Zwollerkärspel

Gemeynde Zwollerkärspel
Vlagge van Zwollerkärspel	Wapen van Zwollerkärspel
Informaty
Provincy	Oaveriessel
Höyvdplaatse	Zwolle (pläätse van gemientehuus in de 20ste ieuw
Geografy en bevolking
Uppervlakde  - Land  - Water	147,5 km² km² km²
Antal inwoaners Inwoaners per km²	14.615 (1967) 99 inw./km²
Koordinaten	52° 31′ N, 6° 5′ O

Gemientehuus van Zwollerkärspel (1916-1967) in Ter Pelkwijkpark, in Hollaandse neo-renaissancestijl

Et gemientehuus was een herenhuus ontwörpen deur S.J.H Troost en in 1884 was et bouwen van et herenhuus klaor

Zwollerkärspel was een gemiente die van 1802 töt 1 augustus 1967 bestaon hef. De gemiente is hiernao opegaon in de toen bestaonde gemientes Heino (noe Raolte), Zwolle, Iesselmuden (noe Kampen) en Asselt en Genemuden (noe Zwärtewäterlaand). De näme kärspel kump van et feit dät et gebied bi'j een kärk heurden. De näme Zwolle kump weg van et feit dät de gemiente rondumme de stad Zwolle hen lag. De gemiente had in 1967 14.615 inwoners op een oppervlakte van 147,5 veerkaante kilometer. In 1813 had de gemiente nog 3500 inwoners. De gemiente had toen nog niet zien hudige vörm.

Geskiedenisse töt de iezertied

Meer als 70.000 jaor eleden waren er Neanderthalers in Haorste te vinden. In de Bomhofsplas bint er in 1988 en 1989 resten van Neanderthalers evunden, waoronder een bewärkte voestbiele. Ook in Sekdoorn bint resten van Neanderthalers evunnen. Tiedens de iestieden was et alderbärstens kold. Uutendelik bint de Neanderthalers uut estörven. Ongeveer 40.000 jaor eleden bint de mederne meansen naor Europe ekommen vanuut et Midden-Oosten. Vöndsten van mederne meansen uut de grotten van Misliya en Apidima (185.000 en 210.000 jaor old) in Griekenland wiest er op dät er al mederne meansen in Uropa waren veur 40.000 jaor eleden. Toen et klimaot wärmer wier, trökken de mederne meansen vanuut wat in et Engels Last Glacial Maximum refugia hiet op et noorden an.

Deur vöndsten in de baodem is ebleken dät de er in umgeaving van Zwollerkärspel tiedens de Ni'je Stientied (Neolithicum) meansen waren (zie ook Swifterbaandcultuur). Disse vöndsten bint onder meer in Spoelde, Weensum en Ittersumerbroek edaone. In Ittersumerbroek bint fiene pielespitsies van jager-verzamelaars evunden die uut de periode 2850-4200 v. Chr stamt. In de Bronstied was de situasie van et gebied slim veranderd, zoas uut een andere vöndst in Ittersumerbroek blik, wat de Woodhenge van Zwolle hiet. Disse kere waren er gien resten van jager-verzameläärs evunden, määr van boeren. Disse boeren leavden op leege zandköppies. Dit dekzand is tiedens de leste iestied tiedens et Weichselien oonze kaante op eblaozen. De boeren leavden veurnämelik van akkerbouw en veeteelt, määr ook de jacht en visseri'je waren nog altied belangrieke. Een dörp was de Woodhenge van Zwolle niet, ongeveer tiene töt twintig meansen leavden er per ginneraosie. Deur meer activiteit van de Iessel bint de boeren vot egaone.

Geskiedenisse vanof de iezertied

Et Iesseldal wier deur de tied hen gestaodig an natter. Dit is meugelik ook deur egaon nao et begin van de Romeinse tied in Nederlaand. De völle overstromingen hebt er veur ezörgt dät er vruchtbaore leegen klei wieren of ezet.

Körtbi'j in de buurte van de Iessel waren de leegterassen die ontstaon waren tiedens et Saalien en et Weichselien an et verbrökkelen. Eerstens bint er meansen op de heugste en minste verbrökkelde leegterassen gaon wonen waor zik nederzettings gungen vörmen: Ittersum, Wietem, Zuthem en Weensum (ook Attem). Deur de toe enömmen bevolking bint er ook meansen gaon wonen op de de mindere heuge en meer verbrökkelde leegterassen. Waorski'jnlik is dit gebeurd in de eerste eeuwen n. Chr. Op heuger elegen pläätsen onstunden Haorste, Agnietenbärg, Frankhuus, Genne, Harculo, Langenholte, Skelle, Spoelde en Oldeniel. Meer richting et oosten waoras de gronden vriewel niet verbrökkelt waren, ontstunden pläätsen zoas Dalsen, Raolte en Heino.

