Garbary (Poznań)

Garbary – część Starego Miasta w Poznaniu (w ścisłym rozumieniu), przebiegająca zasadniczo na osi północ-południe, wzdłuż ulicy Garbary.

ulica Garbary

Centrum, Stare Miasto
Ulica Garbary przy skrzyżowaniu z ulicą Szyperską (2017)
Państwo	Polska
Miejscowość	Poznań
Długość	1857 m
Przebieg
0 m ul. Strzelecka ul. Kazimierza Wielkiego ul. Krakowska ul. św. Marii Magdaleny ul. Długa pl. Bernardyński ul. Dowbora-Muśnickiego  pl. Bernardyński ul. Wszystkich Świętych ul. Grobla ul. Wodna ul. Woźna ul. Wielka ul. Dominikańska ul. Szyperska ul. Estkowskiego ul. Małe Garbary ul. Piaskowa ul. Grochowe Łąki ul. Szyperska Poznańska Palarnia Kawy Astra ul. Północna linia kolejowa 3 wyjazd z pętli autobusowej Garbary 1857 m al. Armii Poznań ul. Szelągowska
Położenie na mapie Poznania ulica Garbary
Położenie na mapie Polski ulica Garbary
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego ulica Garbary
52°24′39,3″N 16°56′18,6″E

Południowa część Garbar i Grobla na mapie z 1856

Garbary widziane z północy – w tle Kościół św. Franciszka Serafickiego

Etymologia

Nazwa jest notowana od XV wieku: Garber-gasse (1436), za Garbari iacente (1443), platea Cerdonum (1465), na Garbarach (1564). Pochodzi od wyrazu garbarz, czyli rzemieślnik wyprawiający skóry.

Historia

Garbary zlokalizowane były w średniowieczu pomiędzy wschodnimi murami Poznania a Chwaliszewem. Stanowiły wąską, długą osadę służebną. Dzieliły się na trzy części, które częściowo rozróżniano jeszcze po II wojnie światowej:

• północną (Tama Garbarska) – rejon pomiędzy ul. Estkowskiego, a stacją Poznań Garbary (dawniej Poznań Tama Garbarska). Tutaj znajdują się m.in. Grochowe Łąki,
• środkową (właściwe Garbary, tzw. Wielkie) – od ul. Estkowskiego do Placu Bernardyńskiego,
• południową – poniżej Placu Bernardyńskiego, częściowo utożsamiane z Piaskami.

Mieszkańcy Garbar zajmowali się przede wszystkim oprawianiem skór, byli to garbarnicy, zwani też skórnikami. Fach ten wymagał dostępu do dużych ilości wody, co zapewniały Warta (m.in. tzw. Stara Rzeka) z jednej strony, a fosa miejska z drugiej. Garbowanie skór powodowało powstawanie nieprzyjemnych zapachów, z których znana była osada. Do fosy oraz Starej Rzeki (koryta Warty) odprowadzano ścieki poprodukcyjne, będące źródłem poważnego zanieczyszczenia wód.

W XIX wieku ulica Garbary obrosła reprezentacyjnymi, wielopiętrowymi kamienicami w stylach historycznym i secesyjnym. Powstawały tu także liczne niewielkie zakłady przemysłowe, często w podwórzach.

W latach 1976–1977, w związku z gruntowną przebudową trasy komunikacyjnej z centrum miasta w kierunku Warszawy (ul. Solna, ul. Małe Garbary), przebudowano całkowicie skrzyżowanie Garbar z ulicami Estkowskiego i Małe Garbary. Została wybudowana też trasa tramwajowa z Garbar do Placu Wielkopolskiego. Podczas prac napotykano na niewypały z okresu II wojny światowej, a także na fundamenty nieistniejących już wtedy budynków oraz fragmenty fortyfikacji i schronów, co utrudniało prowadzenie przebudowy. Podczas przebudowy wyburzono przy ulicy Garbary budynki o numerach 90, 92, 93, 95. Na każdym odcinku prace rozpoczęto 29 października 1976 roku, a zakończono 6 czerwca 1977 roku.

W 2008 miasto ogłosiło zamknięty konkurs architektoniczny na zagospodarowanie terenów przy ul. Północnej. Według jednej z propozycji (architekt Wojciech Krawczuk) teren ten zająć miały budynki mieszkalne, biurowe oraz użyteczności publicznej z punktowcem na rzucie trójkąta. W centrum znaleźć miał się plac połączony ze Starym Miastem za pomocą pasażu (pomiędzy Rzeźnią Miejską i lodowiskiem Bogdanka), a z Ostrowem Tumskim kładką nad Wartą na przedłużeniu ul. Północnej. Do realizacji tych zamierzeń nigdy nie doszło.

