မြစ်: တည်းဖြတ်မှု မူကွဲများ
အရေးမကြီး r2.7.1) (ရိုဘော့က တည်းဖြတ်နေသည် - lez:ВацӀ |
အရေးမကြီး ဘော့ - စာသားများကို အလိုအလျောက် အစားထိုးခြင်း (-ထိုပြင် +ထို့ပြင်) |
||
| (အသုံးပြုသူ ၁၅ ဦးတို့၏ အလယ်ကြား မူများ ၂၄ ခု အား ပြသမထားပါ) | |||
| စာကြောင်း ၁ - | စာကြောင်း ၁ - | ||
[[File:Река Самур.jpg|thumb|[[Samur River]] in [[Azerbaijan]]]] |
|||
တောင်များပေါ်မှ စီးဆင်းလာသော ရေများစုပေါင်း၍ ချောင်းများဖြစ်ပေါ်လာကာ ချောင်းများပေါင်းစုံ စီးဆင်းလာသော အခါ မြစ်ဖြစ်ပေါ်လာ၏။ မြစ်သည် ချောင်းထက်ကြီးပြီး သမုဒ္ဒရာထဲသို့ စီးဆင်းသွား၏။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် မြစ်ပေါင်း ၉၂၅-စင်းရှိသည်။ အမေရိကန်ပြည် [[ကိုလိုရာဒိုမြစ်]]၊ တရုတ်ပြည် [[မြစ်ဝါမြစ်]]၊ အိန္ဒိယပြည် [[ဂင်္ဂါမြစ်]]၊ အနောက်အာဖရိက [[နိုင်ဂျာမြစ်]]တို့သည် ကမ္ဘာမြစ်ကြီးများ ဖြစ်ပေသည်။ |
|||
'''မြစ်''' ဆိုသည်မှာ သဘာဝအတိုင်း စီးဆင်းနေသော ရေလမ်းကြောင်းတစ်ခု ဖြစ်ပြီး အများအားဖြင့် ရေချိုများက သမုဒ္ဒရာ၊ ပင်လယ်၊ ကန် သို့မဟုတ် အခြားသော မြစ်တစ်စင်းသို့ စီးဆင်းနေခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ အချို့သော မြစ်တို့မှာမူ အခြားသော ရေထု တစ်ခု အတွင်းသို့ စီးဝင်ခြင်း မရှိဘဲ မြေကြီးအတွင်းသို့ စီးဝင်၍ ပျောက်ကွယ်သွားခြင်းမျိုးလည်း ရှိတတ်သည်။ မြစ်ငယ်များကို စမ်းချောင်း၊ချောင်းငယ်၊ချောင်းကလေး စသည်ဖြင့် အမျိုးမျိုး အမည်ပေး ခေါ်ဝေါ်လေ့ ရှိကြသည်။ ပထဝီအနေအထား အားဖြင့် မြစ်၏ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်ကို သတ်မှတ်ထားခြင်း မရှိသော်လည်း<ref>{{cite web |url= http://geonames.usgs.gov/domestic/faqs.htm |title= GNIS FAQ |publisher= [[United States Geological Survey]] |accessdate= 26 January 2012}}</ref> အချို့သော နိုင်ငံများတွင်မူ မြစ်အဖြစ် အရွယ်အစားပေါ် မူတည်၍ သတ်မှတ်လေ့ ရှိကြသည်။ မြစ်ငယ်များကို နိုင်ငံအလိုက် အမည်အမျိုးမျိုး မှည့်ခေါ်လေ့ ရှိကြသည်။ တခါတရံတွင် ချောင်းငယ်ထက်ကြီးသော ရေလမ်းကြောင်းအား မြစ်အဖြစ် သတ်မှတ်လေ့ရှိသော်လည်း <ref>{{cite web | title = WordNet Search: River | publisher = The Trustees of Princeton University | accessdate = 2 October 2009 | url = http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=river&sub=Search+WordNet&o2=&o0=1&o7=&o5=&o1=1&o6=&o4=&o3=&h=}}</ref> သတ်မှတ်ချက်မှာ ဝေဝါးသဖြင့် တိတိကျကျ ပြောနိုင်ရန် ခက်ခဲသည်။<ref>{{cite web | title = Domestic Names: Frequently Asked Question (FAQs), #17 | publisher = United States Geological Survey | accessdate = 2 October 2009 | url = http://geonames.usgs.gov/domestic/faqs.htm}}</ref> |
|||
မြစ်တို့သည် [[ရေသံသရာ]]၏ အစိတ်အပိုင်း တစ်ခုပင် ဖြစ်သည်။ [[ရေဝေကြော]] သို့မဟုတ် ရေဝေကုန်းတန်းများတွင် [[ရွာကျခြင်း]]မှ တဆင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော [[မျက်နှာပြင်ဆင်းရေ]] များနှင့် အခြားသော အရင်းအမြစ်များ ဖြစ်ကြသည့် [[မြေအောက်ဖြည့်ရေ]]များ၊ စိမ့်စမ်းများ နှင့် သဘာဝ ရေခဲများနှင့် နှင်းခဲများအရည်ပျော်ရာမှ ဖြစ်ပေါ်လာသော ရေများ သည် မြစ်တို့ အတွင်းသို့ ပေါင်းစပ် ဝင်ရောက်လာကြသည်။ မြစ်တို့အား သိပ္ပံနည်းကျ လေ့လာသော ပညာရပ်ကို ပိုတမိုလိုဂျီ(Potamology) ဟု ခေါ်ပြီး ကုန်းတွင်းရှိ ရေတို့ကို ယေဘုယျအားဖြင့် လေ့လာသော ပညာရပ်ကို [[ရေချိုပညာ]] ဟု ခေါ်သည်။ |
|||
==မြစ်== |
|||
မြစ်များ ဖြစ်ပေါ်လာပုံကို ဖုံများရှိသည့် လမ်းတစ်လမ်းပေါ်၌ မိုးရွာအပြီးတွင် ရေစီးကြောင်းများ ဖြစ်ပေါ်လာပုံကို ကြည့်ခြင်းဖြင့် သိနိုင်ပေသည်။ ပထမတွင် မိုးပေါက်များစုဝေးကာ ချောင်းကလေးဖြစ်ပေါ်လာ၏။ ထိုချောင်းကလေးသည် အခြား ချောင်းကလေးများနှင့် ပေါင်းမိကာပို၍ ကြီးမားသော ချောင်းတစ်ခုဖြစ်လာသည်။ ချောင်းကလေးတစ်ခုစီသည် ယင်းတို့၏ အောက်ခင်းများအား တိုက်စားသွားသည်ကိုတွေ့ရသည်။ ချောင်းကလေးများ စီးဆင်းသွားကြရာတွင် တစ်ခုစီကို ကုန်းရိုးကလေးများက ခြားပေးထားသည်ကို တွေ့နိုင်သည်။ ထိုကုန်းရိုးကလေးများ၏ |
|||
ထိပ်ပိုင်းများကို ရေဝေကုန်းတန်း သို့မဟုတ် ရေဝေကြောဟု ခေါ်သည်။ |
|||
ကမ္ဘာ၏ ပြင်ပတွင်မူ စနေဂြိုဟ်၏ လတစ်စင်း ဖြစ်သော [[တိုက်တန် (လ)|တိုက်တန်]] တွင် ဟိုက်ဒရိုကာဘွန်ရည်များ စီးဆင်းနေသောမြစ်ကို တွေ့ရှိခဲ့ပြီး ဖြစ်သည်။ <ref name="puzzling geologic">{{cite web |url=http://web.mit.edu/newsoffice/2012/river-networks-on-titan-0720.html |title=River networks on Titan point to a puzzling geologic history |author=Chu, Jennifer |date=July 2012 |publisher=MIT Research |accessdate=24 July 2012}}</ref><ref>O'Neill, Ian. [http://www.space.com/18875-titan-nile-river-cassini.html Titan's 'Nile River' Discovered] 12 December 2012</ref> သီအိုရီအရ ကြယ်တို့၏ လူနေထိုင်နိုင်သော နေရာများတွင် မြစ်များ ရှိသည်ဟု ယူဆကြသည်။ |