In Zalné bint eerdewärkskärven evunden uut de twiede of därde eeuw. Disse inheems-Romeinse nederzettinge mos elegen ebben op een dekzaandrugge niet wied van een vot egaone loop van de Vechte. De bewoners van disse nederzettinge hebt zich ook ganks e-olden met et gieten van iezer (iezeroer), dät ze meugelik verhandelden met de Romeinen. Meugelik hebt de bewoners ook contact ehad met Friezen en aandere Germaanse stammen. An de Hollewandsweg bint ook resten evunden van een soortgelieke nederzettingen. Zo om en naobi'j de därde eeuw waren de Franken hier anweazig. Een diel van de Franken, de Saliërs, bouwden heur huzen in pläätsen die now Blalo, Westenholte, Langenholte en Katwolde hiet. Tiedens de Grote Volksverhuzing in de veerde töt zesde eeuw bint de ni'je inwoners samen met de Romeinen verdwenen. Zie hebt allenig een paor nämen van een gebied of waterleup achter elaoten.

Tiedens de Merovingische tied, van om en nabi'j 475 töt 750, woonden er meansen in Wietem en in Herxen an de Iessel. In de zeuvende eeuw waren de Saksen ten oosten van de Iessel anweazig. Et gebied kwamp läter onder permanente invloed van de Franken waornao et gebied Christelijk ewörden is (zie ook Saksenoorlogen). Het Frankische gebied veul naodät Karel de Grote uut de tied gung uut menare in drie delen. Eet gebied Zwollerkärspel beheurden töt het middenriek määr dit middenriek wier al rap wieder verdield. De macht was verdeeld onder leenmannen. Et antal bisskoppen dät töt lienman wier benuumd wier gestaodig an groter. Zie hadden niet allenig religieuze macht, määr ook de uutvoerende macht. In 1086 was heur macht oaver wat noe Oaveriessel, Dreanthe en dielen van Grönning compleet, want in 1086 wier het Iesselgouw oaver edragen van de Duutse keizer Hendrik IV naor bisskop Koenraad. In 1201 wier dit gebied van mekaar eskeiden in twie dielen: Nedersticht en het Oaversticht. Töt 1528, ruum drie eeuwen lank, zolden de bisskoppen van Utrecht hier de baos blieven.

Op de Spoelderbärg wieren vrogger in de middeleeuwen vergaderings ehölden deur de bisskoppen van Utrecht met alle grondbezitters van Sallaand. Parti'j zäken oaver bestuur wieren er bespröäken, määr ook zäken oaver de rechtsspraoke. In de twiede elfte van de veertiende eeuw kwamen uut Deamter ook riggelmaotig vertegenwoordigers. Toen de bisskop van Utrecht in 1528 zien gezag oaver had egeaven an Karel V was et of elopen met de vergaderings op de Spoelderbärg.

Geskiedenisse van de gemiente

Grondgebied van Zwollerkärspel in 1867

In 1802 wier het skoltambt Zwollerkärspel eskeiden van de stad Zwolle in de tied van de Bataofse Rippebliek naor Frans veurbield. In Frankriek wieren toen dörpen en steden an mekaar geliek esteld. Veur 1802 wier het gebied bestuurd deur de stad Zwolle zelf.

In sommige plaatsen van de vroggere gemiente, zo as beveurbield Berkum en Westenholte, he-j nog et ''Zwollerkärspelgevuul'' umdet et daor nog zo dörps andut.

