Wikipedia

Płetwal błękitny

gatunek ssaka z rodziny płetwalowatych

Płetwal błękitny[33][34] (Balaenoptera musculus) – gatunek ssaka morskiego z rodziny płetwalowatych (Balaenopteridae). Największe znane zwierzę w historii Ziemi[35]. Po raz pierwszy został opisany przez szkockiego lekarza Roberta Sibbalda w 1697 roku[36]. Płetwal błękitny ma dwa otwory nosowe, małą płetwę grzbietową w tylnej części ciała i dużą płetwę ogonową z wyraźnym wcięciem pośrodku. Dawniej w oceanach żyło wiele osobników tego gatunku. Masowe polowania na wieloryby w XX stuleciu sprawiły, że populacja płetwali błękitnych zmniejszyła się wielokrotnie. Jedynym naturalnym wrogiem płetwala jest orka oceaniczna.

Płetwal błękitny
Balaenoptera musculus[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

Cetartiodactyla

Podrząd

Whippomorpha

Infrarząd

walenie

Parvordo

fiszbinowce

Rodzina

płetwalowate

Rodzaj

płetwal

Gatunek

płetwal błękitny

Podgatunki
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[32]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Taksonomia

edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, nadając mu nazwę Balæna Musculus[2]. Miejsce typowe to zatoka Firth of Forth, w Szkocji, w Wielkiej Brytanii[37]. Linneusz nie wskazał okazu typowego, swój opis oparł na starszych opracowaniach[38].

Genetyczne wsparcie dla odrębności poszczególnych podgatunków B. musculus jest stosunkowo słabe i potrzeba więcej badań, aby potwierdzić ich status[39]. Może istnieć nieopisany piąty podgatunek w tropikalnym wschodnim Oceanie Spokojnym od archipelagu Galapagos i na południe wzdłuż wybrzeża Chile[39]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają cztery podgatunki[39]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe
B. m. brevicauda Balaenoptera musculus brevicauda Ichihara, 1966 Ocean Południowy (49°59′S 28°25′E/-49,983333 28,416667)[40].
B. m. indica Balænoptera indica Blyth, 1859 Sordip, Zatoka Bengalska, Indie[41].
B. m. intermedia Balænoptera intermedia Burmeister, 1871 Niedaleko ujścia rzeki Lujan, Buenos Aires, Argentyna[42].

Etymologia

edytuj
  • Balaenoptera: rodzaj Balaena Linnaeus, 1758 (wal); gr. πτερον pteron „płetwa”[43].
  • musculus: łac. musculus „mięsień, muskuł”[44].
  • brevicauda: łac. brevis „krótki”; cauda „ogon”[45].
  • indica: łac. Indicus „indyjski”, od India „Indie”[46].
  • intermedia: łac. intermedius „pośredni”[47].

Zasięg występowania

edytuj

Płetwal błękitny występuje w wodach całego świata zamieszkując w zależności od podgatunku[39][33]:

Morfologia

edytuj

Długość ciała 3170–3260 cm; masa ciała 113 000–150 000 kg[48]. Występuje dymorfizm płciowy – dorosłe samice płetwali błękitnych są większe od samców i są największymi zwierzętami, jakie kiedykolwiek żyły na Ziemi[48], z możliwym wyjątkiem eoceńskiego prawalenia Perucetus colossus[49]. Całkowitą długość i masę ciała szacuje się na 3260 cm i 113 000 kg dla płetwala błękitnego (B. m. musculus) oraz 2300 cm i 69 000 kg dla płetwala krótkoogonowego (B. m. brevicauda)[48]. Chociaż starsza literatura naukowa podaje całkowitą długość ciała do 3300 cm dla antarktycznych płetwali błękitnych, pomiary te są wątpliwe, ponieważ zostały wykonane niestandardowymi metodami na stacjach wielorybniczych[48][50]. To samo można powiedzieć o masie ciała podanej w niektórych raportach i wynoszącej 190 000 kg[51][48]. Zazwyczaj noworodki osiągają długość ciała 600–700 cm przy masie około 2000–3000 kg[48]. Ubarwienie błękitnoszare, skóra może być cętkowana.

