Wikipedia

Kałusz

miasto na Ukrainie w obwodzie iwanofrankowskim
Zobacz też: Kalush.

Kałusz (ukr. Калуш) – miasto na Ukrainie, w obwodzie iwanofrankiwskim, siedziba rejonu kałuskiego.

Kałusz
Калуш
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 iwanofrankiwski

Powierzchnia

65 km²

Wysokość

290 m n.p.m.

Populacja (2019)
• liczba ludności


66 266[1]

Nr kierunkowy

380 3472-

Kod pocztowy

77301—77312

Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego
Mapa konturowa obwodu iwanofrankiwskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kałusz”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, po lewej znajduje się punkt z opisem „Kałusz”
Ziemia49°01′N 24°22′E/49,016667 24,366667
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Miasto królewskie lokowane w 1534 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim[2]. Następnie znajdowało się w zaborze austriackim (Galicja) od 1772 do 1918 roku. Powróciło do Polski po upadku Austro-Węgier, na krótko znajdując się pod administracją ZUNR (listopad 1918 – marzec 1919), od 1939 roku pod okupacją radziecką, 1941 – niemiecką, 1945 – na powrót radziecką, od 1991 – pod administracją ukraińską.

Znajduje tu się stacja kolejowa Kałusz, położona na linii Stryj – Iwano-Frankiwsk (odcinek dawnej Galicyjskiej Kolei Transwersalnej).

Historia

edytuj
 
Kopalnia soli potasowych w Kałuszu, pocztówka, ok. 1930

W roku 1469 król Kazimierz Jagiellończyk ufundował w leżącej w dobrach królewskich wsi Kałusz katolicki kościół parafialny. W 1549 roku na polecenie króla Zygmunta Augusta hetman wielki koronny Mikołaj Sieniawski lokował w tym miejscu miasto. Cztery lata później Zygmunt August za zasługi nadał Kałusz i przyległości hetmanowi Sieniawskiemu i jego potomkom w linii męskiej. Miasto w tym czasie było ośrodkiem wydobycia soli, nawiązuje do tego herb miasta przedstawiający poza literą K i półksiężycem 3 bałwany soli. W 1595 roku liczące około 55 domów miasto złupili Turcy[potrzebny przypis]. Tu też rozegrały się zwycięskie bitwy wojsk polskich: hetmana Jana Sobieskiego z Tatarami Selim Gereja w 1672 i Andrzeja Potockiego z Turkami w 1675 roku. Miasto rozwijało się do roku 1770, gdy wyludniła je zaraza. W 1782 roku miasto zajęli Austriacy.

W 1905 otwarto nowy szpital w Kałuszu[3].

W II Rzeczypospolitej stolica powiatu w województwie stanisławowskim. W 1914 roku pobudowano w Kałuszu nowoczesną kopalnię eksploatacji soli potasowych i kainitu, która jednak – ze względu na wybuch pierwszej wojny światowej – produkcję rozpoczęła dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. W 1922 roku otwarto siostrzaną kopalnię w Stebniku koło Drohobycza[4].

II wojna światowa

edytuj

II wojna światowa wstrząsnęła życiem mieszkańców Kałusza, wśród których przeważali górnicy, kupcy, rzemieślnicy. Sowieci zajęli miasto 21 września 1939 roku, a w 1940 wywieźli w głąb Rosji polskich mieszkańców miasta. Po wybuchu wojny sowiecko-niemieckiej miasto przeszło pod okupację niemiecką. W październiku 1941 roku Niemcy dokonali morderstw tysięcy Żydów z Kałusza i okolic, a w kwietniu 1942 roku wywieźli z miejscowego getta pozostałych do obozu w Bełżcu lub przenieśli ich (w sierpniu) do obozu w Stanisławowie. Zaciąg Ukraińców do niemieckiej dywizji SS Galizien organizował w Kałuszu Ukrainiec Izydor Pigulak. 3 listopada 1943 roku Niemcy rozstrzelali w Kałuszu 18 ukraińskich uczniów szkoły handlowej, a 6 maja 1944 roku 42 innych Ukraińców.

W latach 1941–1945 z rąk nacjonalistów ukraińskich z OUN-UPA zginęło 50 Polaków[5], w tym ks. Jan Ciapała ze zgromadzenia orionistów[6]. Kałusz został 24 lipca 1944 r. wyzwolony przez 11 Karpacką Dywizję Piechoty AK w ramach Akcji Burza[7]. W roku 1945 po wytyczeniu nowych granic, polskich mieszkańców Kałusza przymusowo przesiedlono do Polski w jej nowych granicach, w tym wielu do Gryfina[8].

