziałów angielskich, a hinduskich – zredukowano (sipajowie mogli najwyżej dwukrotnie przewyższać liczebnie żołnierzy brytyjskich)[15].

Odniesienia w literaturze

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ James Lunt: From Sepoy to Subedar: Being the Life and Adventures of Subedar Sita Ram…, dz. cyt., s. 172.
  2. ↑ Christopher Alan Bayly: The Raj: India and the British 1600-1947, dz. cyt., s. 84-86.
  3. ↑ Sekhara Bandyopadhyay: From Plassey to Partition: A History of Modern India, dz. cyt., s. 171.
  4. ↑ Ayesha Jalal, Bose Sugata: Modern South Asia: History, Culture, Political Economy, dz. cyt., s. 253.
  5. ↑ Zygmunt Ryniewicz: Leksykon bitew świata, dz. cyt, s. 215-216.
  6. ↑ a b c Indyjskie powstanie 1857-59. W: Mała encyklopedia wojskowa. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967, s. 549.
  7. ↑ Judith M. Brown: Modern India: The Origins of an Asian Democracy, dz. cyt., s. 480.
  8. ↑ Michael Edwardes: Red Year, dz. cyt., s. 120-121.
  9. ↑ Harold E. Raugh: The Victorians at War, 1815-1914: An Encyclopedia…, dz. cyt., s. 181.
  10. ↑ Madhav Vittal Kamath: Lessons from 1857. News Today. [dostęp 2019-12-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-24)]. (ang.).
  11. ↑ R.C. Majumdar: Sepoy Mutiny and Revolt of 1857, dz. cyt., s. 23-31.
  12. ↑ Saul David: The Indian Mutiny: 1857, dz. cyt., s. 528.
  13. ↑ Stanley Wolpert: A New History of India, dz. cyt., s. 239-240.
  14. ↑ Powstanie sipajów – bunt w obronie świętych krów. polskieradio.pl. [dostęp 2016-05-19]. (pol.).
  15. ↑ Philip Mason: A Matter of Honour: An Account of the Indian Army, dz. cyt., s.319.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Sekhara Bandyopadhyay: From Plassey to Partition: A History of Modern India. New Delhi: Orient Longman, 2004. ISBN 978-81-250-2596-2.
  • Christopher Alan Bayly: The Raj: India and the British 1600-1947. London: National Portrait Gallery Publ., 1990.
  • Judith M. Brown: Modern India: The Origins of an Asian Democracy. Wyd. 2. Oxford: Oxford University Press, 1994. ISBN 978-0-19-873113-9.
  • Saul David: The Indian Mutiny: 1857. London: Penguin Books, 2003. ISBN 978-0-14-100554-6.
  • Michael Edwardes: Red Year. London: Sphere Books, 1975.
  • Ayesha Jalal, Bose Sugata: Modern South Asia: History, Culture, Political Economy. Wyd. 2. London: Routledge, 2004. ISBN 978-0-415-30787-1.
  • James Lunt: From Sepoy to Subedar: Being the Life and Adventures of Subedar Sita Ram, a Native Officer of the Bengal Army. Wyd. 3. London: Pan Macmillan, 1988. ISBN 0-333-45672-6.
  • R.C. Majumdar: Sepoy Mutiny and Revolt of 1857. Wyd. 2. Calcutta: K.L. Mukhopadhyay, 1963.
  • Philip Mason: A Matter of Honour: An Account of the Indian Army. London: Jonathan Cape Ltd., 1974. ISBN 0-333-41837-9.
  • Harold E. Raugh: The Victorians at War, 1815-1914: An Encyclopedia of British Military History. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2004. ISBN 1-57607-925-2.
  • Zygmunt Ryniewicz: Leksykon bitew świata. Warszawa: Almapress, 2004. ISBN 978-83-7020-379-5.
  • Stanley Wolpert: A New History of India. Wyd. 3. Oxford: Oxford University Press, 1989. ISBN 0-19-505637-X.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Powstanie_sipajów&oldid=74062886”