Naar inhoud springen

Pan-nationalisme

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Politieke ideologieën

Dit artikel is een deel van de reeks over politiek

Ideologie
Anarchisme
Christendemocratie
Communisme
Communitarisme
Conservatief-liberalisme
Conservatisme
Ecologisme
Fascisme
Franquisme
Feminisme
Geoïsme
Islamisme
Klassiek liberalisme
Liberalisme
Libertarisme
Linksnationalisme
Nationalisme
Ordoliberalisme
Pan-nationalisme
Nationaalsocialisme
Sociaaldemocratie
Sociaalliberalisme
Socialisme
Portaal  Portaalicoon   Politiek

Pan-nationalisme is een volkenkundig streven om de mensen van dezelfde natie te verenigen in één staat (een natiestaat). Dit kan op grond van taal, afkomst, cultuur, religie of anderszins zijn. Pan-nationalisme moet niet verward worden met imperialisme, al drukt het zich daar vaak wel in uit.

Uitleg

[bewerken | brontekst bewerken]
Duits taalgebied in 1910; Duitse pan-nationalisten streefden naar de vereniging ervan in één staat.

Bij pan-nationalisme is er meestal sprake van een 'thuisland' en 'irredenta'. Het thuisland (of 'vaderland' of 'moederland') is een land waar de natie een meerderheid heeft, de irredenta kunnen gebieden zijn die vroeger deel uitmaakten van het thuisland, maar door historische ontwikkelingen hiervan gescheiden zijn, dan wel de nationale staatsontwikkeling niet hebben gevolgd. Het gaat dan om gebieden die weliswaar door de betrokken natie bewoond worden maar (nog) geen deel kunnen uitmaken van de moderne nationale staat in kwestie, bijvoorbeeld omdat een nabuurstaat ze onder zijn beheer heeft en niet prijs wil geven. Ook kan het gebieden betreffen waar de betrokken natie een minderheid vormt, en de bevolking om die reden zich in meerderheid ertegen verzet om geannexeerd te worden.

Het begrip irredentisme

[bewerken | brontekst bewerken]
Zie Irredentisme voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Koninkrijk Italië en zijn irredentia.

Het woord irredenta ('niet-teruggegeven [gebieden]') komt uit het Italiaans en is afgeleid van het 19e-eeuwse begrip Italia irredenta (vrij vertaald 'het (nog) niet teruggegeven/gewonnen Italië'); men doelde daarbij op verondersteld Italiaans grondgebied dat nog niet aan het Koninkrijk Italië behoorde, maar dat historisch gezien wel zou moeten; met andere woorden, de Italiaanse eenwording was nog niet voltooid, meende men. Daarbij verwees men onder meer naar het Romeinse Rijk, hoewel dat een veelvolkerenstaat was en veel groter dan de irrendentistische aanspraken ging van de 19e- en vroege 20e-eeuwse Italiaanse pan-nationalisten. Het belangrijkste argument was dat er in de irredenta veel etnische Italianen woonden, en deze daarom thuishoorden in de Italiaanse staat.

De irredenta

[bewerken | brontekst bewerken]

In algemene zin is het vaak zo dat in irredenta minstens een minderheid van de natie van het thuisland woont, en vaak meent deze minderheid in het (nieuwe) niet-thuisland, waarin een andere natie domineert, onderdrukt te worden. Dit kan leiden tot separatisme: verzelfstandiging of (her)aansluiting bij het nationale thuisland. Dan spreekt men van pan-nationalisme vanuit de kant van de minderheid.

Het thuisland

[bewerken | brontekst bewerken]

Het thuisland, althans in de moderne vorm van een nationale staat die de nationale traditie draagt, kan aanspraken maken op de gebieden die de natie heeft verloren in het verleden. Dit is pan-nationalisme bedreven vanuit de staat waarin de natie de meerderheid vormt. Het richt zich op gebieden waar die natie ook vertegenwoordigd is als bevolkingsmeerderheid, en vaak alleen als minderheid leeft of soms zelfs een historisch inmiddels verdwenen verschijnsel is. De tot de natie behorende bevolking in die gebieden kan zijn geassimileerd of verdreven door middel van nationale dan wel etnische zuivering, waarmee niet alleen hereniging van grondgebied maar ook de terugkeer van de bevolking in het geding komt. Zie ook Verdrijving van Duitsers na de Tweede Wereldoorlog.

Vervreemding

[bewerken | brontekst bewerken]

Het kan ook zijn dat irredenta en thuisland van elkaar vervreemden, door bijvoorbeeld een langdurige scheiding, of door andere politieke ontwikkelingen tussen beide staten, zoals tussen 1948 en 1989 het geval was tussen de Duitse Democratische Republiek en de Bondsrepubliek. Dat geldt nog steeds voor Noord en Zuid-Korea, waartussen een hereniging in betrekkelijk korte tijd vrijwel onmogelijk is geworden. De Duitse hereniging slaagde uiteindelijk wel, toen in 1990 de Koude Oorlog afliep, maar ondanks dat Duitsers nu weer ein Volk zijn, bestaat er tussen delen van hen nog steeds verschil tussen 'Ossies' en 'Wessies'.

Veel vroegere staatkundige, en dan met nam feodale, verbanden die het natiegebied omvatten, konden in de moderne tijd geen basis meer zijn voor staatsvorming. Democratisering betekende in die gevallen dat een natie zich politiek wilde gaan organiseren. Het nationale denken verschafte daaraan legitimiteit. Alleen wanneer 'het volk' dit streven ging dragen, kon een nationale democratische staatsordening ontstaan. Soms bleef het bij een vergeefs streven van een elite die onvoldoende wortel onder 'het volk' schoot, zoals in het geval van grootneerlandisme en rattachisme. De staten die 'Nederland' en 'Vlaanderen' verenigden (Habsburgse Nederlanden, 1549-1585/1648, Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, 1815-1830/1839) en 'Frankrijk' en 'Wallonië' (Eerste Franse Republiek en Eerste Franse Keizerrijk, 1795-1813/1815) hebben te weinig wortel kunnen schieten om een blijvende basis voor staatsvorming te kunnen zijn. Dat geldt op vele plaatsen in Europa en een modern voorbeeld is de korte periode tussen 1921 en 1944 waarin van Roemeens-Moldavische hereniging dan wel vereniging sprake was.

Voorbeelden

[bewerken | brontekst bewerken]
Scandinavisme: Een Noor, een Zweed en een Deen schudden de handen.
De maximale omvang van Saoedi-Arabië.

De hoofdstromen worden eerst aangegeven, met daarbij de 'ondervormen', die een zekere overeenkomst hebben met de hoofdstroom, maar dan op slechts een deelgebied ervan.

Pan-continentalisme

[bewerken | brontekst bewerken]
Zie ook continentale unie

Verwant aan het pan-nationalisme zijn pan-continentale bewegingen, die streven naar de politieke eenwording van verschillende landen binnen een continent, zonder dat deze noodzakelijk van dezelfde natie zijn:

Zie ook

[bewerken | brontekst bewerken]
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pan-nationalisme&oldid=68167530"