Zabytki

edytuj
  • zamek[9] – w 1661 r. odnotowano istnienie niewielkiego zamku otoczonego wałem;
  • zamek w Chocinie[10][11];
  • ratusz;
  • kościół św. Walentego - murowany, neogotycki, z wieżą, zbudowany w 1841 r. na miejscu dawnego, drewnianego, konsekrowany w 1842 r., rozbudowany w 1912 r., zamknięty w 1945 r., oddany katolikom w 1999 r., wyremontowany przez ks. Krzysztofa Panasowca i parafian, rekonsekrowany w 2008 r.[12][13] Obraz Matki Bożej Królowej Korony Polskiej, namalowany przez Stanisława Batowskiego-Kaczora dla świątyni kałuskiej i wywieziony po II wojnie światowej, znajduje się obecnie w kościele pw. Narodzenia NMP w Gryfinie[14];
  • cerkiew Ofiarowania Pańskiego;
  • dom kultury;
  • cmentarz żydowski[15].
  •  
    Ratusz
  •  
    Kościół św. Walentego
  •  
    Cerkiew Ofiarowania Pańskiego
  •  
    Dom kultury
  •  
    Rada miejska

Sport

edytuj

Do 1939 w mieście działał polski klub piłkarski TESP Kałusz. Współcześnie mieści się tu klub FK Kałusz.

Ludzie związani z miastem

edytuj

Sprawiedliwi wśród Narodów Świata (ratujący Żydów w Kałuszu):

edytuj
Na ukraińskiej liście Sprawiedliwych:
Na polskiej liście Sprawiedliwych:
  • Zachariasz i Bronisława Płaksejowie oraz Paulina Kisielewska z d. Płaksej (córka)[25][26]

Pobliskie miejscowości

edytuj

Miasta partnerskie

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Чисельність населення (за оцінкою) на 1 вересня 2019 року // Головне управління статистики в Івано-Франківській області
  2. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 168.
  3. ↑ Kronika. Nowy szpital w Kałuszu. „Kurjer Stanisławowski”, 1026, 21 maja 1905, s. 2.
  4. ↑ Seweryn Przybylski, Kresy Wschodnie Rzeczypospolitej: opisy i obrazy przeszłości, Lwów 1926, s. 242-247.
  5. ↑ Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Eugeniusz Różański, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w Województwie Stanisławowskim 1939–1946, Wrocław: ALTA 2, 2008, s. 108, ISBN 978-83-85865-13-1, OCLC 261139661.
  6. ↑ JAN CIĄPAŁA — MARTYROLOGIUM [online], www.swzygmunt.knc.pl [dostęp 2023-04-10].
  7. ↑ Kedyw Okręgu Stanisławów AK. [online], www.dws-xip.com [dostęp 2023-04-10].
  8. ↑ Stowarzyszenie Wspólnota Polska, STUDIO EM, STOWARZYSZENIE WSPÓLNOTA POLSKA POLECA: Gryfińskie Koło Wspólnoty Polskiej zbiera dary dla Ukrainy [online], wspolnotapolska.org.pl [dostęp 2023-04-10] (pol.).
  9. ↑ Kałusz. [dostęp 2013-08-15].
  10. ↑ Władysław Łozińskim Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku, 1903, str. 98
  11. ↑ Chocin nad Łomnicą, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 601.
  12. ↑ KAŁUSZ. Kościół p.w. św. Walentego (1841 - 1845). Iwano-Frankiwski obw., Kałuszski r-n | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc-in-ua.translate.goog [dostęp 2023-04-10].
  13. ↑ Kałusz [online], www.rkc.lviv.ua [dostęp 2023-04-10].
  14. ↑ Kościół [online], www.parafia.nar.gryfino.ehost.pl [dostęp 2023-04-10].
  15. ↑ Jewish cemetery in Kalush
  16. ↑ Dovbenko Josef & Michalina ; Son: Jan. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-06-28]. (ang.).
  17. ↑ ДОВБЕНКО ЙОСИП. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-06-28]. (ukr.).
  18. ↑ ДОВБЕНКО МІХАЛИНА. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-06-28]. (ukr.).
  19. ↑ ДОВБЕНКО ЯН. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-06-28]. (ukr.).
  20. ↑ Korba Teklya. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-06-28]. (ang.).
  21. ↑ Pankovich Nikolai & Yevdokia ; Son: Andrei. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-06-28]. (ang.).
  22. ↑ ПАНКОВИЧ МИКОЛА. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-06-28]. (ukr.).
  23. ↑ ПАНКОВИЧ ЄВДОКІЯ. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-06-28]. (ukr.).
  24. ↑ ПАНКОВИЧ АНДРІЙ. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-06-28]. (ukr.).
  25. ↑ Płaksej Zachariasz & Bronisława ; Daughter: Kisielewska Paulina (Płaksej). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-06-28]. (ang.).
  26. ↑ Historia rodziny Płaksejów. sprawiedliwi.org.pl. [dostęp 2024-06-28]. (pol.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kałusz&oldid=74481503”