Setesdalsbanen

Setesdalsbanen i drift i juli 2003. (Foto: Stian A. Bergum)

Setesdalsbanen er jarnbanestrekninga mellom Kristiansand og Byglandsfjord i Setesdal. Setesdalsbanen er 78 km lang og bygd med sporvidd 1067 mm (3,5 fot).

Historie

Banen vart opna til Hægeland den 26. november 1895 og til Byglandsfjord den 27. november 1896. Stasjonane langs linja var mellom anna Mosby, Vennesla, Grovene (Grovane), Iveland og Hægeland.

Då Sørlandsbanen vart opna til Kristiansand i 1938, vart Grovane den nye endestasjonen for Setesdalsbanen, med samband til Sørlandsbanen.

Setesdalsbanen vart nedlagd 1. september 1962, og sporet vart fjerna mellom Byglandsfjord og Beihølen. Den 6 km lange strekninga mellom Beihølen og Grovane vart teke vare på av lokale entusiastar. Setesdalsbanens Hobbyklubb vart starta allereie i 1964.

I dag er Setesdalsbanen ein museumsjarnbane, drivet av Stiftelsen Setesdalsbanen, med damptog som trafikkerer den 8 km lange strekninga mellom Grovane og Røyknes. Fire damplokomotiv frå 1894-1902 er teke vare på, saman med eit tal person- og godsvogner. Ei utviding på om lag 2 km lang utviding til Røyknes stasjon vart opna den 5. september 2004.

Lokomotiva som er tekne vare på

Damplokomotiv for smalt spor

• Type XXI nr. 1, bygd ved Dübs & Co. i 1894. Lokomotivet er ikkje i drift.
• Type XXI nr. 2, bygd ved Dübs & Co. i 1894. Lokomotivet under reparasjon.
• Type XXI nr. 5, bygd ved Thunes Mekaniske Værksted i 1901. Lokomotivet er i drift.
• Type XXII nr. 6, bygd ved Thunes Mekaniske Værksted i 1902. Lokomotivet er i drift.

Diesellokomotiv for smalt spor

• SJ Z4t nr. 227, bygd i 1950. Kjøpt frå Statens Järnvägar i 1976.
• SJ Z4t nr. 307, bygd i 1952. Kjøpt frå Statens Järnvägar i 1981.

Diesellokomotiv for normalspor

Desse lokomotiva vert berre nytta til skifting på område med kombinert spor.

• Skd 206 nr. 39, bygd i 1936.
• Skd 206 nr. 44, bygd i 1936.