|||
မြစ်သည် အများအားဖြင့် တောင်များ၊ သို့မဟုတ် တောင်ကုန်းများတွင် မြစ်ဖျားခံလေ့ ရှိ၏။ တောင်များပေါ်ရှိ စမ်း၊ သို့မဟုတ် အရည်ပျော်နေသော ရေခဲမြစ်မှ အစပြု၍ မြစ်ဖျားခံလေ့ရှိသည်။ ထိုသို့ မြစ်ဖျားခံပြီးနောက် နိမ့်ရာသို့စီးဆင်းသွားရာ အခြားချောင်းများလည်း ပေါင်းလာကြကာ မြစ်ရေပြင်သည် ပို၍ ကျယ်သွားသည် ။ ထိုသို့ စီးဆင်းသွားသည့် ရေစီးကြောင်းက ရေလမ်းကြောင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ထိုရေလမ်းကြောင်းသည် နှစ်ဖက်ရှိ ကုန်းများထက် နိမ့်နေ၏။ ထိုရေလမ်းကြောင်း၏ အောက်ခြေကို အောက်ခင်းဟု ခေါ်သည်။ မြစ်၏ ဘေးနှစ်ဖက်ကို ကမ်းပါးဟု ခေါ်သည်။ မြစ်ရေစီးဆင်းရာတွင် လက်ျာဖက်ရှိ ကမ်းကို လက်ျာဖက်ကမ်းဟု ခေါ်၍ လက်ဝဲဖက်ရှိ ကမ်းကို လက်ဝဲဖက်ကမ်းဟု ခေါ်သည် ။ |
|||
== မြေမျက်နှာသွင်ပြင် == |
|||
မြစ်များသည် မြစ်ဖျားခံရာ အရပ်မှ စတင်စီးဆင်းပြီး မြစ်ကြောင်းဟု ခေါ်သော လမ်းကြောင်း အတိုင်း စီးဆင်းကာ မြစ်ဝ သို့မဟုတ် မြစ်ဝများတွင် အဆုံးသတ်လေ့ ရှိကြသည်။ မြစ်အတွင်းရှိ ရေများသည် မြစ်ကမ်းပါး နှစ်ခု အကြား မြစ်ကြမ်းပြင် အထိ နက်သော ရေလမ်းကြောင်းတစ်ခု အတွင်း ကန့်သတ် စီးဆင်းလေ့ ရှိသည်။ ကျယ်ပြန့်သော မြစ်များတွင်မူ ရေလမ်းကြောင်း၏ အပေါ်သို့ လျှံကျလာသော ရေများ စီးဆင်းရာ ကျယ်ပြန့်သော ရေလွှမ်းလွင်ပြင် များ ရှိသည်။ ရေလွှမ်းလွင်ပြင်သည် မြစ်၏ ရေလမ်းကြောင်း နှင့် နှိုင်းယှဉ်လျှင် အလွန် ကျယ်ပြန့်လေ့ ရှိသည်။ |
|||
မြစ်သည် အများအားဖြင့် တောင်များ၊ သို့မဟုတ် တောင်ကုန်းများတွင် မြစ်ဖျားခံလေ့ ရှိ၏။ တောင်များပေါ်ရှိ စမ်း၊ သို့မဟုတ် အရည်ပျော်နေသော ရေခဲမြစ်မှ အစပြု၍ မြစ်ဖျားခံလေ့ရှိသည်။ ထိုသို့ မြစ်ဖျားခံပြီးနောက် နိမ့်ရာသို့စီးဆင်းသွားရာ အခြားချောင်းများလည်း ပေါင်းလာကြကာ မြစ်ရေပြင်သည် ပို၍ ကျယ်သွားသည်။ ထိုသို့ စီးဆင်းသွားသည့် ရေစီးကြောင်းက ရေလမ်းကြောင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ထိုရေလမ်းကြောင်းသည် နှစ်ဖက်ရှိ ကုန်းများထက် နိမ့်နေ၏။ ထိုရေလမ်းကြောင်း၏ အောက်ခြေကို အောက်ခင်းဟု ခေါ်သည်။ မြစ်၏ ဘေးနှစ်ဖက်ကို ကမ်းပါးဟု ခေါ်သည်။ မြစ်ရေစီးဆင်းရာတွင် လက်ျာဘက်ရှိ ကမ်းကို လက်ျာဘက်ကမ်းဟု ခေါ်၍ လက်ဝဲဘက်ရှိ ကမ်းကို လက်ဝဲဘက်ကမ်းဟု ခေါ်သည်။ |
|||
ထိုနည်းဖြင့် မည်သည့် မြို့သည် မည်သည့် မြစ်၏ မည်သည့် ဖက်ကမ်းတွင် တည်ရှိသည်ဟု ပြောလေ့ရှိကြသည်။ မြစ်တမြစ် အတွင်းသို့ စီးဝင်သည့် မြစ်လက်တက် အားလုံးနှင့် မြစ်မကြီးကို မြစ်စဉ်စုဟု ခေါ် မြစ်လက်တက် အားလုံးနှင့် မြစ်မကြီးကို မြစ်စဉ်စုဟု ခေါ်သည်။ မြစ်မကြီးမှ ခွဲထွက်၍ ထိုမြစ်မကြီးအတွင်းသို့ ပြန်၍မစီဝင်တော့သော မြစ်ကို မြစ်ခွဲဟု ခေါ်သည် မြစ်စဉ်စုတစ်ခု စီးဆင်းနေသော ဒေသကို မြစ်ဝှမ်းဟု ခေါ်သည်။ |
ထိုနည်းဖြင့် မည်သည့် မြို့သည် မည်သည့် မြစ်၏ မည်သည့် ဖက်ကမ်းတွင် တည်ရှိသည်ဟု ပြောလေ့ရှိကြသည်။ မြစ်တမြစ် အတွင်းသို့ စီးဝင်သည့် မြစ်လက်တက် အားလုံးနှင့် မြစ်မကြီးကို မြစ်စဉ်စုဟု ခေါ် မြစ်လက်တက် အားလုံးနှင့် မြစ်မကြီးကို မြစ်စဉ်စုဟု ခေါ်သည်။ မြစ်မကြီးမှ ခွဲထွက်၍ ထိုမြစ်မကြီးအတွင်းသို့ ပြန်၍မစီဝင်တော့သော မြစ်ကို မြစ်ခွဲဟု ခေါ်သည် မြစ်စဉ်စုတစ်ခု စီးဆင်းနေသော ဒေသကို မြစ်ဝှမ်းဟု ခေါ်သည်။ |
||
မြစ်တစ်မြစ်ကို အများအားဖြင့် သုံးပိုင်းပိုင်း၍ လေ့လာလေ့ ရှိကြသည်။ ထိုအပိုင်းများသည် တစ်ပိုင်းနှင့် တစ်ပိုင်း အရည်အချင်းချင်းတွင် မတူတတ်ကြချေ။ |
မြစ်တစ်မြစ်ကို အများအားဖြင့် သုံးပိုင်းပိုင်း၍ လေ့လာလေ့ ရှိကြသည်။ ထိုအပိုင်းများသည် တစ်ပိုင်းနှင့် တစ်ပိုင်း အရည်အချင်းချင်းတွင် မတူတတ်ကြချေ။ ထို့ပြင် ယင်းတို့၏ ဝိသေသဂုဏ်များလည် မတူတတ်ကြချေ။ ထို အပိုင်းများမှာ အထက်ပိုင်း၊ အလယ်ပိုင်းနှင့် အောက်ပိုင်းများ ဖြစ်ကြ၏။ အထက်ပိုင်းတွင် ရေလမ်းကြောင်းနက်၍ ရေစီးသန်သည်။ ရေလမ်းကြောင်းသည် ရေ၏တိုက်စားခြင်းကိုခံရသဖြင့် လျင်မြန်စွာ နက်ရှိုင်းသွားတတ်သည်။ ကမ်းပါးများသည်လည်း မတ်စောက်၍ နေတတ်သည်။ မြစ်များ၏ အထက်ပိုင်း ကမ်းပါးများသည် မျဉ်းမတ်ကဲ့သို့ မတ်စောက်လျက်ပင် ရှိတတ်ကြသည်။ ရေစီးကြောင်းကလည်း သဲအမြောက်အမြားနှင့် ကျောက်စရစ်များကို သယ်ဆောင်သွားသည်။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် အတော်ကြီး၍ လေးလံသော ကျောက်တုံးကြီးများကိုပင် သယ်ဆောင်သွားတတ်ကြသည်။ ရေစီးသည်လည်း သန်လှသဖြင့် ရေစီးကြောင်းလမ်းရှိ ပစ္စည်းမှန်သမျှကို သယ်ဆောင် သွားလေ့ ရှိသည်။ ရေစီးကြောင်းသည်လည်း အများအားဖြင့် ဖြောင့်တန်း နေတတ်သည်။ မြစ်မ အတွင်းသို့ စီးဝင်လာသော မြစ်လက်တက်များ၏ ရေလမ်းကြောင်းများသည် မြစ်မကြီး၏ ရေလမ်းကြောင်း လောက်ပင် နက်တတ်ကြသည်။ |
||
ဖြစ်ကြ၏။ အထက်ပိုင်းတွင် ရေလမ်းကြောင်းနက်၍ ရေစီးသန်သည်။ ရေလမ်းကြောင်းသည် ရေ၏တိုက်စားခြင်းကိုခံရသဖြင့် လျင်မြန်စွာ နက်ရှိုင်းသွားတတ်သည်။ ကမ်းပါးများသည်လည်း မတ်စောက်၍ နေတတ်သည်။ မြစ်များ၏ အထက်ပိုင်း ကမ်းပါးများသည် မျဉ်းမတ်ကဲ့သို့ |
