Прејди на содржината

Масовен глад во Русија (1921-1922)

Од Википедија — слободната енциклопедија
Областа со масовна глад, есента 1921 година

Рускиот глад од 1921–22 година, исто така познат како глад во регионот на Волга, бил силен глад во Руската Советска Федеративна Социјалистичка Република, кој започнал рано во пролетта 1921 година и траел до 1922 година.

Гладот убил околу 5 милиони луѓе, пред сè погодени од регионите на реката Волга и Урал,[1] и селаните прибегналe кон канибализам.[2][3] Гладот произлегол од комбинираните ефекти на економско нарушување заради Руската револуција и Руската граѓанска војна, влошена од железничките системи кои не можеле ефикасно да дистрибуираат храна.

Една од наизменичните суши во Русија во 1921 година ја влошила ситуацијата до национална катастрофа. Гладот бил толку силен што луѓето јаделе семе-жито наместо да го сеат, и сето ова поради недостаток на храна. Во еден момент, агенциите за помош морале да им даваат храна на вработените во железницата за да ги преместат залихите.[4]

Потекло

[уреди | уреди извор]
Руска граѓанска војна во 1918–19

Пред да започне гладот, Русија била дел цели шест и пол години од Првата светска војна и ги поминала Граѓанските војни од 1918-1920 година, во која многу од конфликтите се воделе во Русија.[5] Имало околу 7-12 милиони жртви за време на Руската граѓанска војна, главно цивили.[6]

Пред гладот, сите страни во руските граѓански војни од 1918–1921 година - болшевиците, белите, анархистите, раздвојувачките националности - се обезбедиле со запленување храна од оние што ја одгледувале, давајќи им ја на своите војски и приврзаници. Болшевичката влада барала залихи од селанството за малку или ништо во замена. Ова ги натерало селаните драстично да го намалат растителното производство. Богатите селани (кулаците) го задржале вишокот жито за да го продадат на црниот пазар.[7][8][9] Во 1920 година, Ленин наредил да се стави поголем акцент врз барањата на храна од селаните.

Помошта од надвор од Советска Русија првично била одбиена. Американската управа за помош, која била формирана од Херберт Хувер за да им помогне на жртвите кои страдале од глад по Првата светска војна, му понудил помош на Владимир Ленин во 1919 година, под услов да им делат храна на сите непристрасно. Ленин го одбил ова со образложение дека условот претставува мешање во руските внатрешни работи.[5]

Поради овој глад, како и бунтот во Кронштат, големите селански востанија како што е бунтот Тамбов и неуспехот на германскиот генерален штрајк, Ленин на крајот морал да ја смени политиката дома и во странство. Тој издал декрет за новата економска политика на 15 март 1921 година. Гладот исто така помогнал да се создаде отвор кон Западот: Ленин им дозволил на хуманитарните организации да донесат помош овој пат. Воените олеснувања повеќе не биле потребни во Западна Европа, а Американската управа за помош имала организација основана во Полска,која помагала при полскиот глад што започнал во зимата 1919-1920.[10]

Опсег и времетраење

[уреди | уреди извор]

Во раните дваесетти години на минатиот век имало низа кризи на масовен глад. Првиот глад во СССР се случил во 1921–1923 година и привлекол големо меѓународно внимание. Најпогодена област биле југоисточните области на европска Русија, вклучително и регионот на Волга. Се претпостаува дека околу 16 милиони луѓе биле погодени од кризата, а умреле 5 милиони.[11]

Надворешна помош

[уреди | уреди извор]
Норвешкиот истражувач и дипломат Фритјоф Нансен бил почестен со Нобеловата награда за мир во 1922 година, делумно за неговата работа како висок комесар за помош во Русија.