Ekologia

edytuj

Występuje w wodach wszystkich oceanów, głównie w strefie pelagialu, u wybrzeży widywany sporadycznie. Odbywa wędrówki sezonowe, w okresie letnim przemieszcza się w ślad za topniejącym lodem.

Pożywienie

edytuj

Płetwal błękitny żywi się planktonem, głównie krylem, którego dziennie połyka 16 ton[52]. Pożywienie najczęściej chwyta nurkując. Największe ilości planktonu występują w wodach podbiegunowych. Pływając w pobliżu Oceanu Arktycznego odżywia się trzema gatunkami raków. Nie gardzi też rybami. W okresie godowym, który przypada zimą, płetwale wędrują na wody tropikalne, gdzie z powodu braku żywności zmuszone są do „postu”.

Rozród i młode

edytuj
 
Matka z młodym

Samica płetwala błękitnego rodzi raz na 2–3 lata. Ciąża trwa 340–366 dni, w miocie przychodzi na świat jedno młode. Okres godowy przypada na okres zimowy. Noworodek rodzi się w strefie równikowej, gdyż ma za słabo wykształconą warstwę tłuszczową, by przeżyć w wodach Arktyki lub Antarktyki. Mierzy 7 m długości i waży od 2,5 do 3 ton. Młody osobnik żywi się mlekiem matki, wypija go 200–300 litrów dziennie[53]. Laktacja trwa 7 miesięcy. Potem fiszbiny są na tyle rozwinięte, że młode może samo chwytać pokarm. Samice w tym czasie tracą 25% masy ciała.

Odgłosy płetwali błękitnych

edytuj

Płetwal błękitny potrafi wydawać dźwięki o natężeniu 190 decybeli, słyszalne przez inne płetwale z odległości ponad 800 km[54][55][niewiarygodne źródło?]. Oprócz echolokacji w zakresie ultradźwięków, płetwale wytwarzają też dźwięki w celu porozumiewania się między sobą, szczególnie w okresie godowym.

W ogólności, odgłosy wydawane przez walenie obejmują bardzo szeroki zakres długości fal, odpowiadający częstotliwościom od kilkunastu Hz do ultradźwięków. Na tym tle, śpiewy płetwali błękitnych odznaczają się szczególnie niskimi częstotliwościami. Z roku na rok zakres częstotliwości komunikacyjnych płetwali błękitnych systematycznie się zmniejsza (średnio o 31% w czasie od roku 1960 do 2009), prawdopodobnie w związku ze wzrostem obecnego w obszarze wyższych częstotliwości hałasu emitowanego przez statki[56].

Część śpiewu komunikujących się ze sobą płetwali błękitnych utrzymywana jest z bardzo dużą dokładnością na stałej częstotliwości tonu podstawowego – osobniki synchronizują między sobą emitowane częstotliwości tych tonów, utrzymując ich stałość na poziomie 0,5%. Dla porównania, interwał sekundy małej (np. między dźwiękami c i cis) wynosi ok. 6%[57]. Zasugerowano[57], że dzięki tej synchronizacji słyszące się wzajemnie osobniki mogą określić wzajemną prędkość (na podstawie efektu Dopplera)[potrzebny przypis].

 
(info)
Atlantyk
(info)
Atlantyk
(info)
Atlantyk
(info)
Północno-wschodni Pacyfik
(info)
Południowy Pacyfik
(info)
Zachodni Pacyfik
Problem ze ściągnięciem pliku? Zobacz pomoc.


Pozostałe informacje

edytuj
  • Język dorosłego płetwala błękitnego waży 2700 kg, a szeroko rozwarta paszcza może pomieścić do 90 ton pożywienia, ale z powodu wąskiego przełyku nie jest w stanie połykać dużych przedmiotów.
  • Serce płetwala waży 600 kg, zaś średnica aorty dochodzi do 23 cm.
  • Warstwa tłuszczowa płetwala ma 0,5 m grubości.
  • Samice zwykle są większe od samców.
  • Płetwal błękitny nurkuje na głębokość około 500 m i pozostaje tam do 2 godzin.
  • Płetwal błękitny posiada ok. 320 fiszbinów, mierzących 100 cm długości i 55 cm szerokości.
  • Szkielet młodego płetwala błękitnego o długości 14,6 m znajduje się w Muzeum Przyrodniczym we Wrocławiu.
  • Choć jest to najcięższe zwierzę na Ziemi, nie jest to jednak najdłuższy obecnie żyjący gatunek. Najdłuższym zwierzęciem żyjącym na Ziemi jest Lineus longissimus należący do typu wstężnic (przeciętna długość: 5–15 m, jednak zdarzają się osobniki osiągające nawet 55 m)[58].

