Wandalen

De Wandalen, ook Vandalen, Vandili, Vandali weert en oostgermaanschen Stamm.

Historie

Fröhtiet

Över de Wandalen ehr Spraak is nich veel bekannt. Man dat lett, as wenn se wat mit de Gootsche Spraak to kriegen harr. Plinius de Öllere un Tacitus geevt an, datt de Wandalen in de eersten Johrhunnerten nah Christus in den Oosten vun den Oderstroom leven. Se wahnen dar in´n Süden vun de Burgunners.

Ünnerwegens

Een kann vundaag nich genau seggen, wonehm de Wandalen egentlich herkamen sünd un vun wo se afstammen doot. Hüdigendags geiht een dor nich mehr vun ut, datt een Volk fix un fardig weer, wenn dat denn losgüng mit dat Wannern. De Wandalen sünd in den Loop vun de Tiet tohoopwussen un to een Volk wurrn. De antiken Schrievers Tacitus, Plinius un Ptolomaios schrievt wat vun de Vandiliers in de Gegend vun den Wiesselstroom. Man so ganz klook kannst dor nich vun warrn. Dat lett so, as wenn de Vandilier un de Wandalen datsülbige Volk weern, just so, as bi de Gutonen un de Goten. Man so ganz genau weet een dat nich.

Üm un bi 400 n. Chr. deit sik allerhand an de ünnere Donau un an de Mitt vun de Donau. De Hunnen sünd dor in´t Land kamen un schuuvt de annern Völker vör sik her. De Alanen, wat een Hümpel vun Stämmen vun sarmaatsch un skytisch Volk is, dorto de germaanschen Sueben un de Wandalen treckt nah Westen, nah Gallien hen.

In Rom hefft se siet dat 1. Jahrhunnert versöcht, Verdrääg aftosluten mit de Völker buten de Grenzen. Up düsse Wies maken se jem to Foederati (Bundsgenoten). Babenhen hefft se vun düsse Lüe Suldaten anhüürt un Hannel un Wannel dreven. Up düsse Oort dö Rom ahn Krieg ook buten de Grenz vun dat Riek sotoseggen regeren. Dat röömsche Riek/Imperium Romanum stünn as een düütsche Eekboom. De Barbaren wurrn dor unbannig vun antrocken.

In düssen Kontakt mit Rom änner sik alltiet allerhand. Kriegsvolk keem op as een besunnern Stand, Ünnerscheden billen sik ut op dat soziale Flach, de wecken Stämmen fullen ut´neen un sloten sik nee tosamen. In düsse Tiet kemen ok de Völker up, de wi ut de antiken Schriften kennen doot, as de Wandalen un de Sueben.

Öber de Grenz vun dat röömsche Riek

In de Nacht vun´n Silvester 406 träe een Grupp Wandalen, tohopen mit een oorntlichen Hümpel Alanen un Sueben öber den Rhien un breek in de röömsche Provinz Gallien in. Dat maken se woll, wiel de Hunnen in jemehr Nack seten. Toeerst mössen se gegen franksch Foederati angahn. De stellen sik jem in Weg, man wurrn denn doch slahn.

409 trock düsse Bund vun Alanen, Sueben un Wandalen fudder nah Spanien. Dor grünn he verscheden Staten, de man alltohopen bloots korte Tiet lebennig bleven. In Galizien geev dat noch in´t 6. Johrhunnert een Königriek vun de Sueben. De Römers hefft sik noch mal opmaakt, een Krieg gegen düsse verscheeden germaanschen Völker to unnernehmen. Dorbi hefft se ook Truppen vun de Westgoten insett. Een Twieg vun de Wandalen, de Silingers, is bi düssen Krieg meist heel un deel utreten wurrn, de anner Twieg, de Hasdingers, hefft sik mit de Alanen tohopensmeten. In´n Mai 429 hefft se tosamen nah Afrika översett. Kann aber angahn, datt een poor Wandalen ook in Spanien bleben sünd.