Politiek en bestuur

Percentage stemmen Twiede Kamer Parti'je 1918 1922 1925 1929 1933 1937 1946 1948 1952 1956 1959 1963 1967 ARP 29,32% 26,05% 21,95% 20,1% 23,15% 26,97% 27,43% 25,23% 18,17% 16,42% 17,03% 14,51% 15,18% CHU 19,41% 31,87% 29,6% 31,64% 29,08% 25,38% 20,18% 26,83% 26,87% 26,68% 25,27% 25,71% 24,95% GPV 5,37% 5,64% 5,62% 6,17% 6,01% SGP 2,82% 4,91% 5,22% 4,02% 4,57% 4,95% 5,07% 4,41% 3,85% 3,96% 3,47% CDU 2,44% 3% KVP 15,03% 15,06% 14,18% 15,99% 15,72% 15,87% 14,11% KNP 1,16% RKSP 16,51% 15,6% 14,3% 14,45% 13,9% 14,4% PvdA 23,87% 19,03% 19,31% 22,71% 21,96% 20,42% 17,42% SDAP 12,58% 11,28% 15,48% 15,07% 13,85% 12,74% PSP 1,72% 1,34% BVL 9,85% Vri'jheidsbond/LSP 7,52% 6,44% 7,42% 5,41% 4,56% PvdV 6,58% VVD 6,79% 7,93% 7,41% 8,11% 7,54% 8,62% Liberale Unie 3,57% AS 2% VDB 1,51% 2,11% 2,59% 2,23% 2,57% 5,43% D66 2,31% Plattelaandersbond/NBTM 1,39% 1,94% 1,48% Economische Bond 1,09% Groep Staalman-ter Hall 1,62% NSB 1,83% CPN 2,35% 1,43% 1,28% Boerenparti'je 1,32% 3,29% 5,13% <1% parti'jen 2,71% 5,55% 3,37% 4,16% 2,89% 1,67% 0,67% 0,65% 0,74% 1,12% 0,76% 1,46%

Percentage stemmen Provinciale Staoten Parti'je 1931 1935 1939 1946 1950 1954 1958 1962 1966 ARP 20,99% 20,98% 23,23% 24,8% 18,36% 16,8% 16,55% 15,75% 13,64% CHU 33,07% 30,54% 29,12% 25,97% 29,1% 28,11% 27,55% 25,61% 26,82% GPV 6,71% 5,9% 5,61% 5,86% SGP 5,85% 5,66% 4,44% 4,27% 5,09% 4,61% 3,95% 4,42% 4,1% CDU 2,4% 2,91% KVP 15,23% 15,6% 16,22% 16,4% 15,95% 14,69% KNP RKSP 13,8% 13,69% 14,38% PvdA 20,13% 17,67% 18,79% 20,6% 21,92% 18,12% SDAP 13,12% 12,95% 12,58% PSP 1,36% 2,31% BVL Vri'jheidsbond/LSP 9,19% 5,35% 6,56% PvdV 6,37% VVD 7,31% 8,03% 8,35% 8,95% 8,51% Liberale Unie AS VDB 2,72% 2,37% 3,18% D66 Plattelaandersbond/NBTM Economische Bond Groep Staalman-ter Hall NSB 4,18% 2,79% CPN 3,23% 1,01% Boerenparti'je 5,61% <1% parti'jen/oaverig 1,27% 1,88% 0,81% 5,84% 0,71% 0,7% 0,44% 0,33%

Percentage stemmen Gemienteraod Parti'je 1931 1935 1939 1946 1950 1954 1958 1962 1966

Gebied van de gemiente en buurtskoppen

De gemiente Zwollerkärspel lag in wat noe in de gemientes Zwolle, Raolte, Kampen en Zwärtewäterlaand bint. In 1867 bestund de gemiente uut 14282 bunders (hectares). De gemientes Hasselt en Zwolle waren omsingeld deur de gemiente Zwollerkärspel: Zwollerkärspel lag er kats umhen.

In 1956 gung 35 hectare grond waor gieniene woonden naor de gemiente Hasselt.

Cultuur

Taal van Zwollerkärspel

In Zwollerkärspel wördden d'r Sallaands espröäken. Verskillen in het Sallaands dät in Zwollerkärspel espröäken wördden waren er oaverdudelik, maar de verskillen waren niet alderbärstends groot.

In et oosten van Zwollerkärspel kwamen körte klinkers veur in o.a de woorden sprekken, etten, leppel, etc. Meer naor et westen juust de erekte: spreaken, eaten en leapel. In Kampen wördt lange klinkers gebruukt in een antal van disse woorden: lepel en eten. Ondudelik is wat de situasie in et westen van Zwollerkärspel was. Deur het midden van de gemiente leup de ienheids-pluralisliende. Ten westen wier onder aandere wi'j wärken ezegt, ten oosten wi'j wärkt. De stad Zwolle lig op de liende. De ienige uutzundering hier was et wärkwoord wean. In Zwolle wier niet wi'j binnen ezegd määr wi'j bint. Ondudelik is hier wier wat de situasie in Zwollerkärspel was rund de liende. In et westen wördden de ie vörm veur n warkwoord met stam+en evörmd, in et oosten en midden met stam+t.