Niektóre obiekty zabytkowe i osobliwości

Obiekty zlokalizowane w tym rejonie to m.in. (od północy):

• dworzec Poznań Garbary (dawniej Tama Garbarska),
• parafia św. Wojciecha w Poznaniu,
• neogotycka przepompownia ścieków z lat 1908–1909 (zbudowana pod kierunkiem architekta Fritza Teubnera),
• kantor Krzyżanowskiego z 1882,
• dawny port rzeczny na Warcie, obecnie zdezindustrializowany – zabudowa mieszkaniowa Osiedla Nad Wartą (XXI w.),
• pomnik Akcji Bollwerk,
• budynek mieszkalny ul. Garbary 97/98 z 1927–1928 (architekt Kazimierz Ruciński), ze zlokalizowaną na poddaszu pracownią, z której korzystał Wojciech Kossak,
• dwór przy ul. Szyperskiej 9,
• dawna Rzeźnia Miejska – rozległy kompleks zabudowań poprzemysłowych z 1898, częściowo przebudowany w latach 50. XX w. (architekt Felix Moritz),
• szkoła podstawowa nr 40 – ul. Garbary 82, z lat 1914–1917 (architekt Hermann Herrenberg) w stylu czerpiącym z renesansu północnego (niemieckiego i holenderskiego),
• pozostałość po arsenale artyleryjskim,
• średniowieczny klasztor dominikanów (dawniej w tym rejonie stał kościół św. Gotarda),
• barokowy kościół i klasztor franciszkanów – bernardynów,
• Kościół Przemienienia Pańskiego,
• zespół mieszkaniowy przy Placu Bernardyńskim,
• Liceum Ogólnokształcące św. Marii Magdaleny,
• Ogród Roślin przy Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu – nieistniejący, pierwszy w Niemczech szkolny ogród botaniczny (1882),
• Szpital Przemienienia Pańskiego
• Wielkopolskie Centrum Onkologii,
• dawny Plac Zjednoczenia.

Na całym odcinku ulicy Garbary stoją liczne kamienice z XIX i XX wieku o wybitnych walorach artystycznych i dekoracyjnych, np. Garbary 49 (z motywami kuźniczymi) czy Plac Bernardyński 1/2 (1900–1902, architekt Ludwik Frankiewicz). Na kamienicy przy ul. Garbary 44 umieszczone są popiersia Adama Mickiewicza i Tadeusza Kościuszki, a przy Garbarach 48 – prawdopodobnie Władysława Niegolewskiego i Kazimierza Kantaka.

Komunikacja

Ulicą Garbary do lat 70. XX wieku kursowały tramwaje – pętle znajdowały się przy ul. Północnej oraz Woźnej. Obecnie jeżdżą tędy autobusy MPK Poznań, a tramwaje przecinają Garbary na Placu Bernardyńskim (linie 5, 13, 16) i na ul. Estkowskiego (linie 3, 4, 8, 16, 17).

Linie autobusowe

• Linie dzienne

•  147 Wielka ↔ Boranta
•  151 Poznań Główny ↔ os. Sobieskiego
•  160 Garbary ↔ Strzeszyn
•  163 Garbary ↔ Górczyn
•  167 Rondo Śródka ↔ Radojewo
•  174 Os. Sobieskiego ↔ Kazimierza Wielkiego
•  176 os. Dębina ↔ Garbary
•  190 Kazimierza Wielkiego ↔ os. Sobieskiego

• Linie nocne

•  248 Rondo Kaponiera ↔ Radojewo

• Linie podmiejskie

•  603 Łęczyca/Dworcowa ↔ Garbary
•  911 Rondo Śródka ↔ Biedrusko/Park

Flora

We wrześniu 1950 stwierdzono w rejonie stacji Poznań Garbary (ulica Garbary róg Północnej, pod płotem stacyjnym) jedno z pierwszych w Polsce stanowisk iwy rzepieniolistnej, która została tu zawleczona prawdopodobnie z transportem wojskowym w czasie II wojny światowej. Było to kilka okazów, przekraczających dwa metry wysokości. Rośliny odnawiały się rokrocznie w mniej więcej tej samej liczbie. Towarzyszył im, również zawleczony, szarłat szorstki.

Zobacz też

• Garbary

• 
  Kantor Krzyżanowskiego
• 
  Pracownia, z której korzystał Wojciech Kossak
• 
  Dawna Rzeźnia Miejska i teren po pętli tramwajowej
• 
  Skrzyżowanie ulic Garbary, Małe Garbary i Estkowskiego (od północnego wschodu)
• 
  Dawna przepompownia ścieków
• 
  Stare i nowe Garbary – ul. Szyperska

Bibliografia

• Poznań – atlas aglomeracji 1:15.000, wyd. CartoMedia/Pietruska & Mierkiewicz, Poznań, 2008, ISBN 978-83-7445-018-8
• Włodzimierz Łęcki, Piotr Maluśkiewicz, Poznań od A do Z, wyd. KAW, Poznań, 1986, ss.106-107, ISBN 83-03-01260-6
• Praca zbiorowa, Atlas architektury Poznania, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 2008, ss.109-110, 121–127, ISBN 978-83-7503-058-7
• Praca zbiorowa, Poznań – spis zabytków architektury, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 2004, s.67, ISBN 83-89525-07-0
• Jerzy Topolski (redakcja), Dzieje Poznania, Warszawa-Poznań, PWN, 1988, ss.226-227, ISBN 83-01-08194-5
• Marcin Libicki, Poznań – przewodnik, Wydawnictwo Gazeta Handlowa, Poznań, 1997, ss.89-90, ISBN 83-902028-4-0