Во летото 1921 година, за време на еден од најлошите кризи со недостаток на храна во историјата, Владимир Ленин, шеф на новата советска влада, заедно со Максим Горки, со отворено писмо апелирале до „целиот чесен европски и американски народ“, „да дадат леб и лек".[12] Во отворено писмо до сите нации, датирано од 13 јули 1921 година, Горки го опишал неуспехот на посевите што ја довеле неговата земја на работ на глад.[13] Херберт Хувер, кој подоцна станал и претседател на САД, веднаш изреагирал, а преговорите со Русија се одржале во главниот град на Летонија, Рига. Од европска страна преговарач бил познатиот арктички истражувач Фритјоф Нансен преку Меѓународниот комитет за руска помош.[14]

Американската управа за помош на Хувер веќе дистрибуирала помош со храна низ цела Европа од 1914 година. Откако Германците ја нападнале Белгија во 1914 година, Хувер го формирал белгискиот комитет за помош за да ги ублажи уништувањето и гладот што следеле потоа. Како што се ширела Првата светска војна, Американската управа за помош растела, и следно што направила е влегла во северна Франција, помагајќи им на Франција и Германија од 1914 до 1919 година.[15] Во 1920 и 1921 година им обезбедила еден оброк на ден на 3,2 милиони деца во Финска, Естонија, разни руски региони, Летонија, Литванија, Полска, Украина, Чехословачка, Австрија, Унгарија и Ерменија. Кога започнала со операција за итно хранење во Русија, планирала да прехрани околу еден милион руски деца цела година.[16] Други тела, како што се Комитетот за услуги на американските пријатели, Комитетот за помош на воените жртви на британските пријатели и Меѓународниот сојуз за спасување на децата, со британскиот фонд за спасување на децата, како најголем соработник, исто така, подоцна учествувале во акциите.[17] Како што напишал историчарот Даглас Смит, помош со храна веројатно ќе помогне „да се спаси комунистичка Русија од пропаст“.[18]

Америка била првата земја што реагирала, со тоа што Хувер го назначил полковник Вилијам Н. Хаскел за директор на Американската управа за помош во Русија. За еден месец бродовите натоварени со храна тргнале кон Русија. Главниот соработник на меѓународните напори за помош ќе биде Американската управа за помош, основана и режирана од Хувер.[12][19][20] Иако се согласила да обезбеди храна за милион луѓе, претежно деца, во рок од една година Агенцијата хранела десет пати повеќе од тој број дневно.[21]

Американската управа за помош инсистирала на тоа дека има целосна автономија за начинот на дистрибуција на храната, наведувајќи го својот услов храната да се дава без оглед на „раса, вера или социјален статус“, услов наведен во Дел 25 од договорот од Рига.[12] Американските портпароли рекле дека тие исто така би сакале да имаат изградени простории за складирање во Русија, напишал новинарот Чарлс Бартлет, и очекуваат да имаат целосен пристап за да се уверат дека храната се дистрибуира правилно.[13][б 1]

Хувер исто така побарал Русија да искористи дел од своите залихи на злато за да ги покрие трошоците за напорите за помош. Тој обезбедил 18 милиони долари од руското раководство, 20 милиони долари од американскиот Конгрес, 8 милиони долари од американската војска и дополнителни пари од американските добротворни организации, за вкупно да собере приближно 78 милиони долари од сите тие извори.[13] Откако конечно бил потпишан договорот во Рига, САД ја поставиле својата прва кујна во Петроград, каде 1,6 милиони луѓе веќе умреле од глад.

Над десет милиони луѓе се хранеле дневно, а најголемиот дел од храната доаѓала од Американската управа за помош. Управата имала обезбедено повеќе од 768 милиони тони брашно, жито, ориз, грав, свинско месо, млеко и шеќер, со вредност од над 98 милиони долари.[13] Со цел да ја транспортираат и дистрибуираат храната откако таа била собрана во САД, Американската управа за помош користела 237 бродови, под раководство на 200 Американци, и со помош на 125.000 Руси на локација, истовар, складирање, влечење, мерење, готвење и сервирање храната во повеќе од 21.000 новоотворени кујни.[21]

Но, дури и откако храната им пристигнала на луѓето во неволја, полковникот Хаскел, го информирал Хувер за неочекуваната нова опасност. Тој објаснил дека горивото е недостапно за греење или готвење, а милиони руски селани имале облека што се состои претежно од партали, што би довело до сигурна смрт од изложеност на студ за време на суровата зима.[22]