|||
မြစ်၏ အလယ်ပိုင်းသည် မြစ်ဖျားခံရာ တောင်များကိုကျော်လွန်လာပြီဖြစ်သဖြင့် ရေစီးသည် နှေးသွားလေသည်။ ထိုအပိုင်းတွင် ရေစီးသည် မသန်လှတော့သဖြင့် အထက်ပိုင်းမှ သယ်ဆောင်လာသော ကျောက်စရစ်များသည် ထိုအပိုင်းတွင် ကျကျန်ရစ်ခဲ့ကြသည်။ ထိုအပိုင်းတွင် ရေစီးသည် နှေးသွားပြီဖြစ်သဖြင့် မြစ်သည် ပို၍ ကျယ်သွားလေသည်။ ရေစီးကြောင်းကလည်း လမ်းရှိအခုအခံများကို သယ်ဆောင်မသွားနိုင်ကြတော့သဖြင့် ထိုအခုအခံများကို ကွေ့ကောက်၍ သွားကြသည်။ မြောက်အမေရိကတိုက်ရှိ မစ္စစ္စပီမြစ်၏ အလယ်ပိုင်းတွင် ထိုနည်းအတိုင်း ဖြစ်ပေါ်နေသည်ကို တွေ့နိုင်ပေသည်။ မြစ်၏ အလယ်ပိုင်းတွင် နုံးနုနှင့် ရွှံ့များသည် ရေစီးကြောင်းရှိ အခုခအခံများကြောင့် အောက်သို့ အနည်ထိုင်သွားကြပြီးလျှင် နောက်ဆုံးတွင် မျက်နှာပြင်သို့ မြင့်တက်လာကာ ကျွန်းများပင် ဖြစ်ပေါ်လာကြသည်။ မြစ်၏ အထက်ပိုင်းရှိ ကျွန်းမျာသည် မြစ်၏ လျင်မြန်သော ရေစီးကြောင်း၏ တိုက်စားမှုကြောင့် ရေမစားနိုင်သော ကျောက်များသာ ဖြစ်ကြသည်။ မြစ်၏ အောက်ပိုင်းသည် မြစ်၏ အလယ်ပိုင်းနှင့် မထူးခြားလှချေ။ ရေစီးကြောင်းသည် အနည်းငယ်ပို၍ နှေးသွား၍၊ နုံးနုများ ပို၍ အနည်ထိုင်ကြသဖြင့် ရေသည်လည်း ပို၍ တိမ်သွားသည်။ ထိုနောက်တွင် ရေသည် ကမ်းပါးများကို တိမ်သွားသည်။ ထိုနောက်တွင် ရေသည် ကမ်းပါးများကို လျှံတက်ကာ ရေလွှမ်းမိုးလေ့ရှိကြသည်။ ထိုကဲ့သို့ ရေလွှမ်းမိုးသည့် ရေများ သွေ့ခြောက်သွားသောအခါတွင် မြေဩဇာကောင်းမွန်သော လယ်ယာများဖြစ်သွားကြသည်။ အောက်မြန်မာပြည်ရှိ မြောင်းမြခရိုင်ကဲ့သို့သော မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသ၌ မြေဩဇာကောင်းခြင်းမှာ [[ဧရာဝတီမြစ်]]သည် ထိုကဲ့သို့ ဖြစ်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သည်။ |
|||
မတ်စောက်လျက်ပင် ရှိတတ်ကြသည်။ ရေစီးကြောင်းကလည်း သဲအမြောက်အမြားနှင့် ကျောက်စရစ်များကို သယ်ဆောင်သွားသည်။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် အတော်ကြီး၍ လေးလံသော ကျောက်တုံးကြီးများကိုပင် သယ်ဆောင်သွားတတ်ကြသည်။ ရေစီးသည်လည်း သန်လှသဖြင့် ရေစီး |
|||
မြစ်၏ ရေစီးကြောင်းသည် ကျောက်များကို ဖြတ်၍ စီးလေ့ရှိကြသဖြင့် ကျောက်၏ မမာလှသော အစိတ်အပိုင်းများသည် ရေစီးကြောင်း၏ တိုက်စားခြင်းကို ခံကြရသည်။ မာသည့် ကျောက်အစိတ်အပိုင်းများသာ အခုအခံများအနေဖြင့် ကျန်ရစ်တတ်ကြသည်။ အထူးသဖြင့် ရေစီးသန်သော မြစ်များတွင် ထိုကဲ့သို့ဖြစ်ပေါ်သည်ကို တွေ့ရသည်။ ထိုအခါတွင် ရေမော်များအဖြစ် ကျန်ရစ်သည်။ ကျောက်မာများ အောက်တွင် ကျောက်ပျော့များ ရှိနေလျှင် ရေစီးကြောင်းက ကျောက်ပျော့များကို တိုက်စားသွားသဖြင့် နိုင်အာဂရာ ရေတံခွန်ကြီးကဲ့သို့သော ရေတံခွန်များဖြစ်ပေါ် နေတတ်သည်။ |
|||
ကြောင်းလမ်းရှိ ပစ္စည်းမှန်သမျှကို သယ်ဆောင် သွားလေ့ ရှိသည်။ ရေစီးကြောင်းသည်လည်း အများအားဖြင့် ဖြောင့်တန်း နေတတ်သည် ။ မြစ်မ အတွင်းသို့ စီးဝင်လာသော မြစ်လက်တက်များ၏ ရေလမ်းကြောင်းများသည် မြစ်မကြီး၏ ရေလမ်းကြောင်း လောက်ပင် နက်တတ်ကြသည်။ |
|||
မြစ်၏ အလယ်ပိုင်းသည် မြစ်ဖျားခံရာ တောင်များကိုကျော်လွန်လာပြီဖြစ်သဖြင့် ရေစီးသည် နှေးသွားလေသည်။ ထိုအပိုင်းတွင် ရေစီးသည် |
|||
မသန်လှတော့သဖြင့် အထက်ပိုင်းမှ သယ်ဆောင်လာသော ကျောက်စရစ်များသည် ထိုအပိုင်းတွင် ကျကျန်ရစ်ခဲ့ကြသည်။ ထိုအပိုင်းတွင် ရေစီးသည် နှေးသွားပြီဖြစ်သဖြင့် မြစ်သည် ပို၍ ကျယ်သွားလေသည်။ ရေစီးကြောင်းကလည်း လမ်းရှိအခုအခံများကို သယ်ဆောင်မသွားနိုင်ကြတော့သဖြင့် |
|||
ထိုအခုအခံများကို ကွေ့ကောက်၍ သွားကြသည်။ မြောက်အမေရိကတိုက်ရှိ မစ္စစ္စပီမြစ်၏ အလယ်ပိုင်းတွင် ထိုနည်းအတိုင်း ဖြစ်ပေါ်နေသည်ကို တွေ့နိုင်ပေသည်။ မြစ်၏ အလယ်ပိုင်းတွင် နုံးနုနှင့် ရွှံ့များသည် ရေစီးကြောင်းရှိ အခုခအခံများကြောင့် အောက်သို့ အနည်ထိုင်သွားကြပြီးလျှင် |
|||
နောက်ဆုံးတွင် မျက်နှာပြင်သို့ မြင့်တက်လာကာ ကျွန်းများပင် ဖြစ်ပေါ်လာကြသည်။ မြစ်၏ အထက်ပိုင်းရှိ ကျွန်းမျာသည် မြစ်၏ လျင်မြန်သော ရေစီးကြောင်း၏ တိုက်စားမှုကြောင့် ရေမစားနိုင်သော ကျောက်များသာ ဖြစ်ကြသည်။မြစ်၏ အောက်ပိုင်းသည် မြစ်၏ အလယ်ပိုင်းနှင့် |
|||
မထူးခြားလှချေ။ ရေစီးကြောင်းသည် အနည်းငယ်ပို၍ နှေးသွား၍၊ နုံးနုများ ပို၍ အနည်ထိုင်ကြသဖြင့် ရေသည်လည်း ပို၍ တိမ်သွားသည်။ ထိုနောက်တွင် ရေသည် ကမ်းပါးများကို တိမ်သွားသည်။ ထိုနောက်တွင် ရေသည် ကမ်းပါးများကို လျှံတက်ကာ ရေလွှမ်းမိုးလေ့ရှိကြသည်။ ထိုကဲ့သို့ |
|||
ရေလွှမ်းမိုးသည့် ရေများ သွေ့ခြောက်သွားသောအခါတွင် မြေဩဇာကောင်းမွန်သော လယ်ယာများဖြစ်သွားကြသည်။ အောက်မြန်မာပြည်ရှိ |
|||
မြောင်းမြခရိုင်ကဲ့သို့သော မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသ၌ မြေဩဇာကောင်းခြင်းမှာ [[ဧရာဝတီမြစ်]]သည် ထိုကဲ့သို့ ဖြစ်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သည်။ |
|||
မြစ်၏ ရေစီးကြောင်းသည် ကျောက်များကို ဖြတ်၍ စီးလေ့ရှိကြသဖြင့် ကျောက်၏ မမာလှသော အစိတ်အပိုင်းများသည် ရေစီးကြောင်း၏ တိုက်စားခြင်းကို ခံကြရသည်။ မာသည့် ကျောက်အစိတ်အပိုင်းများသာ အခုအခံများအနေဖြင့် ကျန်ရစ်တတ်ကြသည်။ အထူးသဖြင့် |
