Gruźlica

Gruźlica (łac. Tuberculosis) – bakteryjna choroba zakaźna zwierząt, ludzi (→ gruźlica człowieka), wywoływana przez prątki gruźlicy. Występuje na całym świecie.

Etiologia

Chorobę powodują prątki gruźlicy – są to pałeczki cienkie, proste lub lekko zgięte. Są kwasooporne, zasadooporne, alkoholooporne. Nie posiadają rzęsek ani otoczek. Są to bakterie Gram-dodatnie, tlenowce, należą do rodzaju Mycobacterium. W etiologii gruźlicy zwierząt domowych znaczenie mają trzy typy prątków: Mycobacterium bovis, Mycobacterium avium i Mycobacterium tuberculosis. Te trzy typy prątków wraz z Mycobacterium microti tworzą grupę gatunków bezwzględnie chorobotwórczych i nazywamy je prątkami typowymi. Oprócz nich występują tak zwane prątki atypowe. Niektóre z nich mogą być warunkowo chorobotwórcze.

Typ prątka gruźlicy	Wysoka zjadliwość w warunkach naturalnych	Słaba zjadliwość w warunkach naturalnych
Ludzki – M.tuberculosis	człowiek małpa	pies świnia koń bydło kot
Bydlęcy – M.bovis	bydło człowiek małpa kot świnia koza	koń pies owca
Ptasi – M. avium	kura indyk gołąb kaczka gęś	świnia bydło owca koń koza
Mysi – M.microti	mysz polna

Prątki są wrażliwe na światło słoneczne, na promienie UV. Wykazują za to dużą odporność na gnicie i wysychanie. W wydalinach zarówno ludzkich jak i zwierzęcych wykazują zdolności życiowe nawet przez kilka miesięcy. W wodzie przeżywają do 3 miesięcy. W kwaśnym mleku zachowują zdolności życiowe nawet do 2 tygodni, w maśle 1 miesiąc, w serach miękkich nawet pół roku. Prątków nie niszczą też takie procesy technologiczne jak wędzenie, peklowanie, solenie. Wykazują dość znaczną odporność na konwencjonalne środki dezynfekcyjne.

Źródła zakażenia i patogeneza

Głównym źródłem zakażenia jest chory człowiek lub chore zwierzę rozsiewające prątki do środowiska. Do zarażenia może dojść prątkami obecnymi w paszy, wodzie, środowisku oraz drogą kontaktową. W dużych skupiskach zwierząt (chów alkierzowy) zakażenie następuje głównie przez drogi oddechowe jako zakażenie aerogenne, kropelkowe lub pyłowe. Inną możliwą drogą wniknięcia zarazków jest zakażenie alimentarne. Mamy do czynienia z tą formą zakażenia u cieląt, świń oraz zwierząt futerkowych. Inne sposoby zakażenia to: zakażenie laktogenne, zakażenie podczas aktu płciowego, wewnątrzmaciczne, przez pępowinę, poprzez otarcia naskórka, zranienia. Prątki po dostaniu się do organizmu rozwijają się w miejscu usadowienia, doprowadzając do powstania focus primarus. W tym ognisku zapalnym tworzy się tkanka ziarninowa o tak charakterystycznej strukturze, że umożliwia wnioskowanie o rodzaju schorzenia bez potrzeby wykazania obecności prątków.

Objawy

Okres inkubacji choroby jest na ogół długi i uzależniony od wielu czynników. Przede wszystkim mają znaczenie: gatunek zwierzęcia, którego choroba dotyczy, zjadliwość zarazka oraz stan odporności zwierzęcia. W związku z wszystkimi powyższymi czynnikami rozwój choroby może trwać nawet lata. W zależności od zaawansowania procesu gruźliczego objawy są różne i wyraźne dopiero w przypadku gruźlicy zaawansowanej.

Bydło

Gruźlica u bydła dotyczy najczęściej płuc, wymienia, narządu rodnego.

Gruźlica wymienia bydła

Kliniczne stwierdzenie tego rodzaju gruźlicy jest bardzo trudne. Guzki prosówkowe występujące przy uogólnieniu wczesnym są z reguły nienamacalne przy badaniach metodą palpacyjną. Na występowanie gruźlicy mogą wskazywać powiększone i czasami guzłowate węzły chłonne nadwymieniowe. Mleko jest wodniste z kłaczkami, a nawet może być w kolorze żółto-zielonkawym.

Świnie

Świnie z reguły zakażają się gruźlicą drogą pokarmową. W związku z drogą zakażenia najczęstszymi objawami są utrata apetytu, zgarbiona postawa, biegunka. Kał cuchnący.

Inne zwierzęta

Inne zwierzęta gospodarskie nie wykazują charakterystycznych objawów, zaś gruźlica może dotyczyć różnych narządów.

Owce chorują stosunkowo rzadko, a choroba ma przebieg przewlekły. Okres inkubacji jest bardzo długi, zmiany chorobowe obserwowane klinicznie nie są swoiste.

Zmiany anatomopatologiczne

Ogniska gruźlicze mogą występować we wszystkich narządach. Są łatwe do rozpoznania, jeżeli mają charakter serowaty lub są zwapniałe.

Rozpoznawanie

Gruźlicę rozpoznajemy na podstawie następujących badań: klinicznych, alergicznych, serologicznych, sekcyjnych, mikrobiologicznych.

Rozpoznanie różnicowe

Rozpoznanie gruźlicy tylko na podstawie badań klinicznych jest trudne. W rozpoznaniu różnicowym należy brać pod uwagę następujące jednostki chorobowe: pasterelozę, promienicę, białaczkę limfatyczną, robaczycę, bąblowicę płuc, paratuberkulozę (choroba Johnego), zapalenia wymienia krów na innym tle niż gruźlicze, niedokrwistość zakaźną u koni.

Zwalczanie

Gruźlica bydła jest chorobą zwalczaną w Polsce z urzędu.

Historia

Gruźlica zwierząt jako choroba jest znana od dawna, pierwsze opisy tej choroby pochodzą z początków naszej ery. Jednak aż do XIX wieku gruźlicy zwierząt nie łączono z gruźlicą ludzi. Dopiero pod koniec XIX wieku wykazano możliwość przenoszenia się gruźlicy z człowieka na zwierzę.

Bibliografia

• Beer J. i in. Choroby zakaźne zwierząt domowych 1980, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, tom II, 369-404, ISBN 83-09-00332-3
• O. Cosivi, J.M. Grange, C.J. Daborn, M.C. Raviglione, T. Fujikura, D. Cousins, R.A. Robinson, H.F.A.K. Huchzermeyer, I. de Kantor, F.-X. Meslin Zoonotic Tuberculosis due to Mycobacterium bovis in Developing Countries 1998, EID vol.4, No.1,
• T. Żuliński, B. Rubaj, T. Zioło Ogólna anatomia patologiczna zwierząt domowych 1969, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 119-128, ISBN 83-09-00457-5
• H. Janowski, K. Markiewicz, S. Tarczyński Choroby bydła 1985, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 543-561, ISBN 83-09-00650-0
• S. Cąkała i inni Choroby owiec 1981, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 285-287, ISBN 83-09-00473-7