Во децата изложени на ризик и опасност спаѓале и децата од домовите за сираци и други институции, бидејќи тие најчесто имале само едно парче облека, честопати направена од вреќи за брашно, и немале чевли, чорапи или пак каква било облека за да се стоплат. Исто така, биле изложени на ризик и децата што живееле дома со своите родители, на кои исто така им недостигала облека, што ги спречувало да стигнат до американските кујни за помош. Полковник Хаскел му се јавил на Хувер дека најмалку еден милион деца имаат крајна потреба од облека. Како одговор, Хувер брзо покренал план за собирање и испраќање пакети со облека во Русија, што дошло од донации од поединци, бизниси и банки.[22]

Прегладнети деца во 1922 година

Медицинските потреби биле исто така многу важни. Како што забележал д-р Хенри Биукс, началник на Медицинскиот оддел во Русија, Американската управа снабдувала над 16.000 болници кои лекувале повеќе од милион лица дневно.[21] Бидејќи тие институции биле расфрлани низ области со малку пруги и честопати лоши патишта, со некои болници на над илјада милји од главната база за снабдување во Москва, задачата била монументална. Д-р Луис Л. Шапиро, армиски полковник кој бил еден од медицинските директори на Американската управа за помош во Русија, потсетил дека јужна Русија има „калливи патишта, со безгранични прерии“.[15] На едно патување, со малку автомобилски потреби или редовен бензин, тој возел 240 километри со гуми без внатрешен воздух, наместо тоа наполнети со слама.

Според д-р Биукс, сè било во недостиг, вклучувајќи кревети, ќебиња, чаршави и повеќето медицински алатки и лекови. Операциите се вршеле во незагреани операциски сали без анестетици, и често со голи раце. Раните биле покриени со весници или партали. Снабдувањето со вода било отежнато, бидејќи водата била загадена.

За да ѝ помогне на широко распространетата медицинска вонредна состојба, Американската управа за помош дистрибуирала медицински материјали кои вклучувале над 2.000 различни потреби, од лекови до хируршки инструменти. Генерално, имало 125.000 медицински пакети, кои вределе 15 милиони фунти, испратени на шеесет и девет различни бродови.[21] Според д-р Шапиро, кога Американската управа за помош ја напуштила Русија во 1923 година, по двегодишни напори за помош, „Русите беа извлечени од лошата глад и смрт. Јас можам да кажам без да се пофалам дека ниту една организација за помош не работела толку напорно за да ја заврши својата задача.“[15]

Во мај 1922 година, Лав Камењев, претседател на московскиот совет и заменик претседател на сите руски комитети за ослободување од глад, му напишал писмо на полковникот Хаскел, заблагодарувајќи му се нему и на Американската управа за помош за помошта, истовремено оддавајќи му почит на американскиот народ.[16][23]

До летото 1923 година, било проценето дека американската помош дадена на Русија изнесувала над двапати повеќе од вкупната помош што ја дале сите други странски организации заедно.[24] Европските агенции координирани од МКПР исто така хранеле два милиони луѓе на ден, додека Меѓународната унија за спасување на деца хранела до 375.000.[25][26] Операцијата била опасна, неколку работници починале од колера, а нејзините критичари, вклучувајќи го и лондонскиот „Дејли експрес“, кој прво ја негирал сериозноста на гладот, а потоа тврдел дека би било подобро парите да се потрошат во Велика Британија.[27]

Фотографиите на Нансен на разгледниците имале за цел да ја подигнат свеста за гладот

Во текот на 1922 и 1923 година, бидејќи гладот сè уште бил широко распространет и Американската управа за помош сè уште обезбедувала снабдување со помош, советската влада извезувала жито за да собере средства за заживување на индустријата; ова сериозно ја загрозила западната поддршка и помош.

Придонесот на Америка во рускиот напор за ослободување од кризата со глад [21]
Прехранети деца на дневна основа 4.173.339
Прехранети возрасни на дневна основа 6.317.958
Максимален број на прехранети на дневна основа 10.491.297
Број на послужени оброци 1.750.000.000
Број на отворени кујни 21.435
Облечени луѓе 333.125
Вредност на медицинските материјали 7.685.000 американски долари
Болници обезбедени со залихи 16.400
Број на дадени инокулации 6.396.598
Број на дадени вакцини 1.304.401
Обезбедени тони храна 912.121
Обезбедени тони медицински материјали 7.500
Број на користени американски бродови 237

Билансот на жртвите

[уреди | уреди извор]