|||
ရေစီးသန်သော မြစ်များတွင် ထိုကဲ့သို့ဖြစ်ပေါ်သည်ကို တွေ့ရသည်။ ထိုအခါတွင် ရေမော်များအဖြစ် ကျန်ရစ်သည်။ကျောက်မာများ အောက်တွင် ကျောက်ပျော့များ ရှိနေလျှင် ရေစီးကြောင်းက ကျောက်ပျော့များကို တိုက်စားသွားသဖြင့် နိုင်အာဂရာ ရေတံခွန်ကြီးကဲ့သို့သော ရေတံခွန်များဖြစ်ပေါ် နေတတ်သည်။ |
|||
မြစ်များသည် ကူးသန်းသွားလာရန်အတွက် များစွာ အသုံးဝင်သည်။ လူတို့သည် မြစ်များအတွင်း၌ တစ်နေရာမှ တစ်နေရာသို့ လှေသင်္ဘောများဖြင့် |
မြစ်များသည် ကူးသန်းသွားလာရန်အတွက် များစွာ အသုံးဝင်သည်။ လူတို့သည် မြစ်များအတွင်း၌ တစ်နေရာမှ တစ်နေရာသို့ လှေသင်္ဘောများဖြင့် သွားလာနိုင်သည်။ ကုန်ပစ္စည်းများကို သယ်ယူနိုင်သည်။ တိုင်းပြည် စည်ပင်ဖွံ့ဖြိုးရေးတွင် မြစ်များသည် အရေးပါ အရာရောက်သော လမ်းကြောင်းများ ဖြစ်ကြပေသည်။ မြစ်၏ ရေများဖြင့် လယ်ယာများကို ရေပေးနိုင်ရုံမက စက်မှုလုပ်ငန်းများတွင် လျှပ်စစ်အား ရစေရန်လည်း ဖန်တီးပေးနိုင်သည်။ မြစ်သည် မြေမျက်နှာပြင်၏ အနေအထားကိုလည်း ပြောင်းလဲပေးနိုင်သည်။ မြင့်မားသည့် ကုန်းပြင်မြင့်ကို ဖြတ်၍ စီးခြင်းဖြင့် ခန့်ညား၍ မညီညာသော တောင်များကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်။ သို့သော် မြစ်များ၏ အသုံးဝင်ပုံမှာ ယင်းတို့၏အကျယ်အဝန်း၊ ဖြတ်သန်းစီးဆင်းသည့် အရပ်ဒေသ အစရှိသော အချက်များပေါ်တွင်တည်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြစ်ကြီးများတွင် ဧရာဝတီမြစ်တစ်ခုသာလျှင် ကုန်စည်ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးအတွက် အသုံးဝင်သည်။ သံလွင်မြစ်မှာ အလွန်ရှည်လျားသော်လည်း ကျောက်ဆောင် ထူထပ်ပေါများ၍ လူဦးရေနည်းပါးသော အရပ်ဒေသများကို ဖြတ်သန်းစီးဆင်းရခြင်းကြောင့် သစ်ဝါးမျှောရန်မှအပ များစွာအသုံးမဝင်လှချေ။ မြစ်တစ်ခု၏ ရေစီးသည့် နှုန်းသည် ရေစီးဆင်းရာ မြေပြင်၏ အနိမ့်အမြင့်ကိုလိုက်၍ ဆုံးဖြတ်ရသည် မှန်သော်လည်း မြေအနိမ့်အမြင့်ချင်း တူညီက ကြီးသော မြစ်သည် ငယ်သောမြစ်ထက်ပို၍ ရေစီးမြန်သည်။ အပူပိုင်းဒေသများတွင် မိုးအခါများ၌ မြစ်ရေလျှံတက်ပြီးလျှင်၊ အခြားအခါများ၌ မြစ်ရေ ကျသွားတတ်သည်။ သမပိုင်းဒေသများ၌မူ မိုးမှာ တစ်နှစ်ပတ်လုံး ညီညာမျှတစွာ ရွာသဖြင့် နွေရာသီလများတွင် ရေမှာ အခိုးအငွေ့အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲသွားပြီးလျှင် မြစ်ရေ ကျသွားတတ်သည်။ သမပိုင်းဒေသများ၌မူ မိုးမှာ တစ်နှစ်ပတ်လုံး လီညာမျှတစွာ ရွာသဖြင့် နွေရာသီလများတွင် ရေမှာအခိုးအငွေ့အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲသွားပြီးလျှင် မြစ်ရေနည်းပါးသွားသည်။ သို့ဖြစ်၍ နွေလများ၌ ရေကျပြီးလျှင် |
||
ဆောင်းလများတွင် မြစ်ရေလျှံတက်တတ်သည်။ [[ပင်လယ်]] [[သမုဒ္ဒရာ]]များ၌ ရေခိုးရေငွေ့များသည် ကောင်းကင်သို့ တက်ကာ ကုန်းရှိရာ အရပ်သို့ လေနှင့် ပါသွားကြသည်။ အအေးဓာတ်နှင့် တွေ့ဆုံမိသောအခါ မိုးရေဖြစ်ပြီးလျှင်အောက်သို့ရွာချ၏။ ထိုမိုးရေသည် တောင်များ၊ ကုန်းမြေမြင့်များ ပေါ်သို့ကျရောက်သောအခါ နိမ့်သောနေရာသို့ မြောင်းငယ်ကလေးများ အဖြစ်ဖြင့် စီးဆင်းသည်။ ဤအကြောင်းရပ် အစ၌ ဖော်ပြခဲ့သည့် အတိုင်း ထိုမြောင်းငယ်များ စုဝေးပေါင်းစပ်မိသောအခါ ချောင်းကြီး မြောင်းကြီးတစ်ခုဖြစ်ကာ နောက်ဆုံး၌ မြစ်ကြီးတစ်ခုအဖြစ်သို့ ရောက်သွားပြီးလျှင် ပင်လယ်ထဲသို့ စီးဆင်းသွားလေသည်။ ဤသို့လျှင် မြစ်များသည် ပင်လယ်ထဲမှ ရေကို ပင်လယ်ထဲသို့ ပြန်၍ သယ်ဆောင်သွားပုံကို ကျွန်ုပ်တို့တွေ့ရပေသည်။ ကမ္ဘာတွင် ထင်ရှားသော မြစ်ကြီးအချို့ကို ယင်းတို့တည် ရှိရာဒေသ၊ ယင်းတို့၏ ခန့်မှန်းမိုင် အရှည်နှင့်တစ်ကွ |
|||
စီးခြင်းဖြင့် ခန့်ညား၍ မညီညာသော တောင်များကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်။ သို့သော် မြစ်များ၏ အသုံးဝင်ပုံမှာ ယင်းတို့၏အကျယ်အဝန်း၊ ဖြတ်သန်းစီးဆင်းသည့် အရပ်ဒေသ အစရှိသော အချက်များပေါ်တွင်တည်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြစ်ကြီးများတွင် ဧရာဝတီမြစ်တစ်ခုသာလျှင် ကုန်စည်ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးအတွက် အသုံးဝင်သည်။ သံလွင်မြစ်မှာ အလွန်ရှည်လျားသော်လည်း ကျောက်ဆောင် ထူထပ်ပေါများ၍ |
|||
လူဦးရေနည်းပါးသော အရပ်ဒေသများကို ဖြတ်သန်းစီးဆင်းရခြင်းကြောင့် သစ်ဝါးမျှောရန်မှအပ များစွာအသုံးမဝင်လှချေ။မြစ်တစ်ခု၏ ရေစီးသည့် နှုန်းသည် ရေစီးဆင်းရာ မြေပြင်၏ အနိမ့်အမြင့်ကိုလိုက်၍ ဆုံးဖြတ်ရသည် မှန်သော်လည်း မြေအနိမ့်အမြင့်ချင်း တူညီက ကြီးသော မြစ်သည် ငယ်သောမြစ်ထက်ပို၍ ရေစီးမြန်သည်။ အပူပိုင်းဒေသများတွင် မိုးအခါများ၌ မြစ်ရေလျှံတက်ပြီးလျှင်၊ အခြားအခါများ၌ |
|||
မြစ်စရေ ကျသွားတတ်သည်။ သမပိုင်းဒေသများ၌မူ မိုးမှာ တစ်နှစ်ပတ်လုံး ညီညာမျှတစွာ ရွာသဖြင့် နွေရာသီလများတွင် ရေမှာ အခိုးအငွေ့အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲသွားပြီးလျှင် မြစ်ရေ ကျသွားတတ်သည်။ သမပိုင်းဒေသများ၌မူ မိုးမှာ တစ်နှစ်ပတ်လုံး လီညာမျှတစွာ ရွာသဖြင့် နွေရာသီလများတွင် ရေမှာအခိုးအငွေ့အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲသွားပြီးလျှင် မြစ်ရေနည်းပါးသွားသည်။ သို့ဖြစ်၍ နွေလများ၌ ရေကျပြီးလျှင် |