In een bulte woorden als bien, stien, iene, twiëe, wier in het gebied van Zwollerkärspel ie gebruukt. De greanze tussen waoras de ee en ie gebruukt wieren lag zo tussen de stad Zwolle en het zuden van de gemiente Zwollerkärspel. Bien vörmt hier een uutzundering, in Westenholte wier hier been ezegd.

Antal inwoners

Bevolkingspiramide van de gemiente Zwollerkärspel op 31 december 1879

Totale bevolking, antal huzen en geleuf

Daotum	Totale bevolking	Gruui bevolking	Gruui per jaor	Antal huzen	Protestanten	Katholieken	Israeliten	Andere kärkgroepe	Onbekend en/of gien kärkgroepe
1813	3.500
1 januari 1840	3.900	+400		613	3024 (77,5%)	876 (22,5%)
19 november 1849	4.425	+525		718	3493 (78,9%)	932 (21,1%)
31 december 1859	4.735	+310		855	3755 (79,4%)	980 (20,6%)
1 december 1869	5.225	+490		979	4183 (80,1%)	1034 (19,8%)	6		2
31 december 1879	5.658	+433		1089	4613 (81,5%)	1042 (18,4%)	1		2
31 december 1889	5.794	+136		1109	4772 (82,4%)	1013 (17,5%)			9 (0,1%)
31 december 1899	5.774	-20		1150	4846 (83,9%)	916 (15,9%)			12 (0,2%)
31 december 1909	6.642	+868		1350	5602 (84,3%)	1000 (15,1%)		9 (0,1%)	31 (0,5%)
1 januari 1919	7.137	+495
31 december 1920	7.231	+94		1434	5874 (81,2%)	1113 (15,5%)		132 (1,8%)	112 (1,5%)
31 december 1930	8.156	+925		1757	6446 (79,0%)	1223 (15,0)		177 (2,2%)	310 (3,8%)
31 mei 1947	9.437
30 juni 1956	10.340			2260
31 mei 1960	11.526
1964	13.264

Antal inwoners naor leaftied in ciefers

Daotum	0-4	5-9	10-14	15-19	20-24	25-29	30-34	35-39	40-44	45-49	50-54	55-59	60-64	65-69	70-74	75-79	80-84	85-89	90-94	Totaal
31 december 1879	713	585	544	628	562	466	407	334	292	230	226	240	154	94	83	56	22	5	3	5658
31 december 1889	721	630	571	605	577	496	395	346	304	268	237	171	152	163	84	36	24	13	1	5794
31 december 1899	703	621	574	571	542	490	394	378	296	254	247	213	189	118	86	69	22	7	0	5774
31 december 1909	870	756	659	611	619	504	473	425	336	333	275	219	192	163	111	54	42 (80+)			6642
31 december 1920	855	789	788	751	608	553	467	457	403	375	283	271	233	158	108	81	51 (80+)			7231

Antal inwoners naor leaftied in percenten

Daotum	0-4	5-9	10-14	15-19	20-24	25-29	30-34	35-39	40-44	45-49	50-54	55-59	60-64	65-69	70-74	75-79	80-84	85-89	90-94
31 december 1879	12,60	10,34	9,61	11,10	9,93	8,24	7,19	5,90	5,16	4,07	3,99	4,24	2,72	1,66	1,47	0,99	0,39	0,09	0,05
31 december 1889	12,44	10,87	9,86	10,44	9,96	8,56	6,82	5,97	5,25	4,63	4,09	2,95	2,62	2,81	1,45	0,62	0,41	0,22	0,02
31 december 1899	12,18	10,76	9,94	9,89	9,39	8,49	6,82	6,55	5,13	4,40	4,28	3,69	3,27	2,04	1,49	1,20	0,38	0,12	0,00
31 december 1909	13,10	11,38	9,92	9,20	9,32	7,59	7,12	6,40	5,06	5,01	4,14	3,30	2,89	2,45	1,67	0,81	0,63 (80+)
31 december 1920	11,82	10,91	10,90	10,39	8,41	7,65	6,46	6,32	5,57	5,19	3,91	3,75	3,22	2,19	1,49	1,12	0,71 (80+)

Verwiezings

Veur völle van de informäsie hier, is het boek Zwollerkerspel deur Wim Coster (2017) gebruukt.

Dit artikel is eschreven in et Sallaands van Zwollerkärspel, Oldlusen, Dalsen en Zwolle.