Branchiopoda

Branchiopoda; Fossiel voorkomen: Vroeg-Cambrium – heden
	Triops longicaudatus, een Notostraca; Dorsaal (links) en ventraal (rechts)
Taxonomische indeling
Rijk:	Animalia (Dieren)
Stam:	Arthropoda (Geleedpotigen)
Onderstam:	Crustacea (Kreeftachtigen)
Klasse
	Branchiopoda; Latreille, 1817
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Branchiopoda op Wikispecies
	(en) World Register of Marine Species
Portaal	Biologie

De kieuwpootkreeftjes of bladpootkreeftjes (Branchiopoda) vormen een primitieve klasse van de kreeftachtigen. Hiertoe behoren onder andere de watervlooien, kopschildkreeftjes en de pekelkreeftjes. Branchiopoden kenmerken zich door hun bladvormige poten met kieuwaanhangsels. Vrijwel alle branchiopoden zijn kleine kreeftachtigen die in zoet of zout water leven. De meeste soorten zijn filtervoeders die algen, bacteriën en organisch materiaal uit het water opnemen.

Wereldwijd zijn ruim 1100 soorten beschreven, maar door hun onopvallende levenswijze kunnen er nog vele honderden soorten worden verwacht.^[2] Kieuwpootkreeftjes zijn algemeen in bijna alle typen stilstaande wateren en langzaam stromende binnenwateren. Ze zijn een belangrijke voedselbron voor vissen en vogels en vormen daarom een essentiële schakel in het voedselweb.

Anatomie

Kieuwpootkreeftjes bezitten een variabel aantal segmenten en aanhangels op de thorax (borststuk). Het achterlijf (abdomen) is meestal vrij van aanhangsels en het telson bezit vrijwel altijd een paar caudale vertakkingen.

Eerste en tweede maxilles zijn vaak gereduceerd en maxillipeden zijn altijd afwezig. De rest van de aanhangsels zijn ongedifferentieerde bladachtige pootjes. Sommigen bereiken een lengte van 10 cm, maar het merendeel blijft veel kleiner. De aanhangsels dragen fijne borstels, waarmee voedseldeeltjes uit het water worden gefilterd. Veel soorten bezitten de rode bloedkleurstof hemoglobine en vertonen een roze verkleuring.

Leefwijze

Hun manier van voortbeweging kan ritmisch of vloeiend zijn bij gebruik van de pootaanhangsels, maar ook schokkerig, vooral bij watervlooien die hun tweede antennenpaar gebruiken. Sommige soorten kunnen uitdroging overleven.

Voortplanting en ontwikkeling

Binnen deze klasse komt een speciale vorm van ongeslachtelijke voortplanting voor, namelijk parthenogenese. De vrouwtjes zetten meerdere legsels af van elk honderden eitjes. Uit deze rusteieren komen onder geschikte omstandigheden de larven. Het aantal vervelling dat het jonge dier ondergaat gedurende zijn ontwikkeling verschilt sterk per groep: Triops vervelt veertig maal, maar de watervlooien (Daphniidae) slechts twee tot zeven maal voordat het volwassen stadium is bereikt. De levenscyclus van veel soorten is sterk afhankelijk van temperatuur en voedselaanbod.^[2]

Verspreiding en leefgebied

Dieren uit deze klasse komen wereldwijd voor in zoet water, maar ook in brak of zout water zijn ze te vinden.

Taxonomie

De volgende taxa zijn bij de Branchiopoda ingedeeld:^[3]^[4]

