Dominik Lis

Sejm Żydów litewskich

Sejm Żydów Litwy, Sejm Żydów Litewskich, Sejm Głównych Gmin Żydowskich Państwa Litwy (hebr. Waad ha-Kehil(l)ot ha-Riszonot be-M(e)dinat Lite); Waad Litwy) - centralny organ samorządu Żydów litewskich, działający w latach 1623 - 1764.

Żydzi na Litwie

Według różnych szacunków, w okresie istnienia Sejmu Żydów Litwy na terenie Wielkiego Księstwa mieszkało ich od 20 tysięcy (w 1650 r.) do 12 tys. (w 1676 r.). Gwałtowny skok liczebności ludności żydowskiej w całej Rzeczpospolitej nastąpił w okolicach roku 1760 (na Litwie było ich wtedy około 150 tys.). Żydzi osiedlali się początkowo głównie w województwie brzeskim, następnie w okolicach Wilna oraz na Żmudzi. W przeciwieństwie do terenów koronnych zamieszkiwali nie tylko miasta, ale również tereny wiejskie (wg. szacunków Marii Cieśla, około 40% Żydów zamieszkiwało wsie oraz małe miejscowości). Zorganizowani byli, podobnie jak na ziemiach koronnych w gminy, tzw. kahały (hebr. קהלה kehilla – zgromadzenie, gmina), na czele których stali seniorzy.

Powstanie Sejmu Żydów Litwy

Sejm Żydów Litwy powstał w 1623 roku, po odłączeniu się od struktur Sejmu Czterech Ziem (cztery ziemie, wg. Majera Bałabana to Wielkopolska, Małopolska, Ruś i Litwa) (hebr. Waad Arba Aracot). Główną przyczyną podziału, według Marka Wisznicera były różnice kulturowe dzielące Żydów polskich i litewskich (m.in. różnice w języku jidysz, nauce rabinicznej oraz w podejściu ruchu chasydyzmu - krytykowanego przez Żydów litewskich). Zjazd założycielski odbył się w Brześciu w 1623 roku. Podobnie jak Sejm Czterech Ziem, tak Sejm Żydów Litwy miał dwie zasadnicze funkcje. Po pierwsze zajmował się rozdzielaniem i pobieraniem pogłownego żydowskiego, ze zbieraniem którego nie radziła sobie administracja państwowa Rzeczpospolitej. Drugą rolą Sejmu była rola sądownicza - pełnili ją rabini oraz rektorzy jesziw.

Organizacja Sejmu Żydów Litwy

Sejm tworzyły początkowo trzy duże, okręgowe gminy żydowskie (z podległymi im mniejszymi), czyli Brześć, Grodno i Pińsk. W 1652 roku dołączyła gmina z Wilna, natomiast w 1691 roku gmina ze Słucka. Po uniezależnieniu się od większych okręgów, swoje delegacje wysyłały także kahały nowogrodzki, miński,żmudzki i tzw. Biała Synagoga. Każda gmina wysyłała na posiedzenia swoich delegatów. Zjazdy w całej historii Sejmu odbywały się 33 razy, najczęściej w Siedlcach, zwykle podczas regionalnych jarmarków. Kadencje delegatów postanowieniem króla Jana III Sobieskiego z 1681 roku trwały 3 lata, jednak nie raz się zdarzało, że podczas całej kadencji nie odbył się żaden zjazd (tak było np. w latach 1704 - 1720, kiedy to Sejm zebrał się tylko raz. Sejm zwoływał senior organizującej go gminy, wysyłając zaproszenie do dwóch grup delegatów. Pierwsza z nich - świecka, składała się z seniorów głównych gmin (którzy zajmowali się tworzeniem ustaw sejmowych, oraz kontrolowali realizację podejmowanych na zjeździe uchwał) posłańców (zajmujących się w imieniu poszczególnych gmin, układaniem i rozdzielaniem podatków), oraz obrońców. Druga grupa delegatów - ,,duchowna", składała się z rabinów, mających kompetencje sądownicze. Do zadań Sejmu, oprócz roli podatkowej i sądowniczej należy zaliczyć podstaw organizacji gmin, oraz zajmowanie się sprawami gospodarczymi (handel i dzierżawa).

Zakończenie działalności Sejmu Żydów Litwy

Z biegiem czasu Sejm Żydów Litwy (podobnie jak i funkcjonujący na ziemiach polskich Sejm Żydów Korony) zaczął tracić na znaczeniu. W XVIII wieku obyło się tylko kilka zjazdów. Władze żydowskie zaczęły tracić autorytet i nie były w stanie sprostać zadaniom, w celu realizacji których powstały te instytucje. Ostatnie posiedzenie Sejmu Żydów Litewskich odbyło się w 1761 roku. W 1764 r. Sejm konwokacyjny rozwiązał sejmy żydowskie, jako nie potrafiące skutecznie zbierać podatków od Żydów.

Bibliografia

• Anna Michalska-Mycielska, Sejm Żydów Litewskich 2014

• Anatol Leszczyński, artykuł Sejm Żydów Litwy na stronie Żydowskiego Instytutu Historycznego https://www.jhi.pl/psj/Sejm_Zydow_Litwy

• Zdzisław Kaczmarczyk, Bogusław Leśnodorski, Historia państwa i prawa Polski, Tom II - od połowy XV wieku do roku 1795