nemen

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  nemen    (hulp, bestand)
• IPA: / ˈnemə(n) / (2 lettergrepen)
• IPA: /ˈne.mə(n)/

Woordafbreking

• ne·men

Woordherkomst en -opbouw

• In de betekenis van ‘grijpen, gebruiken’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 901

afkomstig van: Middelnederlands: nemen Oudnederlands: neman Germaans: *nemanan

Verwant in Germaans: West: Engels: nim, nimble, numb (Angelsaksisch: niman), Duits: nehmen, (Oudhoogduits: neman), Fries: nimme (Oudfries: nema) Noord: Deens: nemme, (Oudnoords: nema), IJslands/Faeröers: nema Oost: Gotisch: niman

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
nemen /'nemə(n)/	nam /nɑm/	genomen /ɣə'nomə(n)/
klasse 4	volledig

Werkwoord

nemen

1. (palindroom) overgankelijk iets vastpakken met de handen

   • Wij nemen de de dozen uit de kast en zetten ze op tafel. 

2. (militair) veroveren

   • Maar hij wantrouwde hem in de allereerste plaats. Omdat Pradelle van aanvallen hield. Stormenderhand nemen, bestormen, veroveren, hij deed niets liever.  

3. gebruikmaken van

   ▸ De perrons zijn verlaten, in de hal zitten de reizigers op gepaste afstand van elkaar op de wachtbanken, die anders vol zijn. Deze hele week is het al rustiger dan normaal, maar deze vrijdag is het echt opvallend stil, zegt een NS-medewerker. Toch nemen ook nog aanzienlijk wat mensen wél de trein.

Hyponiemen

   

aannemen afnemen afscheidnemen beetnemen benemen deelnemen doornemen gevangennemen hernemen innemen kennisnemen meenemen ondernemen ontnemen opnemen overnemen plaatsnemen samennemen terugnemen toenemen uiteennemen uitnemen vastnemen vernemen voorinnemen voornemen waarnemen wegnemen

Afgeleide begrippen

   

achtneming afscheidneming beslagname bewaarnemer bewaarneming bezitneming bodemerijnemer consignatienemer dienstneming discontonemer franchisenemer geldnemer gijzelnemer gijzelneming hypotheeknemer inachtneming inbeslagneming inbezitneming indienstneming ingebruikname ingebruikneming inhechtenisneming initiatiefnemer inontvangstneming kredietnemer kwartiernemer leningnemer licentienemer logaritmeneming medeneming monsternemer monsterneming neem-boom neembaar neemster nemer neming ontslagnemer ontslagneming opdrachtnemer pandnemer patentnemer premienemer proefnemer proefneming regresnemer stellingname terhandneming verzekeringnemer verzekeringsnemer voorschotnemer werkneemster werknemer winstneming wisselnemer wraaknemer wraakneming zekerheidsnemer

Uitdrukkingen en gezegden

• bij de neus nemen
• in de boot nemen
• in het ootje nemen
• op de hak nemen
• op de korrel nemen
• op de schop nemen
• poolshoogte nemen
• serieus nemen
• ter harte nemen
• Intrek nemen in

Gaan wonen in

• Ik ga daar binnenkort mijn intrek nemen. 

• Een loopje met iemand nemen

Zich weinig van iemand anders aantrekken (die bijv. wel de leiding heeft)

• Ergens de tijd voor nemen

Ergens tijd voor uittrekken

1. ▸ Wij vonden 25 kilometer per dag al prima, terwijl jullie nu ruim 40 kilometer per dag doorjakkeren. Neem toch de tijd, zoiets maak je maar een keer in je leven mee. Het heeft me nooit losgelaten na al die jaren.’

• Geen blad voor de mond nemen

Precies zeggen hoe men over iets denkt

• Het ervan/Het er goed van nemen

Ergens flink van genieten of profiteren

• Het heft in eigen hand(en) nemen

De leiding nemen

• Het recht in eigen hand(en) nemen

Zelf over iets beslissen (terwijl men daarvoor eigenlijk niet in de aangewezen positie is), bijv. of een ander ergens voor gestraft moet worden

• Iemand in de arm nemen

Iemand de hulp vragen om te ondersteunen

• Iemand in de maling nemen

Iemand voor de gek houden

• Iemand in het ootje nemen

Met iemand een grap uithalen of voor de gek houden

• Iemand/Iets onder handen nemen

Iemand of iets flink/doortastend aanpakken

• Iemand onder zijn vleugels nemen

Iemand beschermen of verzorgen

• Iemand op de hak nemen

Iemand ervan tussen nemen of over iemand praten in uiting van spot

• Iemand op sleeptouw nemenOmdat iemand het alleen niet lukt diegene helpen ofwel: iemand steeds maar dingen beloven zonder die na te komen ofwel: iemand gebruiken voor eigen belang zonder dat die het doorheeft

• Iemand te grazen nemen

Iemand een gemene streek leveren, op gemene manier er tussen nemen

• Iets met een korreltje zout nemen

Iets beschouwen als overdreven

• Iets niet nemen

Iets niet over zijn kant laten gaan, iets niet accepteren

• Ik neem het niet om zo genoemd te worden. 

• Iets of iemand op de korrel nemen

Kritiek op iets of iemand hebben

• Iets onder de loep nemen

Iets nauwkeurig onderzoeken

• Op de koop toe nemen

Een onbedoeld gevolg accepteren

• Poolshoogte nemen

(Eerst) kijken hoe de situatie is

• Te veel hooi op de vork nemen

Meer willen doen dan je aankan, te veel werk op zich nemen, de hoeveelheid werk niet aankunnen

• Zijn draai nemen

Van mening veranderen

• Afstand nemen

Minder betrokken zijn

•  Net als de mogelijkheid om tijdelijk afstand te nemen van de constante druk in Amsterdam en even helemaal te doen waar ik zelf zin in had.  

Spreekwoorden

• Als je hem een vinger geeft, neemt hij de hele hand

Als je iemand een keer een beetje helpt, wil diegene daarna altijd je hulp en/of vraagt diegene steeds meer van je

• De zee geeft, de zee neemt

De zee is gevaarlijk

• Gedane zaken nemen geen keer

Iets wat eenmaal gebeurd is, kan je niet meer ongedaan maken

Vertalingen

    1. iets vastpakken met de handen   

Catalaans: agafar (ca) Duits: nehmen (de), greifen (de) Engels: take (en) Frans: prendre (fr) Noors: knipe (no) Nynorsk: knipe (nn) Oekraïens: брати (uk) onvoltooid, узяти (uk), взяти (uk) voltooid

Papiaments: tuma Pools: brać (pl), wziąć (pl) Russisch: брать (ru), взять (ru), хватать (ru), схватить (ru) Spaans: tomar (es) Tsjechisch: vzít (cs) Vietnamees: lấy (vi) Zweeds: fatta (sv), gripa (sv), ta (sv), hålla (sv) sig i

    het heft in handen nemen   

Duits: die Sache selbst in die Hand nehmen

    intrek nemen   

Duits: einziehen (de)

    op de schop nemen   

Duits: völlig umgestalten (de)

Gangbaarheid

• Het woord nemen staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "nemen" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
99 %	van de Vlamingen.