Een Königriek in Afrika

De junge König Geiserik föhr de Wandalen nah Afrika. Dat weeren üm un bi 15.000-20.000 Familien. Dor keemen denn noch jemehr Familien to. Alltosamen, seggt Prokop weeren dat bi 80.000 Lüüd. Prokop seggt, de röömsche Generaal Bonifatius hett de Vandalen "inlaadt". He verspreek sik dor vun, datt de Wandalen em in sien Striet mit den Kaiser in Rom helpen schollen. Dat is aber nich just to glöven. Bonifatius is glieks gegen de Wandalen angahn, as de in Afrika an Land kemen. Dat lett so, as wenn de Wandalen dat op dat rieke Land vun de röömsche Provinz Afrika afsehn harrn. Dor wass dat Koorn, wo Italien vun leben dö. De Wandalen marscheren dör de Länner, de vundaag to Marokko un Algerien tohören doot. De een oder anner Stadt hefft se up jemehren Weg innahmen un utplünnert. Bonifatius harr sik midderwielen mit dat Kaiserhuus woller verdrogen un striet gegen jem an. Man he weer denn vunwegen de Problemen in Italien afropen un müss dor gegen Aetius strieden. In düssen Oorlog is he ümkamen.

Geiserik harr in düsse Tiet oorntlich Land innahmen. Dor hett de Regeren vun dat röömsche Riek in dat Jahr 435 een Verdrag mit de Besetters afsloten. Dor weer afmaakt, dat grote Delen vun Mauretanien un Numidien tokümstig to de Wandalen tohören schullen. Man vun dat annere Land schullen se de Fingers laten. Dor hefft se sik aber nich an holen. 439 hefft de Wandalen Karthago innahmen. Dat weer den Westen sien gröttste Stadt nah Rom. Darbi kregen de Wandalen ook de röömsche Flott in de Hannen, de dar stationeert weer. In dat Land, wat vundaag Tunesien is, grünnen de Wandalen un Alanen een Königriek. Mit Hölp vun de Flott, de jem in´e Hannen fullen weer, besetten se ook noch Sardinien, Korsika un de Balearen.

455 keemen de Wandalen mit jemehren König nah Rom, besetten de Stadt un plünnern ehr ut. Vunwegen düsse Saak hefft se in´t 18. Johrhunnert dat Woort "Wandalismus" utfunnen. Dat bedütt, wenn een wat tweimaken deit, bloß weil he dor Lust to hett, ohn Sinn un Verstand. Wat de Geschicht mit Rom angeiht, stimmt dat nich. De Wandalen hefft de Stadt woll plünnert un hefft de Börgers ok hart anpackt, man eenfach so tweimaakt hefft se nix. Se hefft sogar op den Paapst höört, as he beden dö, se schollen doch de Inwohners tofreden laten un jem nix doon. Man allens, wat schöön un goot weer, hefft se mitnahmen.

De Oorsaak för dat Innehmen vun Rom weer polietsch. De röömsche Kaiser Valerian III. harr sien Dochter Eudokia as Bruut an de Wandalen ehren Prinz Hunerik verspraken. Nu wurr Valerian vun siene Fienden biesietmaakt. Dar wollen de Wandalen sik de Hochtiet vun jem ehren Upfolger up den Thron mit de röömsche Kaiserdochter nich nehmen laten un nehmen Rom in. De nee Kaiser Petronius Maximus keem dorbi üm. Man dat hefft nich de Wandalen maakt, as dat besunners in´t 19. Jahrhunnert jümmer woller seggt wurr, man sein eegen Hölpstruppen, de Burgunner, hefft em mit Steen dootsmeten.

De Wandalen bröchen allerhand Wunnerwarken un Riekdoom nah Huus. Babenhen hefft se veele Lüe ut Rom wegsleppt. Dar weer de Wittfroo vun Valerian mit bi un veel Handwarksvolk, wat de Wandalen in Afrika goot bruken kunnen. För korte Tiet höör ook Sizilien to de wandaalsch Herrschaft mit to.

Um düsse Tiet leeg dat in de Wandalen ehre Hannen, wat dat Westriek genug Koorn kreeg oder nich.

