Etna (vulkaan)
De Etna is een vulkaan aan de oostkant van het Italiaanse eiland Sicilië, in de provincie Catania en wordt nog steeds gevormd door het botsen van twee platen van de aardkorst. Hierdoor duikt de oceanische korst van de Afrikaanse Plaat onder de Euraziatische Plaat. De berg is, op de Stromboli na, de actiefste vulkaan van Europa.
| Etna | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
De Etna op Sicilië
| ||||
| Hoogte | 3357 m | |||
| Coördinaten | 37° 44′ NB, 15° 0′ OL | |||
| Ligging | Sicilië, Italië | |||
| Type | Stratovulkaan | |||
| Laatste uitbarsting | Sinds 2011 continu actief | |||
| Website | Officiële website | |||
  | ||||
| Detailkaart | ||||
 | ||||
| ||||
Etna - uitbarsting 7 september 2007
| ||||
| (en) Global Volcanism Program, Smithsonian Institution | ||||
| ||||
| Etna | ||
|---|---|---|
| Werelderfgoed natuur | ||
| ||
| Land |  Italië
| |
| UNESCO-regio | Europa en Noord-Amerika | |
| Criteria | viii | |
| Inschrijvingsverloop | ||
| UNESCO-volgnr. | 1427 | |
| Inschrijving | 2013 (37e sessie) | |
| UNESCO-werelderfgoedlijst | ||
De vulkaan wordt lokaal ook de Mongibello genoemd, naar het Italiaanse woord monte en het Arabische woord gebel wat beide 'berg' betekent. Volgens de Italiaanse schrijver Leonardo Sciascia lijkt hij op een "grote kat, die rustig ligt te spinnen en zo nu en dan even wakker wordt".
Op 21 juni 2013, tijdens de 37ste vergadering van de UNESCO-commissie, die bijeenkwam in Phnom Penh, is de Etna op de Werelderfgoedlijst geplaatst.[1]
Algemene kenmerken
bewerkenDe top van de zuidoostkrater maakt met zijn 3357 meter van de Etna de hoogste berg van het eiland.[2] De Etna beslaat een oppervlakte van 1570 km², de diameter is ongeveer 45 kilometer. Het hoogst bereikbare punt is bij de Osservatore op bijna 3000 meter, gelegen in een kaal "maanlandschap", waar de zwavelgeur merkbaar wordt.
De Etna bestaat uit:
- Valle del Bove, een grote kloof ontstaan door aardverschuiving tijdens een uitbarsting,
- krater Trifoglietto,
- krater Mongibello.
De Etna is een van de zestien Vulkanen van het Decennium van de IAVCEI, vanwege zijn geschiedenis van grote uitbarstingen en de nabijgelegen bewoonde gebieden.
Type vulkaan
bewerkenDe Etna bestaat uit twee vulkaantypen: tot ongeveer 2700 meter is de Etna een schildvulkaan, de top is een stratovulkaan.
Bij een schildvulkaan is het magma in de magmahaard dun en vloeibaar. Het kan daardoor makkelijk naar het aardoppervlak doordringen. De hellingen die daardoor ontstaan zijn minder steil dan bij een stratovulkaan, waarbij sprake is van dikkere lava die minder snel wegloopt. Deze hogere stroperigheid zorgt ook voor een grotere weerstand bij het doordringen tot het aardoppervlak. De druk in de magmahaard moet dan eerst hoog oplopen voordat de vulkaan uitbarst. Hierdoor kunnen flinke lavafonteinen ontstaan zoals de Etna die regelmatig laat zien.
Activiteit
bewerkenDe Etna is na de Stromboli de actiefste vulkaan van Europa en een van de actiefste van de wereld. De gedocumenteerde uitbarstingen van de Etna gaan terug tot 1500 voor Christus. Een grote Plinische eruptie vond plaats in 122 voor Christus. Deze creëerde de kleine caldeira van de 'Cratere del Piano'. Zware uitbarstingen waren er onder meer in 1381 en 1669 toen de lava de stad Catania bereikte. In dat laatste jaar zijn ongeveer 25.000 mensen omgekomen door de uitbarsting en werden 15 dorpen en een deel van Catania vernietigd. In 1787 was er een uitbarsting met lava-fonteinen tot 3000 meter hoog. Een uitbarsting in 2001 duurde 24 dagen en verwoestte gebouwen en een kabelbaan. Er komen continu dampen vrij uit de vulkaan en geregeld zijn er erupties.[3]
De Etna is erg wisselend in zijn uitbarstingen. Meestal zijn het Stromboliaanse of pulserende fonteinen met lavaspetters. Het formaat van deze spetters varieert van klein tot zo groot als een vrachtwagen. Dit komt doordat kleine gasbellen samenhopen tot een grote bel en naar de uitgang van de krater stromen in de hete magma. Deze bel spat uiteen bij het bereiken van de oppervlakte waarbij de lava wordt weggeslingerd. Soms ontstaan er, zoals in 2014, scheuren onder aan een krater waar de lava langzaam uit stroomt. Dit kan van korte duur zijn maar ook enkele maanden aanhouden. De tijd tussen uitbarstingen verschilt van enkele dagen tot enkele jaren. 2011 was een van de actiefste jaren met zo'n 20 uitbarstingen. In de jaren daarna waren er steeds meerdere uitbarstingen.
