Slachtofferbeschuldiging
Slachtofferbeschuldiging of schuldvraagomkering (Engels: blaming-the-victim of victim blaming) is een vorm van morele ontkoppeling waarbij een dader of omstanders de schuld bij het slachtoffer legt. Door te stellen dat het slachtoffer het aan zichzelf te wijten heeft, kan een dader zichzelf als slachtoffer van de omstandigheden afschilderen tegenover zichzelf en anderen. Daarmee is deze verontschuldiging voor het slachtoffer extra belastend. Dit kan zo ver voeren dat het slachtoffer hierin gaat geloven met zelfverachting tot gevolg. Ook zorgt het verschijnsel ervoor dat het slachtoffer minder snel de openbaarheid zoekt, uit schaamtegevoelens. De term is afkomstig van William Ryan uit zijn gelijknamige boek Blaming the victim (1970).
Het neerleggen van de schuld bij het slachtoffer is onder meer te zien bij aanranding en verkrachting. Gedrag of kledingswijze van het slachtoffer wordt dan wel aangevoerd als aanstootgevend en een teken dat het slachtoffer 'er zelf om vroeg'. Zo zijn er ook pedoseksuelen die beweren dat de kinderlijke seksualiteit een uitlokking was.
Alledaagser is de verdediging van een pester die zegt dat de gepeste persoon het zelf 'uitlokte'. Veel voorkomend is ook de verdediging van vreemdgaan met het argument dat de huwelijkspartner te weinig aandacht zou geven.
Een mogelijke verklaring voor slachtofferbeschuldiging is dat mensen zichzelf graag willen voorhouden dat wat iemand anders is overkomen henzelf niet zal overkomen. De gedachte dat het slachtoffer het er wel zelf naar gemaakt zal hebben is immers makkelijker te verdragen dan de gedachte dat het iedereen zou kunnen overkomen. Ook kan de zaak makkelijker worden afgedaan door te stellen dat het de eigen schuld is van het slachtoffer, de dader hoeft dan immers niet gestraft te worden.
De rechtvaardigewereldtheorie (Engels: just-world hypothesis) kan een rol spelen bij slachtofferbeschuldiging.[1] Dat is het uitgangspunt dat de wereld rechtvaardig is en dat mensen krijgen wat ze verdienen. De theorie is voor het eerst geformuleerd in de jaren 1960 door Melvin Lerner, een Amerikaanse sociaal psycholoog. Met deze denkfout "houden we de illusie in stand dat we zelf controle hebben over de gevolgen van ons gedrag".[2][3][4] Volgens Iva Bicanic willen mensen met deze theorie hun eigen beeld van een veilige wereld overeind houden.[3] Uit onderzoek blijkt dat deze denkfout er ook voor zorgt dat veel slachtoffers zichzelf beschuldigen, waardoor ze de illusie in stand kunnen houden dat ze wat hun is overkomen in de toekomst kunnen voorkomen.[3] Hoe mensen over slachtoffers denken is beïnvloedbaar door met woorkeuze en woordvolgorde de nadruk meer te leggen op de dader dan op het slachtoffer. Volgens Laura Niemi, onderzoeker aan de Harvard-universiteit in Massachusetts, lijkt dat een zinvolle strategie om slachtofferbeschuldiging te verminderen.[3]
Uitspraken als 'Waar er twee kijven, hebben er twee schuld', 'Hij begint, jij stopt' en 'Kijk eerst naar je eigen gedrag en dan pas naar dat van de ander' worden nogal eens gebruikt om de schuld in de schoenen van het slachtoffer te schuiven. Ook kan het voorkomen dat actief gezocht wordt naar wat het slachtoffer fout zou kunnen hebben gedaan, waarbij het gedrag van het slachtoffer onder een vergrootglas wordt gelegd. Zo stelde psycholoog Richard Evans na de moord op Robert F. Kennedy dat de Kennedy's slachtoffers op zoek naar moordenaars waren.[5]
Literatuur
- Ryan, W. (1971): Blaming the Victim
- Maes, J. (1994): 'Blaming the victim. Belief in control or belief in justice?' in Social Justice Research, p. 69–90
- Dijk, J.J.M. van (2008): Slachtoffers als zondebokken. Over de dubbelhartige bejegening van gedupeerden van misdrijven in de westerse cultuur, Maklu
Zie ook
- ↑ 'Moet je daar maar niet in je eentje lopen'. RTL Nieuws. Gearchiveerd op 21 september 2017. Geraadpleegd op 19 september 2017.
- ↑ Weusten, Suzanne, Just world bias: waarom het slachtoffer soms de schuld krijgt
. de Volkskrant (31 oktober 2012). Geraadpleegd op 7 augustus 2023.
- ↑ a b c d Paassen, van, Daphne, Waarom slachtoffers vaak de schuld krijgen. Psychologie Magazine (15 september 2016). Gearchiveerd op 27 september 2020. Geraadpleegd op 7 augustus 2023.
- ↑ Roodbol, Willemijn, It’s your own fault: een indringende fotoserie over victim blaming. LOVER (16 september 2021). Gearchiveerd op 17 september 2021. Geraadpleegd op 7 augustus 2023.
- ↑ (1971): 'Behavior. Is the Victim Guilty?' in Time, Volume 98