468 versöch dat westlich Kaiserriek een Angreep op dat Wandalenriek. Dar wurr aber nix vun. 474 hett de Kaiser vun Oostrom/Byzanz een Verdrag mit Geiserik afslaten. Dar stunn binnen, dat de Eilannen bi de Wandalen blieben schullen. Man mit de Tiet weer dat vör de Wandalen allens toveel. Ünner de Upfolgers vun Geiserik geev dat binnen dat Land Problemen. Dat weer ja so, dat de Wandalen to de Arianer ehr Gloven tohören döen, as de mehrsten Germanen. Man de röömschen Lüüd allerwegens in jemehr Land weren kathoolsch un bleven dat ook. Dat geev Striet un Lawei. Ook mit de Mauren geef dat mehr un mehr Striet un Krieg. Wat woll nich stimmt is, dat de Wandalen ünnergahn sünd, weil se sik mit dat söte Leben afgeven hefft un dekadent warrn sünd. So is dat in dat een oder annere Schrieven ut de Antike to lesen.

Tallen

üm 375 schuuvt de Hunnen de Goten vör sik her. Un de Goten drievt de Wandalen nah Westen.
406 gaht de Wandalen tosamen mit de Alanen un de Sueben öber den Rhien. Gallien worrt plünnert.
409 kaamt se nah Spanien.
429 sett de Wandalen ünner jem ehren König Geiserik tohopen mit de Alanen nah Afrika över. Dar nehmt se de röömschen Provinzen in. Vun 430 – 439 is Hippo Regius jem ehre Hööftstadt. As de Wandalen vör de Stadt leegt, starvt de Bischop vun Hippo, Augustinus.
439 nehmt de Wandalen de rieke Provinz Africa Proconsularis in. Karthago warrt jem ehr nee Hööftstadt.
455 Rom warrt besett un utplünnert. De Balearen, Korsika, Sardinien un Sizilien kaamt to dat Wandalenriek.
In dat sülbige Jahr warrt kathoolsche Karken in dat Wandalenriek slaten un de kathoolschen dröfft jem ehren Globen nich free utöben.
474 maakt de ooströömsche Kaiser Zeno een Verdrag mit de Wandalen. Dar steiht in, datt Noordafrika jem tohören schall.
477 starvt Geiserik. Sien Söhn Hunerik warrt de nee König.
483-484 Hunerik sorgt dorför, datt de Kathoolschen in sien Land nix to lachen hefft. De
24.Februar 484 warrt een Dekret rutgeben. Dar steiht binnen, dat ´de Kathoolschen alltohopen bit to´n 1. Juni Arianer weeren mött. De kathoolchen Bischöppe mütt dat Land verlaten. Mank düsse Bischöpp is ok Pudentius vun Madaura.
484 Gunthamund worrt nee König.
496 De nee König is Thrasamund.
523 seggt König Hilderik, dat de Kathoolschen bi jem ehren Gloven blieven dröfft.
530 warrt Hilderik vun Gelimer vun´n Thron stött. König Gelimer maakt glieks woller Theater mit de Kathoolschen.
534 nehmt de Ooströmers unner Kaiser Justinian I. dat Riek vun de Wandalen in. König Gelimer warrt wegsleppt un starvt in´t Exil. Dat Riek vun de Wandalen in Afrika is to Enn.

Weertschop, Sellschop un Kultuur

Üm un bi 350 sünd de Wandalen ariaansche Christen warrn. Över jem ehr Leben in de Tiet vör dat Utwannern weet wi nich veel. In dat hüdige Polen gifft dat een Przeworsk-Kultuur. Dar warrt vun seggt, de konn wat mit de Wandalen to doon hebben.

In Noorafrika sünd de Wandalen an de Steed vun de ole röömsche Elite träen. Se hefft goot leevt vun de rieke Provinz. Ut de Schriften ut jem ehre Tiet, man ook ut Kunst un Bookunst kann een sehn, datt se dormals just so leevt hefft, as de Römers. Ook in de Wirtschaft hefft se sik anpasst an dat, wat al dar weer. Pleegt hefft se ook de antike Kultuur.

Literatuur

Antike

Prokopios von Caesarea, Der Gotenkrieg- der Vandalenkrieg, Essen 1985 ISBN 3-88851-030-9

Vundaag

Hans-Joachim Diesner, Das Vandalenreich. Aufstieg und Untergang, Stuttgart 1966