Ochrona

edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii EN (ang. endangered „zagrożony”)[32]; podgatunek intermedia klasyfikowany jest jako CR (ang. critically endangered „krytycznie zagrożony”)[59]. Z powodu swoich rozmiarów płetwal błękitny był głównym celem wielorybników. Cenny był szczególnie tłuszcz – tran oraz fiszbiny, z których robiono gorsety. Do połowy XX wieku łącznie zabito około 300 000 tych wielorybów. W 1966 r. objęto je ścisłą ochroną. W tym czasie gatunek był już niemal całkowicie wytępiony. Obecnie jednak liczba płetwali błękitnych powoli wzrasta[potrzebny przypis].

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i j Kombinacja nazw.
  2. ↑ Nie Balaenoptera borealis Lesson, 1828.
  3. ↑ a b Nie Balaena Boops Linneaus, 1758.
  4. ↑ Nowa nazwa dla Rorqualis borealis Hamilton, 1837.
  5. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Physalus (Rorqualus) Sibbaldii J.E. Gray, 1847.
  6. ↑ Nomen nudum.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Balaenoptera musculus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 76. (łac.).
  3. ↑ B.G. de Lacépède: Histoire naturelle des cétacées. Paris: Plassan, 1804, s. xxxvii, 120; ryc. 4. (fr.).
  4. ↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata: in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Typis Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. xxii, 660. (łac.).
  5. ↑ J.B. Fischer: Synopsis Mammalium. Stuttgardtiae: J.G. Cottae, 1829, s. 524. (łac.).
  6. ↑ J.J.O. Voigt: Cetacea. W: G. Cuvier & J.J.O. Voigt: Das Thierreich, geordnet nach seiner Organisation. Cz. 1. Leipzig: F. A. Brockhaus, 1831, s. 342. (niem.).
  7. ↑ H.W. Dewhurst. Observations on the Zoology and Comparative Anatomy of the Skeleton of the Balænoptera Rorqual, or Broad-nosed Whale, now exhibiting at the Pavilion, King’s Mews, Charing Cross. „Magazine of natural history and journal of zoology, botany, mineralogy, geology and meteorology”. 5, s. 214, 1832. (ang.). 
  8. ↑ F. Cuvier: De l’histoire naturelle des cétacés. Paris: Roret, 1836, s. 321; ryc. 20, fig. 1, seria: Roret’s Suite à Buffon. (fr.).
  9. ↑ R. Hamilton: Whale of the southern seas. W: W. Jardine: The naturalist’s library. Cz. 26: Mammalia. Whales. Edinburgh: W.H. Lizars, 1842, s. 125, 138, ryc. 6. (ang.).
  10. ↑ F.J. Knox: Catalogue of anatomical preparations illustrative of the whale, particularly the Great northern rorqual (Balaena maximus borealis), now exhibiting in the pavilion, North College Street. Edinburgh: Neill, 1838, s. 5. (ang.).
  11. ↑ J.E. Gray. On the Finner Whales, with the description of a new species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 15, s. 92, 1847. (ang.). 
  12. ↑ J.H. Reinhardt: Fortegnelse over Grønlands Pattedyr, Fugle og Fiske. W: H. Rink: Grønland geographisk og statistisk beskrevet. Kjøbenhavn: A.F. Høst, 1857, s. 10. (duń.).
  13. ↑ E. Blyth. On the great rorqual of the Indian Ocean, with Notices of other cetals, and of the Syrenia or marine pachyderms. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 28, s. 488, 1859. (ang.). 
  14. ↑ P.J. van Beneden. Recherches sur la faune littorale de Belgique. Recherches sur les cétacés. „Mémoires de l’Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique”. 32, s. 37, 1861. (fr.). 
  15. ↑ J.E. Gray. On the Cetacea which have been observed in the seas surrounding the British Islands. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1864, s. 223, 1864. (ang.). 