24 december 2018 was er een uitbarsting bij de Voragine, een van de vijf hoofdkraters op 3300 meter hoogte. Twee dagen later volgde er aan de zuidoostelijke voet van de Etna een aardbeving met een kracht van 4,8 op de schaal van Richter.[4] Er werden in totaal zo'n duizend aardschokken geteld van uiteenlopende zwaarte. Vooral in de plaats Zafferana Etnea werden veel gebouwen beschadigd, waaronder een kerk uit de zeventiende eeuw. Er raakten 28 mensen gewond en 400 dakloos.
Hoofdkraters
bewerkenDe top van de Etna verandert door de jaren heen. Anno 2021 heeft de vulkaan vijf actieve hoofdkraters:
- Voragine (ontstaan 1950),
- de noordoostkrater (ontstaan 1911),
- Bocca Nuova (ontstaan in 1968),
- de zuidoostkrater (ontstaan in 1971),
- de nieuwe zuidoostkrater (ontstaan in 2007).
De zuidoostkrater wijzigde in 2007. De flank van de krater scheurde open en er ontstond een nieuwe kratermond. Daarna gingen de uitbarstingen verder via deze 'pit crater', die nu de 'nieuwe zuidoostkrater' wordt genoemd. De nieuwe krater is de actiefste krater en groeide zeer snel door het grote aantal uitbarstingen. Alleen al in de periode van januari tot en met november 2011 groeide de Etna al zo'n 200 meter, en is daarmee 's werelds snelst groeiende vulkanische berg. Daarna bleef de krater groeien in hoogte en omvang. De vulkanologen van het Istituto Nazionale di Geofisica e Vulcanologia (INGV) meldden in januari 2014 na een GPS-meting dat de 3290 meter hoge oude top van de zuidoostkrater is overtroffen door de nieuwe zuidoostkrater.
Bergtoppen
bewerken- Monte Santa Maria (1745 m)
- Monte Pizzillo (2414 m)
- Monte Prumento Netto (2299 m)
- Monte Dagalotto (2623 m)
- Punta Lucia (2934 m)
- Monte Etna (3250 m)
- Monte Prumento Supino (2845 m)
Bereikbaarheid
bewerkenMet auto of lijnbus kan vanuit plaatsen zoals Catania en Taormina, die aan de voet van de vulkaan liggen, de berghut Rifugio Sapienza op 1910 meter bereikt worden. Een kabelbaan gaat vanaf daar verder tot ruim 2580 meter. Bij goed weer kan met 4x4 jeeps door een heuvelig lavalandschap naar 2700 meter worden gereden, waar het in de zomer tot 25 graden koeler kan zijn dan op zeeniveau. Vanaf het eindpunt, dat in de buurt ligt van de kraters uit 2002, kunnen met een gids diverse routes gelopen worden.
Sport
bewerkenDoor gebruik te maken van de wegen op de Etna, is de vulkaan meermaals opgenomen in het parcours van wielerkoersen als de Ronde van Italië en Ronde van Sicilië. De Etna was meermaals aankomstplaats van een etappe in de Ronde van Italië en dat leverde de volgende ritwinnaars op:
- 1967: Franco Bitossi
- 1989: Acácio da Silva
- 2011: José Rujano
(na diskwalificatie van Alberto Contador) - 2017: Jan Polanc
- 2018: Esteban Chaves
- 2020: Jonathan Caicedo
- 2022: Lennard Kämna
Afbeeldingen
bewerken-
De krater van de flankeruptie van 2002 -
De Etna op 30 december 2002 -
Route naar berghut Torre del Filosofo -
Krater -
Gestolde lava -
Skiën op de noordflank
.jpg)
Externe links
bewerken- De Etna op Vulkanisme.nl
- (de) Etna: Foto's en Video uitbarstingen, QTVR-Panoramen
- (it) INGV webcams en thermo-cam
- ↑ Mount Etna and the Mountains of Pamir inscribed on World Heritage List alongside El Pinacate and Gran Desierto de Altar. Gearchiveerd op 17 mei 2023.
- ↑ (it) L’Etna si supera. Nuovo record di altezza a 3357 metri. Istituto nazionale di geofisica e vulcanologia (INGV) (10 augustus 2021). Gearchiveerd op 11 augustus 2021. Geraadpleegd op 11 augustus 2021.
- ↑ Etnasicilië.nl, Uitbarstingen van de Etna, geraadpleegd 10-08-2021. Gearchiveerd op 31 mei 2023.
- ↑ NRC Zeker tien gewonden na aardbeving door vulkaan Etna, 27 december 2018, 5 januari 2019. Gearchiveerd op 18 mei 2023.