|||
ဆောင်းလများတွင် မြစ်ရေလျှံတက်တတ်သည်။ပင်လယ် သမုဒ္ဒရာများ၌ ရေခိုးရေငွေ့များသည် ကောင်းကင်သို့ တက်ကာ ကုန်းရှိရာ အရပ်သို့ လေနှင့် ပါသွားကြသည်။ အအေးဓာတ်နှင့် တွေ့ဆုံမိသောအခါ မိုးရေဖြစ်ပြီးလျှင်အောက်သို့ရွာချ၏။ ထိုမိုးရေသည် တောင်များ၊ ကုန်းမြေမြင့်များ ပေါ်သို့ကျရောက်သောအခါ နိမ့်သောနေရာသို့ မြောင်းငယ်ကလေးများ အဖြစ်ဖြင့် စီးဆင်းသည် ။ ဤအကြောင်းရပ် အစ၌ ဖော်ပြခဲ့သည့် အတိုင်း ထိုမြောင်းငယ်များ စုဝေးပေါင်းစပ်မိသောအခါ ချောင်းကြီး မြောင်းကြီးတစ်ခုဖြစ်ကာ နောက်ဆုံး၌ မြစ်ကြီးတစ်ခုအဖြစ်သို့ ရောက်သွားပြီးလျှင် ပင်လယ်ထဲသို့ စီးဆင်းသွားလေသည်။ ဤသို့လျှင် မြစ်များသည် ပင်လယ်ထဲမှ ရေကို ပင်လယ်ထဲသို့ ပြန်၍ သယ်ဆောင်သွားပုံကို ကျွနု်ပ်တို့တွေ့ရပေသည်။ကမ္ဘာတွင် ထင်ရှားသော မြစ်ကြီးအချို့ကို ယင်းတို့တည် ရှိရာဒေသ၊ ယင်းတို့၏ ခန့်မှန်းမိုင် အရှည်နှင့်တစ်ကွ |
|||
အောက်တွင်ဖော်ပြထားသည်။ |
အောက်တွင်ဖော်ပြထားသည်။ |
||
==ကမ္ဘာပေါ်ရှိ မြစ်များ == |
== ကမ္ဘာပေါ်ရှိ မြစ်များ == |
||
{|class="wikitable" |
{|class="wikitable" |
||
|- |
|- |
||
| စာကြောင်း ၆၅ - | စာကြောင်း ၅၇ - | ||
| နိုင်ဂျာမြစ်||အာဖရိက|| ၂,၆၁၁|| ဂီနီပင်လယ်ကွေ့ |
| နိုင်ဂျာမြစ်||အာဖရိက|| ၂,၆၁၁|| ဂီနီပင်လယ်ကွေ့ |
||
|- |
|- |
||
| မာရေးမြစ်|| |
| မာရေးမြစ်||ဩစတြေးလျ|| ၂,၂၈၂|| တောင်သမုဒ္ဒရာ |
||
|- |
|- |
||
| တိုကန်တင်မြစ်||တောင်အမေရိက|| ၂,၂၇၀|| အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ |
| တိုကန်တင်မြစ်||တောင်အမေရိက|| ၂,၂၇၀|| အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ |
||
| စာကြောင်း ၉၂ - | စာကြောင်း ၈၄ - | ||
ဒန်းညု ဥရောပတိုက် ၁, |
ဒန်းညု ဥရောပတိုက် ၁,၇၂၅။ |
||
ယူဖရေးတီး အာရှတိုက် ၁,၇ဝဝ။ |
ယူဖရေးတီး အာရှတိုက် ၁,၇ဝဝ။ |
||
ဧရာဝတီ အာရှတိုက်(မြန်မာနိုင်ငံ) ၁, |
ဧရာဝတီ အာရှတိုက်(မြန်မာနိုင်ငံ) ၁,၂၅ဝ။ <ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၉)</ref> |
||
== ကိုးကား == |
== ကိုးကား == |
||
<references/> |
<references/> |
||
[[Category:ပထဝီဝင်]] |
|||
[[Category:ပထဝီ]] |
|||
[[af:Rivier]] |
|||
[[am:ወንዝ]] |
|||
[[an:Río]] |
|||
[[ar:نهر]] |
|||
[[arc:ܢܗܪܐ]] |
|||
[[arz:نهر]] |
|||
[[as:নদী]] |
|||
[[ast:Ríu]] |
|||
[[ay:Jawira]] |
|||
[[az:Çay (coğrafiya)]] |
|||
[[ba:Йылға]] |
|||
[[bar:Fluss]] |
|||
[[bat-smg:Opė]] |
|||
[[be:Рака]] |
|||
[[be-x-old:Рака]] |
|||
[[bg:Река]] |
|||
[[bjn:Sungay]] |
|||
[[bn:নদী]] |
|||
[[bo:ཆུ་རྒྱུན།]] |
|||
[[br:Stêr]] |
|||
[[bs:Rijeka (vodotok)]] |
|||
[[ca:Riu]] |
|||
[[chr:ᎤᏪᏴ]] |
|||
[[ckb:ڕووبار]] |
|||
[[cr:ᓰᐲ]] |
|||
[[cs:Řeka]] |
|||
[[cv:Юхан шыв]] |
|||
[[cy:Afon]] |
|||
[[da:Flod]] |
|||
[[de:Fluss]] |
|||
[[el:Ποταμός]] |
|||
[[eml:Fiòmm]] |
|||
[[en:River]] |
|||
[[eo:Rivero]] |
|||
[[es:Río]] |
|||
[[et:Jõgi]] |
|||
[[eu:Ibai]] |
|||
[[ext:Riu]] |
|||
[[fa:رود]] |
|||
[[fi:Joki]] |
|||
[[fiu-vro:Jõgi]] |
|||
[[fr:Rivière]] |
|||
[[frr:Struum]] |
|||
[[fur:Flum]] |
|||
[[fy:Rivier]] |
|||
[[ga:Abhainn]] |
|||
[[gan:江]] |
|||
[[gd:Abhainn]] |
|||
[[gl:Río]] |
|||
[[gn:Ysyry]] |
|||
[[gv:Awin]] |
|||
[[he:נהר]] |
|||
[[hi:नदी]] |
|||
[[hif:Naddi]] |
|||
[[hr:Rijeka (vodotok)]] |
|||
[[ht:Rivyè]] |
|||
[[hu:Folyó]] |
|||
[[hy:Գետ]] |
|||
[[ia:Fluvio]] |
|||
[[id:Sungai]] |
|||
[[ik:Kuuk]] |
|||
[[io:Rivero]] |
|||
[[is:Á (landslagsþáttur)]] |
|||
[[it:Fiume]] |
|||
[[iu:ᑰᒃ]] |
|||
[[ja:川]] |
|||
[[jbo:rirxe]] |
|||
[[jv:Kali]] |
|||
[[ka:მდინარე]] |
|||
[[kg:Mubu]] |
|||
[[kk:Өзен]] |
|||
[[kn:ನದಿ]] |
|||
[[ko:강]] |
|||
[[krc:Суу (черек, къобан)]] |
|||
[[ku:Çem]] |
|||
[[kv:Ю]] |
|||
[[la:Flumen]] |
|||
[[lb:Floss]] |
|||
[[lez:ВацӀ]] |
|||
[[li:Reveer]] |
|||
[[lmo:Fiüm]] |
|||
[[ln:Ebale]] |
|||
[[lt:Upė]] |
|||
[[lv:Upe]] |
|||
[[mg:Renirano]] |
|||
[[mhr:Эҥер]] |
|||
[[mk:Река]] |
|||
[[ml:നദി]] |
|||
[[mn:Гол]] |
|||
[[mr:नदी]] |
|||
[[ms:Sungai]] |
|||
[[mwl:Riu]] |
|||
[[myv:Лей]] |
|||
[[na:Ekaw]] |
|||
[[nah:Ātōyātl]] |
|||
[[nap:Sciummo]] |
|||
[[nds:Stroom (Water)]] |
|||
[[nds-nl:Revier]] |
|||
[[ne:नदी]] |
|||
[[new:आऱु (सन् २००५या संकिपा)]] |
|||
[[nl:Rivier]] |
|||
[[nn:Elv]] |
|||
[[no:Elv]] |
|||