  16. ↑ W.H. Flower. Notes on the skeletons of whales in the principal museums of Holland and Belgium, with descriptions of two species apparently new to science. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1864, s. 414, 1864. (ang.). 
  17. ↑ J.E. Gray: Catalogue of seals and whales in the British Museum. Wyd. 2. London: The Trustees, 1866, s. 381. (ang.).
  18. ↑ H. Burmeister. On a supposed new species of fin-whale from the coast of South America. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1865, s. 713, 1866. (ang.). 
  19. ↑ W. Lilljeborg: Synopsis of the cetaceous Mammalia of Scandinavia (Sweden and Norway). W: W.H. Flower: Recent memoirs on the Cetacea. London: Ray Society, 1866, s. 262. (ang.).
  20. ↑ A.W. Malm: Några blad om hvaldjur i allmänhet och Balænoptera Carolinæ i synnerhet. Göteborg: Handelstidningens Bolags Tryckeri, 1866, s. 10. (szw.).
  21. ↑ E.D. Cope. On the Cetaceans of the Western Coast of North America. By C.M. Scammon, United States Marine. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 21, s. 20, 1869. (ang.). 
  22. ↑ F.J. Knox. On the Balænidæ or Whales with Baleen. „Transactions and proceedings of the New Zealand Institute”. 2, s. 21, 23, ryc. 2, fig. 1, 1869. (ang.). 
  23. ↑ H. Burmeister. Del Aňo 1871. „Boletín del Museo Público de Buenos Aires”, s. xii, 1871. (hiszp.). 
  24. ↑ W.H. Flower: List of the specimens of cetacea in the Zoological Department of the British Museum. London: Taylor, 1885, s. 6. (ang.).
  25. ↑ P.J. van Beneden. „Mémoires couronnés et mémoires des savants étrangers publiés par l’Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique”, s. 6, 13, 107, 1887. (fr.). 
  26. ↑ J. Münter. Über zwei im 19. Jahrhunderte bei Greifswald zur Section planste männliche Individuen von Balaenoptera Sibbaldii v. Bened. s. Cuvierius Sibbaldii Gray s. Pterobalaena Gryphus Mtr. „Mitteilungen aus dem Naturwissenschaftlichen Verein von Neu-Vorpommern und Rügen”. 9, s. 1, 1877. (niem.). 
  27. ↑ F. Lahille. Ostéologie du baleinoptère de Miramar. „Revista del Museo de La Plata”. 9, s. 119, 1899. (fr.). 
  28. ↑ R. Kellogg. What is known of the migrations of some of the whalebone whales. „Annual report of the Board of Regents of the Smithsonian Institution”. 1928, s. 483, 1929. (ang.). 
  29. ↑ a b А.Г. Томилин. Терморегуляция и географические расы китообразных. „Доклады Академии Наук СССР”. 54 (5), s. 468, 1946. (ros.). 
  30. ↑ V.A. Zemsky & V.A. Boronin. On the question of the pygmy blue whale taxonomic position. „Norsk Hvalfangst-Tidende”. 53 (11), s. 310, 1964. (ang.). 
  31. ↑ T. Ichihara: The Pygmy Blue Whale, Balaenoptera musculus brevicauda, a New Subspecies from the Antarctic. W: K.S. Norris (red.): Whales, Dolphins, and Porpoises. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 1966, s. 79–113. ISBN 0-520-03283-7. (ang.).
  32. ↑ a b J.G. Cooke, Balaenoptera musculus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018, wersja 2022-1 [dostęp 2022-08-28] (ang.).
  33. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 187. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  34. ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 266, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  35. ↑ Olga Woźniak: Wywiad z profesorem Jerzym Trammerem. [w:] Przekrój [on-line]. [dostęp 2009-07-12].
  36. ↑ August Pivorunas, The Feeding Mechanisms of Baleen Whales: Since Robert Sibbald first described baleen whales in 1692, we have come to distinguish three types–the right whales, grazers on copepods; the finner whales, engulfers of krill and fish; and the gray whale, a forager of the sea bottom, „American Scientist”, 67 (4), 1979, s. 432–440, JSTOR: 27849332.