Onderklasse Calmanostraca Tasch, 1969^[5]
- Orde Notostraca (Kopschildkreeftjes) Sars, 1867
  - Familie Triopsidae Keilhack, 1909
Onderklasse Diplostraca
- Infraklasse Cladoceromorpha
  - Superorde Cladocera (Watervlooien)
    - Orde Anomopoda Stebbing, 1902
      - Familie Bosminidae Baird, 1845
      - Familie Chydoridae Dybowski & Grochowski, 1894 emend. Frey, 1967
      - Familie Daphniidae Straus, 1820
      - Familie Eurycercidae
      - Familie Ilyocryptidae Smirnov, 1971
      - Familie Macrothricidae Norman & Brady, 1867
      - Familie Moinidae Goulden, 1968
    - Orde Ctenopoda Sars, 1865
      - Familie Holopediidae G.O. Sars, 1865
      - Familie Pseudopenilidae Korovchinsky & Sergeeva, 2008
      - Familie Sididae Baird, 1850
    - Orde Haplopoda Sars, 1865
      - Familie Leptodoridae Lilljeborg, 1900
    - Orde Onychopoda Sars, 1865
      - Familie Cercopagididae Mordukhai-Boltovskoi, 1968
      - Familie Podonidae Mordukhai-Boltovskoi, 1968
      - Familie Polyphemidae Baird, 1845
  - Orde Cyclestherida Sars, 1899
    - Familie Cyclestheriidae Sars, 1899
- Orde Laevicaudata Linder, 1945
  - Familie Lynceidae Baird, 1845
- Orde Spinicaudata
  - Familie Cyzicidae Stebbing, 1910
  - Familie Leptestheriidae Daday, 1923
  - Familie Limnadiidae Baird, 1849
Onderklasse Sarsostraca Tasch, 1969
- Orde Anostraca (Pekelkreeftjes) Sars, 1867
  - Onderorde Artemiina Weekers, Murugan, Vanfleteren, Belk and Dumont, 2002
    - Familie Artemiidae Grochowski, 1896
    - Familie Parartemiidae Simon, 1886
  - Onderorde Anostracina Weekers, Murugan, Vanfleteren, Belk and Dumont, 2002
    - Familie Branchinectidae Daday, 1910
    - Familie Branchipodidae Simon, 1886
    - Familie Chirocephalidae Daday, 1910
    - Familie Streptocephalidae Daday, 1910
    - Familie Tanymastigitidae Weekers, Murugan, Vanfleteren, Belk and Dumont, 2002
    - Familie Thamnocephalidae Packard, 1883
- Orde † Lipostraca Scourfield 1926

Galerij

Lepidurus apus
(Notostraca)
Artemia salina
(Anostraca)
Daphnia pulex
(Cladocera)

Bronnen

David Burnie (2001) - Animals, Dorling Kindersley Limited, London. ISBN 90-18-01564-4 (naar het Nederlands vertaald door Jaap Bouwman en Henk J. Nieuwenkamp).
Notenboom-Ram, N. (1981). Verspreiding en ecologie van de Branchiopoda in Nederland, Wageningen Repository.

↑ Latreille, P. A. (1817) Les Crustacés, les Arachnides, et les Insectes. In: G. L. C. F. D. Cuvier Le Regne Animal, distribue d'apres son organisation, pour servrir de base a l'histoire naturelle des animaux et d'introduction a l'anatomie comparee. Volume 3 Paris
↑ ^a ^b (nl) Noordijk, J, Kleukers, R.M.J.C, van Nieukerken, E.J, & van Loon, A.J. (2010). De Nederlandse biodiversiteit. Nederlands Centrum voor Biodiversiteit Naturalis; European Invertebrate Survey - Nederland, Leiden. pp. 178–180. ISBN 978-90-5011-351-9. Gearchiveerd op 11 april 2023.
↑ Martin, Joel W. & George E. Davis, (2001) An Updated Classification of the Recent Crustacea. Natural History Museum of Los Angeles County. pp. 132. met update vanuit Zootaxa 3148
↑ Boxshall, G. (2016) Branchiopoda. Geraadpleegd via: World Register of Marine Species
↑ Tasch, P. (1969) Branchiopoda. In: Moore, R.C. (Ed.), Treatise on Invertebrate Palaeontology. Part Arthropoda. Geological Society of America, Boulder, Colorado. pp. 128–191

[1] Latreille, P. A. (1817) Les Crustacés, les Arachnides, et les Insectes. In: G. L. C. F. D. Cuvier Le Regne Animal, distribue d'apres son organisation, pour servrir de base a l'histoire naturelle des animaux et d'introduction a l'anatomie comparee. Volume 3 Paris

[Noordijk-2] (nl) Noordijk, J, Kleukers, R.M.J.C, van Nieukerken, E.J, & van Loon, A.J. (2010). De Nederlandse biodiversiteit. Nederlands Centrum voor Biodiversiteit Naturalis; European Invertebrate Survey - Nederland, Leiden. pp. 178–180. ISBN 978-90-5011-351-9. Gearchiveerd op 11 april 2023.

[3] Martin, Joel W. & George E. Davis, (2001) An Updated Classification of the Recent Crustacea. Natural History Museum of Los Angeles County. pp. 132. met update vanuit Zootaxa 3148

[4] Boxshall, G. (2016) Branchiopoda. Geraadpleegd via: World Register of Marine Species

[5] Tasch, P. (1969) Branchiopoda. In: Moore, R.C. (Ed.), Treatise on Invertebrate Palaeontology. Part Arthropoda. Geological Society of America, Boulder, Colorado. pp. 128–191

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]