[[nrm:Riviéthe]] |
|||
[[oc:Riu]] |
|||
[[os:Цæугæдон]] |
|||
[[pa:ਦਰਿਆ]] |
|||
[[pap:Riu]] |
|||
[[pdc:Rewwer]] |
|||
[[pl:Rzeka]] |
|||
[[pnb:دریا]] |
|||
[[pt:Rio]] |
|||
[[qu:Mayu]] |
|||
[[rm:Flum]] |
|||
[[ro:Râu]] |
|||
[[roa-tara:Jume]] |
|||
[[ru:Река]] |
|||
[[rue:Ріка]] |
|||
[[rw:Uruzi]] |
|||
[[sah:Өрүс]] |
|||
[[scn:Ciumi]] |
|||
[[sh:Rijeka (vodotok)]] |
|||
[[si:ගඟ හෙවත් ඔය]] |
|||
[[simple:River]] |
|||
[[sk:Rieka]] |
|||
[[sl:Reka]] |
|||
[[sn:Rwizi]] |
|||
[[so:Webiyada]] |
|||
[[sq:Lumi]] |
|||
[[sr:Река]] |
|||
[[su:Walungan]] |
|||
[[sv:Flod]] |
|||
[[sw:Mto]] |
|||
[[szl:Rzyka]] |
|||
[[ta:ஆறு]] |
|||
[[te:నది]] |
|||
[[tg:Дарё]] |
|||
[[th:แม่น้ำ]] |
|||
[[tk:Derýa]] |
|||
[[tl:Ilog]] |
|||
[[tr:Nehir]] |
|||
[[tt:Елга]] |
|||
[[uk:Річка]] |
|||
[[ur:دریا]] |
|||
[[vec:Fiume]] |
|||
[[vi:Sông]] |
|||
[[war:Salog]] |
|||
[[wo:Dex]] |
|||
[[xmf:წყარმალუ]] |
|||
[[yi:טייך]] |
|||
[[yo:Odò]] |
|||
[[zh:河流]] |
|||
[[zh-min-nan:Hô]] |
|||
[[zh-yue:河]] |
|||
[[zu:Umfula]] |
|||
၁၈:၅၀၊ ၇ အောက်တိုဘာ ၂၀၂၁ က နောက်ဆုံး တည်းဖြတ်မူ
မြစ် ဆိုသည်မှာ သဘာဝအတိုင်း စီးဆင်းနေသော ရေလမ်းကြောင်းတစ်ခု ဖြစ်ပြီး အများအားဖြင့် ရေချိုများက သမုဒ္ဒရာ၊ ပင်လယ်၊ ကန် သို့မဟုတ် အခြားသော မြစ်တစ်စင်းသို့ စီးဆင်းနေခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ အချို့သော မြစ်တို့မှာမူ အခြားသော ရေထု တစ်ခု အတွင်းသို့ စီးဝင်ခြင်း မရှိဘဲ မြေကြီးအတွင်းသို့ စီးဝင်၍ ပျောက်ကွယ်သွားခြင်းမျိုးလည်း ရှိတတ်သည်။ မြစ်ငယ်များကို စမ်းချောင်း၊ချောင်းငယ်၊ချောင်းကလေး စသည်ဖြင့် အမျိုးမျိုး အမည်ပေး ခေါ်ဝေါ်လေ့ ရှိကြသည်။ ပထဝီအနေအထား အားဖြင့် မြစ်၏ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်ကို သတ်မှတ်ထားခြင်း မရှိသော်လည်း[၁] အချို့သော နိုင်ငံများတွင်မူ မြစ်အဖြစ် အရွယ်အစားပေါ် မူတည်၍ သတ်မှတ်လေ့ ရှိကြသည်။ မြစ်ငယ်များကို နိုင်ငံအလိုက် အမည်အမျိုးမျိုး မှည့်ခေါ်လေ့ ရှိကြသည်။ တခါတရံတွင် ချောင်းငယ်ထက်ကြီးသော ရေလမ်းကြောင်းအား မြစ်အဖြစ် သတ်မှတ်လေ့ရှိသော်လည်း [၂] သတ်မှတ်ချက်မှာ ဝေဝါးသဖြင့် တိတိကျကျ ပြောနိုင်ရန် ခက်ခဲသည်။[၃]
မြစ်တို့သည် ရေသံသရာ၏ အစိတ်အပိုင်း တစ်ခုပင် ဖြစ်သည်။ ရေဝေကြော သို့မဟုတ် ရေဝေကုန်းတန်းများတွင် ရွာကျခြင်းမှ တဆင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော မျက်နှာပြင်ဆင်းရေ များနှင့် အခြားသော အရင်းအမြစ်များ ဖြစ်ကြသည့် မြေအောက်ဖြည့်ရေများ၊ စိမ့်စမ်းများ နှင့် သဘာဝ ရေခဲများနှင့် နှင်းခဲများအရည်ပျော်ရာမှ ဖြစ်ပေါ်လာသော ရေများ သည် မြစ်တို့ အတွင်းသို့ ပေါင်းစပ် ဝင်ရောက်လာကြသည်။ မြစ်တို့အား သိပ္ပံနည်းကျ လေ့လာသော ပညာရပ်ကို ပိုတမိုလိုဂျီ(Potamology) ဟု ခေါ်ပြီး ကုန်းတွင်းရှိ ရေတို့ကို ယေဘုယျအားဖြင့် လေ့လာသော ပညာရပ်ကို ရေချိုပညာ ဟု ခေါ်သည်။
ကမ္ဘာ၏ ပြင်ပတွင်မူ စနေဂြိုဟ်၏ လတစ်စင်း ဖြစ်သော တိုက်တန် တွင် ဟိုက်ဒရိုကာဘွန်ရည်များ စီးဆင်းနေသောမြစ်ကို တွေ့ရှိခဲ့ပြီး ဖြစ်သည်။ [၄][၅] သီအိုရီအရ ကြယ်တို့၏ လူနေထိုင်နိုင်သော နေရာများတွင် မြစ်များ ရှိသည်ဟု ယူဆကြသည်။
မြေမျက်နှာသွင်ပြင်
[ပြင်ဆင်ရန်]မြစ်များသည် မြစ်ဖျားခံရာ အရပ်မှ စတင်စီးဆင်းပြီး မြစ်ကြောင်းဟု ခေါ်သော လမ်းကြောင်း အတိုင်း စီးဆင်းကာ မြစ်ဝ သို့မဟုတ် မြစ်ဝများတွင် အဆုံးသတ်လေ့ ရှိကြသည်။ မြစ်အတွင်းရှိ ရေများသည် မြစ်ကမ်းပါး နှစ်ခု အကြား မြစ်ကြမ်းပြင် အထိ နက်သော ရေလမ်းကြောင်းတစ်ခု အတွင်း ကန့်သတ် စီးဆင်းလေ့ ရှိသည်။ ကျယ်ပြန့်သော မြစ်များတွင်မူ ရေလမ်းကြောင်း၏ အပေါ်သို့ လျှံကျလာသော ရေများ စီးဆင်းရာ ကျယ်ပြန့်သော ရေလွှမ်းလွင်ပြင် များ ရှိသည်။ ရေလွှမ်းလွင်ပြင်သည် မြစ်၏ ရေလမ်းကြောင်း နှင့် နှိုင်းယှဉ်လျှင် အလွန် ကျယ်ပြန့်လေ့ ရှိသည်။
မြစ်သည် အများအားဖြင့် တောင်များ၊ သို့မဟုတ် တောင်ကုန်းများတွင် မြစ်ဖျားခံလေ့ ရှိ၏။ တောင်များပေါ်ရှိ စမ်း၊ သို့မဟုတ် အရည်ပျော်နေသော ရေခဲမြစ်မှ အစပြု၍ မြစ်ဖျားခံလေ့ရှိသည်။ ထိုသို့ မြစ်ဖျားခံပြီးနောက် နိမ့်ရာသို့စီးဆင်းသွားရာ အခြားချောင်းများလည်း ပေါင်းလာကြကာ မြစ်ရေပြင်သည် ပို၍ ကျယ်သွားသည်။ ထိုသို့ စီးဆင်းသွားသည့် ရေစီးကြောင်းက ရေလမ်းကြောင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ထိုရေလမ်းကြောင်းသည် နှစ်ဖက်ရှိ ကုန်းများထက် နိမ့်နေ၏။ ထိုရေလမ်းကြောင်း၏ အောက်ခြေကို အောက်ခင်းဟု ခေါ်သည်။ မြစ်၏ ဘေးနှစ်ဖက်ကို ကမ်းပါးဟု ခေါ်သည်။ မြစ်ရေစီးဆင်းရာတွင် လက်ျာဘက်ရှိ ကမ်းကို လက်ျာဘက်ကမ်းဟု ခေါ်၍ လက်ဝဲဘက်ရှိ ကမ်းကို လက်ဝဲဘက်ကမ်းဟု ခေါ်သည်။ ထိုနည်းဖြင့် မည်သည့် မြို့သည် မည်သည့် မြစ်၏ မည်သည့် ဖက်ကမ်းတွင် တည်ရှိသည်ဟု ပြောလေ့ရှိကြသည်။ မြစ်တမြစ် အတွင်းသို့ စီးဝင်သည့် မြစ်လက်တက် အားလုံးနှင့် မြစ်မကြီးကို မြစ်စဉ်စုဟု ခေါ် မြစ်လက်တက် အားလုံးနှင့် မြစ်မကြီးကို မြစ်စဉ်စုဟု ခေါ်သည်။ မြစ်မကြီးမှ ခွဲထွက်၍ ထိုမြစ်မကြီးအတွင်းသို့ ပြန်၍မစီဝင်တော့သော မြစ်ကို မြစ်ခွဲဟု ခေါ်သည် မြစ်စဉ်စုတစ်ခု စီးဆင်းနေသော ဒေသကို မြစ်ဝှမ်းဟု ခေါ်သည်။