  37. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Balaenoptera musculus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-08-28].
  38. ↑ P. Artedi: Ichthyologia: sive, opera omnia de piscibus, scilicet: Bibliotheca ichthyologica. Philosophia ichthyologica. Genera piscium. Synonymia specierum. Descriptiones specierum. Omnia in hoc genere perfectiora, quam antea ulla. Lugduni Batavorum: Apud Conradum Wishoff, 1738, s. 107. (łac.).
  39. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 282. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  40. ↑ J.S. Zijlstra: Balaenoptera musculus brevicauda Ichihara, 1966. Hesperomys project. [dostęp 2022-08-28]. (ang.).
  41. ↑ Hershkovitz 1966 ↓, s. 173.
  42. ↑ Hershkovitz 1966 ↓, s. 174.
  43. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 103, 1904. (ang.). 
  44. ↑ Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 140, OCLC 637083062 (ang.).
  45. ↑ The Key to Scientific Names ↓, brevicauda [dostęp 2022-08-28].
  46. ↑ The Key to Scientific Names ↓, indica [dostęp 2022-08-28].
  47. ↑ The Key to Scientific Names ↓, intermedia [dostęp 2022-08-28].
  48. ↑ a b c d e f T. Deméré: Family Balaenopteridae (Rorquals). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 293–294. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
  49. ↑ Giovanni Bianucci, Olivier Lambert, Mario Urbina, Marco Merella, Alberto Collareta, Rebecca Bennion, Rodolfo Salas-Gismondi, Aldo Benites-Palomino, Klaas Post, Christian de Muizon, Giulia Bosio, Claudio Di Celma, Elisa Malinverno, Pietro Paolo Pierantoni, Igor Maria Villa i Eli Amson. A heavyweight early whale pushes the boundaries of vertebrate morphology. „Nature”, s. 1–6, 2023. DOI: 10.1038/s41586-023-06381-1. (ang.). 
  50. ↑ Whaling (History). [dostęp 2012-03-23].
  51. ↑ Blue Whale Balaenoptera musculus. 2003. [dostęp 2019-05-01].
  52. ↑ https://www.national-geographic.pl/artykul/wedlug-najnowszych-badan-walenie-jedza-nawet-3-razy-wiecej-niz-do-tej-pory-przypuszczano
  53. ↑ Olav Oftedal, Lactation in Whales and Dolphins: Evidence of Divergence Between Baleen and Toothed-Species, „Journal of Mammary Gland Biology and Neoplasia” [dostęp 2020-10-17] (ang.).
  54. ↑ Krzysztof Urbański: Wielorybom w morzach za głośno. rp.pl, 2008-09-17. [dostęp 2023-11-21]. (pol.).
  55. ↑ Piotr Cieśliński: Najbardziej samotny wieloryb na świecie. wyborcza.pl, 2015-05-13. [dostęp 2020-07-29]. (pol.).
  56. ↑ Mark A. McDonald, John A. Hildebrand, Sarah Mesnick. Worldwide decline in tonal frequencies of blue whale songs. „Endangered Species Research”. 9 (13–21), 2009. DOI: 10.3354/esr00217. 
  57. ↑ a b Michael D. Hoffman, Newell Garfield, and Roger W. Bland. Frequency synchronization of blue whale calls near Pioneer Seamount. „J. Acoust. Soc. Am.”. 128 (490), 2010. DOI: 10.1121/1.3446099. 
  58. ↑ Bootlace Worm – Lineus longissimus – Details – Encyclopedia of Life [online], eol.org [dostęp 2017-11-26].
  59. ↑ J.G. Cooke, Balaenoptera musculus ssp. intermedia, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018, wersja 2022-1 [dostęp 2022-08-28] (ang.).

Bibliografia

edytuj
  • P. Hershkovitz. Catalog of Living Whales. „Bulletin of the United States National Museum”. 246, s. 1–246, 1966. (ang.). 
  • The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Płetwal_błękitny&oldid=74373917”