Naar inhoud springen

Parodie

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
De Mona Lisa
Parodie op Mona Lisa
Parodie op Mona Lisa

Een parodie of persiflage is een spottende nabootsing van een gedicht, lied, film, toneelstuk, verhaal of andere kunstzinnige uiting. Vaak worden hierbij herkenbare eigenschappen van het origineel overdreven of uitvergroot.

In grote lijnen is een parodie een ondervorm van een satire: het verhaal (de tekst of het beeld) wordt op een ironische manier nagedaan. Dit kan zowel op een onschuldige als op een bijtende wijze gebeuren. Het succes van de parodie zal groter zijn naarmate het origineel bekender is en de geparodieerde (uitvergrote) elementen dus herkenbaarder zijn.

Sommige parodieën zijn inmiddels beroemder dan het kunstwerk dat oorspronkelijk gepersifleerd werd. Zo is het 18de-eeuwse boek An Apology for the Life of Mrs. Shamela Andrews of "Shamela" door Henry Fielding een parodie op het ooit zeer populaire, maar ondertussen haast vergeten boek Pamela door Samuel Richardson. De film Airplane! (1980) is inmiddels beroemder dan de vliegrampfilms die ermee belachelijk werden gemaakt.

Oorspronkelijke betekenis

[bewerken | brontekst bewerken]

De term "parodie" is van Griekse oorsprong, waarin het een samenstelling is van para- ('naast') en oide ('lied'). Oorspronkelijk had de term "parodie" een volledig neutrale betekenis van 'imitatie' ('een lied naast een lied'), zonder dat er van satire sprake was. Tot en met de achttiende eeuw was het gebruikelijk om bijvoorbeeld muziek te hergebruiken. Een belangrijke reden hiervoor was dat muziekstukken op die manier bij meer gelegenheden ten gehore konden worden gebracht. Een componist als Bach maakte vele parodieën van eigen werk (zelfparodie). Hij verwerkte bijvoorbeeld een deel van een hoboconcert in een koor van een cantate of hij voorzag een aria uit een cantate van een nieuwe tekst voor een andere cantate of voor een van zijn passiemuzieken. Ook van het werk van anderen, zoals Vivaldi, Pergolesi en de broers Alessandro en Benedetto Marcello, maakte hij parodieën, volgens de principes van "translatio, imitatio en aemulatio", waarbij de parodie de fase van de "translatio (vertaling)" vertegenwoordigt. Hij en zijn tijdgenoten maakten parodieën dus zeker niet om het publiek te laten lachen om het origineel, maar integendeel uit bewondering, om ervan te leren of om de werken uit te kunnen voeren met andere muziekinstrumenten dan de oorspronkelijke.

Juridische aspecten van parodieën

[bewerken | brontekst bewerken]

In de tijden waarin het begrip parodie ontstond, had niemand er bezwaar tegen als anderen dan de oorspronkelijke maker (delen uit) zijn werk opnieuw gebruikten. Tegenwoordig wordt daarover anders gedacht. Van een kunstenaar wordt originaliteit verwacht en wie iets overneemt van een ander, maakt zich in die opvatting schuldig aan plagiaat. Bovendien zijn er vaak zakelijke belangen mee gemoeid en het hergebruik van iemands werk wordt dan opgevat als diefstal.

Een parodist zou daardoor problemen kunnen verwachten. Voor een parodie is het immers nodig om herkenbare dingen over te nemen uit het origineel. Dat stuit op problemen met het auteursrecht, want men mag niet zomaar een nieuw verhaal met bestaande karakters van een ander maken. In 1984 besliste de Hoge Raad echter dat een parodie geen inbreuk is op de Auteurswet en dat men daarvoor herkenbare karakters, situaties en dergelijke over mag nemen uit het origineel. Sinds 2004 is het recht om een werk te parodiëren opgenomen in de Auteurswet onder artikel 18b, dat als volgt bepaalt:

Als inbreuk op het auteursrecht op een werk van letterkunde, wetenschap of kunst wordt niet beschouwd de openbaarmaking of verveelvoudiging ervan in het kader van een karikatuur, parodie of pastiche mits het gebruik in overeenstemming is met hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is.

Het essentiële element is dat het moet gaan om een parodie die naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is. In Nederland wordt dan ook een open norm gehanteerd, zodat de nadere invulling door de rechter kan worden bepaald. Waar die grens precies loopt, is niet met zekerheid te stellen.

Toch mogen grenzen daarbij niet overschreden worden. In april 2010 werd aan YouTube verzocht een populaire reeks parodieën op de Duitse speelfilm Der Untergang weg te halen wegens schending van auteursrecht. Een groot aantal gebruikers had op scènes uit de film waar Bruno Ganz als Hitler in woede uitbarstte, zelfverzonnen ondertitels geplaatst rond komisch bedoelde onderwerpen.

Voorbeelden van satirische parodieën

[bewerken | brontekst bewerken]

Er bestaan heel wat parodiefilms waarin andere films belachelijk worden gemaakt.

Op andere Wikimedia-projecten