မြစ်တစ်မြစ်ကို အများအားဖြင့် သုံးပိုင်းပိုင်း၍ လေ့လာလေ့ ရှိကြသည်။ ထိုအပိုင်းများသည် တစ်ပိုင်းနှင့် တစ်ပိုင်း အရည်အချင်းချင်းတွင် မတူတတ်ကြချေ။ ထို့ပြင် ယင်းတို့၏ ဝိသေသဂုဏ်များလည် မတူတတ်ကြချေ။ ထို အပိုင်းများမှာ အထက်ပိုင်း၊ အလယ်ပိုင်းနှင့် အောက်ပိုင်းများ ဖြစ်ကြ၏။ အထက်ပိုင်းတွင် ရေလမ်းကြောင်းနက်၍ ရေစီးသန်သည်။ ရေလမ်းကြောင်းသည် ရေ၏တိုက်စားခြင်းကိုခံရသဖြင့် လျင်မြန်စွာ နက်ရှိုင်းသွားတတ်သည်။ ကမ်းပါးများသည်လည်း မတ်စောက်၍ နေတတ်သည်။ မြစ်များ၏ အထက်ပိုင်း ကမ်းပါးများသည် မျဉ်းမတ်ကဲ့သို့ မတ်စောက်လျက်ပင် ရှိတတ်ကြသည်။ ရေစီးကြောင်းကလည်း သဲအမြောက်အမြားနှင့် ကျောက်စရစ်များကို သယ်ဆောင်သွားသည်။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် အတော်ကြီး၍ လေးလံသော ကျောက်တုံးကြီးများကိုပင် သယ်ဆောင်သွားတတ်ကြသည်။ ရေစီးသည်လည်း သန်လှသဖြင့် ရေစီးကြောင်းလမ်းရှိ ပစ္စည်းမှန်သမျှကို သယ်ဆောင် သွားလေ့ ရှိသည်။ ရေစီးကြောင်းသည်လည်း အများအားဖြင့် ဖြောင့်တန်း နေတတ်သည်။ မြစ်မ အတွင်းသို့ စီးဝင်လာသော မြစ်လက်တက်များ၏ ရေလမ်းကြောင်းများသည် မြစ်မကြီး၏ ရေလမ်းကြောင်း လောက်ပင် နက်တတ်ကြသည်။
မြစ်၏ အလယ်ပိုင်းသည် မြစ်ဖျားခံရာ တောင်များကိုကျော်လွန်လာပြီဖြစ်သဖြင့် ရေစီးသည် နှေးသွားလေသည်။ ထိုအပိုင်းတွင် ရေစီးသည် မသန်လှတော့သဖြင့် အထက်ပိုင်းမှ သယ်ဆောင်လာသော ကျောက်စရစ်များသည် ထိုအပိုင်းတွင် ကျကျန်ရစ်ခဲ့ကြသည်။ ထိုအပိုင်းတွင် ရေစီးသည် နှေးသွားပြီဖြစ်သဖြင့် မြစ်သည် ပို၍ ကျယ်သွားလေသည်။ ရေစီးကြောင်းကလည်း လမ်းရှိအခုအခံများကို သယ်ဆောင်မသွားနိုင်ကြတော့သဖြင့် ထိုအခုအခံများကို ကွေ့ကောက်၍ သွားကြသည်။ မြောက်အမေရိကတိုက်ရှိ မစ္စစ္စပီမြစ်၏ အလယ်ပိုင်းတွင် ထိုနည်းအတိုင်း ဖြစ်ပေါ်နေသည်ကို တွေ့နိုင်ပေသည်။ မြစ်၏ အလယ်ပိုင်းတွင် နုံးနုနှင့် ရွှံ့များသည် ရေစီးကြောင်းရှိ အခုခအခံများကြောင့် အောက်သို့ အနည်ထိုင်သွားကြပြီးလျှင် နောက်ဆုံးတွင် မျက်နှာပြင်သို့ မြင့်တက်လာကာ ကျွန်းများပင် ဖြစ်ပေါ်လာကြသည်။ မြစ်၏ အထက်ပိုင်းရှိ ကျွန်းမျာသည် မြစ်၏ လျင်မြန်သော ရေစီးကြောင်း၏ တိုက်စားမှုကြောင့် ရေမစားနိုင်သော ကျောက်များသာ ဖြစ်ကြသည်။ မြစ်၏ အောက်ပိုင်းသည် မြစ်၏ အလယ်ပိုင်းနှင့် မထူးခြားလှချေ။ ရေစီးကြောင်းသည် အနည်းငယ်ပို၍ နှေးသွား၍၊ နုံးနုများ ပို၍ အနည်ထိုင်ကြသဖြင့် ရေသည်လည်း ပို၍ တိမ်သွားသည်။ ထိုနောက်တွင် ရေသည် ကမ်းပါးများကို တိမ်သွားသည်။ ထိုနောက်တွင် ရေသည် ကမ်းပါးများကို လျှံတက်ကာ ရေလွှမ်းမိုးလေ့ရှိကြသည်။ ထိုကဲ့သို့ ရေလွှမ်းမိုးသည့် ရေများ သွေ့ခြောက်သွားသောအခါတွင် မြေဩဇာကောင်းမွန်သော လယ်ယာများဖြစ်သွားကြသည်။ အောက်မြန်မာပြည်ရှိ မြောင်းမြခရိုင်ကဲ့သို့သော မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသ၌ မြေဩဇာကောင်းခြင်းမှာ ဧရာဝတီမြစ်သည် ထိုကဲ့သို့ ဖြစ်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သည်။ မြစ်၏ ရေစီးကြောင်းသည် ကျောက်များကို ဖြတ်၍ စီးလေ့ရှိကြသဖြင့် ကျောက်၏ မမာလှသော အစိတ်အပိုင်းများသည် ရေစီးကြောင်း၏ တိုက်စားခြင်းကို ခံကြရသည်။ မာသည့် ကျောက်အစိတ်အပိုင်းများသာ အခုအခံများအနေဖြင့် ကျန်ရစ်တတ်ကြသည်။ အထူးသဖြင့် ရေစီးသန်သော မြစ်များတွင် ထိုကဲ့သို့ဖြစ်ပေါ်သည်ကို တွေ့ရသည်။ ထိုအခါတွင် ရေမော်များအဖြစ် ကျန်ရစ်သည်။ ကျောက်မာများ အောက်တွင် ကျောက်ပျော့များ ရှိနေလျှင် ရေစီးကြောင်းက ကျောက်ပျော့များကို တိုက်စားသွားသဖြင့် နိုင်အာဂရာ ရေတံခွန်ကြီးကဲ့သို့သော ရေတံခွန်များဖြစ်ပေါ် နေတတ်သည်။
မြစ်များသည် ကူးသန်းသွားလာရန်အတွက် များစွာ အသုံးဝင်သည်။ လူတို့သည် မြစ်များအတွင်း၌ တစ်နေရာမှ တစ်နေရာသို့ လှေသင်္ဘောများဖြင့် သွားလာနိုင်သည်။ ကုန်ပစ္စည်းများကို သယ်ယူနိုင်သည်။ တိုင်းပြည် စည်ပင်ဖွံ့ဖြိုးရေးတွင် မြစ်များသည် အရေးပါ အရာရောက်သော လမ်းကြောင်းများ ဖြစ်ကြပေသည်။ မြစ်၏ ရေများဖြင့် လယ်ယာများကို ရေပေးနိုင်ရုံမက စက်မှုလုပ်ငန်းများတွင် လျှပ်စစ်အား ရစေရန်လည်း ဖန်တီးပေးနိုင်သည်။ မြစ်သည် မြေမျက်နှာပြင်၏ အနေအထားကိုလည်း ပြောင်းလဲပေးနိုင်သည်။ မြင့်မားသည့် ကုန်းပြင်မြင့်ကို ဖြတ်၍ စီးခြင်းဖြင့် ခန့်ညား၍ မညီညာသော တောင်များကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်။ သို့သော် မြစ်များ၏ အသုံးဝင်ပုံမှာ ယင်းတို့၏အကျယ်အဝန်း၊ ဖြတ်သန်းစီးဆင်းသည့် အရပ်ဒေသ အစရှိသော အချက်များပေါ်တွင်တည်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြစ်ကြီးများတွင် ဧရာဝတီမြစ်တစ်ခုသာလျှင် ကုန်စည်ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးအတွက် အသုံးဝင်သည်။ သံလွင်မြစ်မှာ အလွန်ရှည်လျားသော်လည်း