Linjekart

Før Sørlandsbanens opna i 1938

Kart over Setesdalsbanen

Teiknforklaring
	78,33 km	Byglandsfjord (1896)
	78,20 km	Byglandsfjord dampsag sidespor
		Agder kjøpelag sidespor
	77,36 km	Vassenden bru (1920, 4,5 m)
	76,90 km	Vassenden (1930)
	75,76 km	Standarfossen sidespor
	75,52 km	Reguleringsdammen
	74,06	Sidespor for tyskarane under krigen
	73,91 km	Syrtveit
	73,90 km	Syrtveit (1896)
	71,35 km	Follestø (1933)
	70,32 km	Stenbekken bru (1923, 4 m)
	68,71 km	Flatebygd (1914)
	68,22 km	Odåen bru (1896, 4 m)
	67,93 km	Sidespor
	66,93 km	Evje (1896)
	66,36 km	A/S Evje Raffineringsverk sidespor
	65,66 km	Fosvik grustak
	65,00 km	Evjemoen (1928)
	65,00 km	Evjemoen militære sidespor
	63,70 km	Bjoråveien (1930)
	62,94 km	Hornnes bru (1896, 137,5 m)
	62,59 km	Hornnes (1896)
	61,71 km	Voile bru (1896, 17 m)
	59,90 km	Hestvåg (1930)
	59,57 km	Hestvåg sidespor
	57,59 km	Hanås (1928)
	56,59 km	Hanåsbekken bru (1896, 4 m)
	56,21 km	Moisund sagbruk
	56,10 km	Moibekken bru (1896, 4 m)
	55,82 km	Moisund (1896)
	54,20 km	Slettefett (1932)
	53,10 km	Hornekilen bru (1895, 20 m)
	52,22 km	Hornesund (1896)
	50,95 km	Errekilen bru (1895, 18,8 m)
	50,23 km	Fylkesgrense Vest-Agder/Aust-Agder
	49,37 km	Hornskilen bru (1929, 9,2 m)
	49,35 km	Eldsneset (1928)
	47,88 km	Horsnkilen undergang (1895, 5 m)
	47,23 km	Kiledalen (1928)
	45,82 km	Kiledalsbekken bru (1918, 6,3 m)
	43,97 km	Hægeland (1895)
	43,97 km	Kile grustak
	43,26 km	Hægeland bru (1911, 19 m)
	40,70 km	Øvre Gåseflå (1930)
		Bro (1895, 2,5 m)
	39,11 km	Gåseflå (1895)
	38,96 km	Gåseflå tunnel II (1895, 9,2 m)
	38,91 km	Gåseflå tunnel I (1895, 25,4 m)
	38,70 km	Nedre Gåseflå
	37,00 km	Slemdal tunnel (1895, 86,4 m)
	36,81 km	Homevassevja tunnel (1895, 83,6 m)
	34,50 km	Iveland (1895)
	32,83 km	Beinestvedt
	32,76 km	Beinestvedtkilen bru (1920, 5 m)
	32,60 km	Beinestvedt tunnel (1920, 25 m)
	29,90 km	Nomeland tunnel (1920, 207 m)
	29,78 km	Nomeland (1928)
	29,78 km	Nomeland nye
	29,12 km	Røyknes tunnel II (1920, 40 m)
	28,93 km	Røyknes tunnel I (1920, 80 m)
	28,58 km	Nomeland sidebane
	28,52 km	Langåen bro (1911, 8 m)
	28,38 km	Røyknes (1895)
	26,89 km	Otterdals sidespor
	24,90 km	Løyning tunnel (1895, 123 m)
	23,32 km	Kringsjå 1930
	23,10 km	Paulen
	22,27 km	Paulen bru (1895, 50,1 m)
	20,56 km	Rugåna bru (1911, 9,17 m)
	20,41 km	Grovane (1895)
	20,10 km	Grovane sagbruk
	20,10 km	Grovene grustak
	19,52 km	Bru over Egelandsaa (1895, 2,5 m)
	19,52 km	Egelandsaa
	19,46 km	Undergang (1895, 2,5 m)
	19,35 km	Veråsveien (1934)
	18,10 km	Vennesla (1909)
	17,07 km	Graslia (1926)
	14,08 km	Hunsfoss tunnel II (1895, 35 m)
	13,89 km	Hunsfoss tunnel I (1895, 12 m)
	16,50 km	Undergang (1895, 3,8 m)
	16,40 km	Hunsfoss (1927)
	16,10 km	Tjovemoen (1927)
	15,92 km	Hunsfos Fabrikker
	15,58 km	Vigeland Brug
	15,42 km	Vikeland (1895)
	14,84 km	Goli (1927)
	14,58 km	Lunden (1927)
	14,28 km	Nyland (1927)
	14,08 km	Ås tunnel (1895, 70 m)
	13,89 km	Nederste Åbel tunnel (1895, 120 m)
	13,07 km	Kvarstein sidespor
	13,07 km	Kvarstein (1898)
	12,71 km	Kvarstein grustak sidespor
	12,54 km	Ravnåsveien (1927)
	11,92 km	Kvarstein tunnel (1895, 30,1 m)
	11,68 km	Kvarstein bru (1895, 191,6 m)
	11,32 km	Kvarstein Grinn (1927)
	11,00 km	Øvre Mosby (1937)
	10,75 km	Røistad (1927)
	10,37 km	Høllen (1927)
	10,17 km	Bro over Høyebekken (1895, 9 m)
	9,97 km	Mosby (1895)
	9,88 km	Undergang (1895, 3,8 m)
	9,37 km	Mosby tunnel II (1895, 45 m)
	9,18 km	Mosby tunnel I (1895, 80 m)
	9,17 km	Sagbekken bru (1895, 9,1 m)
	9,02 km	Aukland (1913)
	8,06 km	Undergang (1895, 2,5 m)
	7,40 km	Solsletta (1927)
	7,28 km	Bru over Storebekk (1895, 3 m)
	7,11 km	Strai (1895)
		Kvernvollen
	5,60 km	Strai Cementstøberi (1927)
	4,82 km	Langemyr (1927)
	4,01 km	Dalane (1903)
	3,91 km	Bru over bekk II (1895, 2 m)
	3,48 km	Bru over bekk I (1895, 3 m)
	2,20 km	Krossen (1936)
	1,60 km	Solvang (1927)
	1,60 km	Klappane grustak
	1,21 km	Møllespor
	1,07 km	Natmansbekken bru II (1895, 9,2 m)
	1,04 km	Grimsbroen (1936)
	0,44 km	Natmansbekken bru I (1895, 5,7 m)
	0,00 km	Kristiansand (1895)

Museumsjernbanen pr. 2007

Teiknforklaring
	353,37 km	Langåen bru (1911, 8 m)
	353,22 km	Røyknes (1895)
	351,79 km	Otterdals sidespor
	350,97 km	Beihøldalen (1996)
	350,53 km	Beihølen Dam
	349,74 km	Løyning tunnel (1895, 123 m)
	348,17 km	Kringsjå (1930)
	347,76 km	Paulen Gård (1964)
	347,59 km	Paulen (1983)
	347,13 km	Paulen bru (1895, 50,1 m)
	345,87 km	Grovane plo.
	345,80 km	Grovane hp. (1969)
	345,69 km	Store bu sidespor
	345,40 km	Rugåna bru (1990, 13,6 m)
	345,25 km	Grovane (1895)

Bakgrunnsstoff

• Olsen, R, (red.), Fra gamp til damp: Setesdalsbanen - de første hundre år, Stiftensen Setesdalsbanen, 1996.
• Setesdalsbanen sin nettstad