ကျောက်ဆောင် ထူထပ်ပေါများ၍ လူဦးရေနည်းပါးသော အရပ်ဒေသများကို ဖြတ်သန်းစီးဆင်းရခြင်းကြောင့် သစ်ဝါးမျှောရန်မှအပ များစွာအသုံးမဝင်လှချေ။ မြစ်တစ်ခု၏ ရေစီးသည့် နှုန်းသည် ရေစီးဆင်းရာ မြေပြင်၏ အနိမ့်အမြင့်ကိုလိုက်၍ ဆုံးဖြတ်ရသည် မှန်သော်လည်း မြေအနိမ့်အမြင့်ချင်း တူညီက ကြီးသော မြစ်သည် ငယ်သောမြစ်ထက်ပို၍ ရေစီးမြန်သည်။ အပူပိုင်းဒေသများတွင် မိုးအခါများ၌ မြစ်ရေလျှံတက်ပြီးလျှင်၊ အခြားအခါများ၌ မြစ်ရေ ကျသွားတတ်သည်။ သမပိုင်းဒေသများ၌မူ မိုးမှာ တစ်နှစ်ပတ်လုံး ညီညာမျှတစွာ ရွာသဖြင့် နွေရာသီလများတွင် ရေမှာ အခိုးအငွေ့အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲသွားပြီးလျှင် မြစ်ရေ ကျသွားတတ်သည်။ သမပိုင်းဒေသများ၌မူ မိုးမှာ တစ်နှစ်ပတ်လုံး လီညာမျှတစွာ ရွာသဖြင့် နွေရာသီလများတွင် ရေမှာအခိုးအငွေ့အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲသွားပြီးလျှင် မြစ်ရေနည်းပါးသွားသည်။ သို့ဖြစ်၍ နွေလများ၌ ရေကျပြီးလျှင် ဆောင်းလများတွင် မြစ်ရေလျှံတက်တတ်သည်။ ပင်လယ် သမုဒ္ဒရာများ၌ ရေခိုးရေငွေ့များသည် ကောင်းကင်သို့ တက်ကာ ကုန်းရှိရာ အရပ်သို့ လေနှင့် ပါသွားကြသည်။ အအေးဓာတ်နှင့် တွေ့ဆုံမိသောအခါ မိုးရေဖြစ်ပြီးလျှင်အောက်သို့ရွာချ၏။ ထိုမိုးရေသည် တောင်များ၊ ကုန်းမြေမြင့်များ ပေါ်သို့ကျရောက်သောအခါ နိမ့်သောနေရာသို့ မြောင်းငယ်ကလေးများ အဖြစ်ဖြင့် စီးဆင်းသည်။ ဤအကြောင်းရပ် အစ၌ ဖော်ပြခဲ့သည့် အတိုင်း ထိုမြောင်းငယ်များ စုဝေးပေါင်းစပ်မိသောအခါ ချောင်းကြီး မြောင်းကြီးတစ်ခုဖြစ်ကာ နောက်ဆုံး၌ မြစ်ကြီးတစ်ခုအဖြစ်သို့ ရောက်သွားပြီးလျှင် ပင်လယ်ထဲသို့ စီးဆင်းသွားလေသည်။ ဤသို့လျှင် မြစ်များသည် ပင်လယ်ထဲမှ ရေကို ပင်လယ်ထဲသို့ ပြန်၍ သယ်ဆောင်သွားပုံကို ကျွန်ုပ်တို့တွေ့ရပေသည်။ ကမ္ဘာတွင် ထင်ရှားသော မြစ်ကြီးအချို့ကို ယင်းတို့တည် ရှိရာဒေသ၊ ယင်းတို့၏ ခန့်မှန်းမိုင် အရှည်နှင့်တစ်ကွ အောက်တွင်ဖော်ပြထားသည်။
ကမ္ဘာပေါ်ရှိ မြစ်များ
[ပြင်ဆင်ရန်]| အမည် | တည်နေရာ | အရှည်(မိုင်) | စီးဝင်ရာနေရာ |
|---|---|---|---|
| နိုင်းမြစ် | အာဖရိကတိုက်မြောက်ပိုင်း | ၄, ၁၃၂ | မြေထဲပင်လယ် |
| အမေဇုံမြစ် | တောင်အမေရိကတိုက် | ၃,၉၇၆ | အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ |
| ယန်ဇီမြစ် | အာရှတိုက် | ၃,၉၁၇ | အရှေ့တရုတ်ပင်လယ် |
| မစ္စစ္စပီမြစ် | မြောက်အမေရိကတိုက် | ၃,၉၁၇ | မက္ကဆီကိုပင်လယ်ကွေ့ |
| ယင်နစ်ဆီမြစ် | အာရှ | ၃,၄၄၅ | ကာရာပင်လယ် |
| မြစ်ဝါမြစ် | အာရှ | ၃,၃၉၅ | ဘိုဟိုင်းပင်လယ် |
| အော့မြစ် | အာရှ | ၃,၃၆၄ | အော့ပင်လယ်ကွေ့ |
| ပရာနားမြစ် | တောင်အမေရိက | ၃,၀၃၀ | ရိုင်ယိုဒီလာ ပလာတာ |
| ကွန်ဂိုမြစ် | အာဖရိက | ၂,၉၂၂ | အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ |
| အေမူမြစ် | အာရှ | ၂,၇၆၃ | အော့ဟောက်ပင်လယ် |
| လီနာမြစ် | အာရှ | ၂,၇၃၆ | လက်တပ်ပင်လယ် |
| မဲခေါင်မြစ် | အာရှ | ၂,၇၀၅ | တောင်တရုတ်ပင်လယ် |
| မက္ကင်ဇီမြစ် | မြောက်အမေရိက | ၂,၆၃၇ | ဗျူးဖို့တ်ပင်လယ် |
| နိုင်ဂျာမြစ် | အာဖရိက | ၂,၆၁၁ | ဂီနီပင်လယ်ကွေ့ |
| မာရေးမြစ် | ဩစတြေးလျ | ၂,၂၈၂ | တောင်သမုဒ္ဒရာ |
| တိုကန်တင်မြစ် | တောင်အမေရိက | ၂,၂၇၀ | အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ |
| ဗော်လဂါမြစ် | အာရှ | ၂,၂၆၆ | ကက်စပီယံပင်လယ် |
| ယူဖရေးတီးမြစ် | အာရှ | ၂,၂၃၆ | ပါရှန်းပင်လယ်ကွေ့ |
| မဒီးရမြစ် | တောင်အမေရိက | ၂,၁၀၀ | အမေဇုန် |
| ပူးရုမြစ် | တောင်အမေရိက | ၁,၉၉၅ | အမေဇုန် |
| ယူးကွန်းမြစ် | မြောက်အမေရိက | ၁,၉၈၀ | ဘယ်ရင်းပင်လယ် |
| အိန္ဒုမြစ် | အာရှ | ၁,၉၇၆ | အာရပ်ပင်လယ် |
| ဆောဖရန်စစ်စကိုမြစ် | တောင်အမေရိက | ၁,၉၇၆ | အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ |
| နာရင်မြစ် | အာရှ | ၁,၉၁၃ | အေရယ်ပင်လယ် |
| သံလွင်မြစ် | အာရှ | ၁,၉၀၁ | ကပ္ပလီပင်လယ် |
| စိန့်လောရင့်မြစ် | မြောက်အမေရိက | ၁,၉၀၀ | ကပ္ပလီပင်လယ် |
ဒန်းညု ဥရောပတိုက် ၁,၇၂၅။
ယူဖရေးတီး အာရှတိုက် ၁,၇ဝဝ။
ဧရာဝတီ အာရှတိုက်(မြန်မာနိုင်ငံ) ၁,၂၅ဝ။ [၆]
ကိုးကား
[ပြင်ဆင်ရန်]- ↑ GNIS FAQ။ United States Geological Survey။ 26 January 2012 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
- ↑ WordNet Search: River။ The Trustees of Princeton University။ 2 October 2009 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
- ↑ Domestic Names: Frequently Asked Question (FAQs), #17။ United States Geological Survey။ 2 October 2009 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
- ↑ Chu, Jennifer (July 2012)။ River networks on Titan point to a puzzling geologic history။ MIT Research။ 24 July 2012 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
- ↑ O'Neill, Ian. Titan's 'Nile River' Discovered 12 December 2012
- ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၉)