Како и со другите големи кризи со глад, опсегот на проценки варира. Официјално Советите заклучиле дека имало околу пет милиони смртни случаи во 1921 година од глад и сродни болести: овој број обично се цитира во учебниците.[28] Поконзервативните тела бројат не повеќе од еден милион жртви, додека друга проценка, заснована врз медицинскиот оддел на Американската управа за помош, зборува за два милиони.[29] Од другата страна на скалата, некои извори упатуваат на десет милиони мртви.[30] Според Бертранд М. Патенеуд, „таквиот број тешко дека е екстравагантен по многу десетици милиони жртви на војна, глад и терор во дваесеттиот век“.[31]

  • Човечки канибализам во Самара за време на рускиот глад од 1921-1922 година
    Човечки канибализам во Самара за време на рускиот глад од 1921-1922 година
  • 6 селани од Бузулук, регионот на Волга и остатоци од луѓе што ги јаделе за време на рускиот глад од 1921-1922 г.
    6 селани од Бузулук, регионот на Волга и остатоци од луѓе што ги јаделе за време на рускиот глад од 1921-1922 г.
  • Патувањето на Фритјоф Нансен до гладните региони на Русија, 1921 година
    Патувањето на Фритјоф Нансен до гладните региони на Русија, 1921 година
  • Детски трупови собрани на вагон во Самара, 1921 година
    Детски трупови собрани на вагон во Самара, 1921 година
  • Жртви на глад во Бузулук, регионот на Волга, веднаш до Самара
    Жртви на глад во Бузулук, регионот на Волга, веднаш до Самара
  • Жртви на рускиот глад, 1922 година
    Жртви на рускиот глад, 1922 година
  • Гладно руско девојче во Бугуруслан, 1921 година
    Гладно руско девојче во Бугуруслан, 1921 година
  • Гладно момче од село во Украина (1921–1922)
    Гладно момче од село во Украина (1921–1922)
  • Жртви на гладот во 1921 година за време на Руската граѓанска војна
    Жртви на гладот во 1921 година за време на Руската граѓанска војна

Политички намени

[уреди | уреди извор]

Гладот дошол на крајот од шест и пол години немири и насилство (прво Првата светска војна, потоа двете руски револуции од 1917 година, потоа Руската граѓанска војна). Во тие настани биле вклучени многу различни политички и воени фракции, а повеќето од нив биле обвинети од нивните непријатели дека придонеле или дури сносиле единствена одговорност за гладот.[32]

Болшевиците започнале кампања за заплена на црковниот имот во 1922 година. Во таа година биле запленети над 4,5 милиони златни рубли имот. Од нив, еден милион златни рубли биле потрошени за ослободување од кризата со глад.[33] Во тајно писмо од 19 март 1922 година до Политбирото, Ленин изразил намера да заплени неколку стотици милиони златни рубли за ослободување од оваа криза.[34]

Во тајното писмо на Ленин до Политбирото, Ленин објаснува дека гладот дава можност против црквата.[34] Ричард Пајпс тврди дека гладот се користел политички како изговор за болшевичкото раководство да ја прогонува Православната црква, која имала значително влијание врз поголемиот дел од селанската популација.[35]

Руските анти-болшевички бели емигранти во Лондон, Париз и на други места, исто така, го искористиле гладот како медиумска можност да ги истакнат беззаконијата на Советскиот режим во обид да се спречи трговијата со и официјалното признавање на болшевичката влада.[36]

Белешки

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ At a conference in Geneva on 15 August organised by the International Committee of the Red Cross and the League of Red Cross Societies, the International Committee for Russian Relief (ICRR) was set up with Dr. Fridtjof Nansen as its High Commissioner. Nansen headed to Moscow, where he signed an agreement with Soviet Foreign Minister Georgy Chicherin that left the ICRR in full control of its operations. At the same time, fundraising for the famine relief operation began in earnest in Britain, with all the elements of a modern emergency relief operation—full-page newspaper advertisements, local collections, and a fundraising film shot in the famine area. By September, a ship had been despatched from London carrying 600 tons of supplies. The first feeding centre was opened in October in Saratov.[се бара извор]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ „Famine of 1921-22“. Seventeen Moments in Soviet History (англиски). 2015-06-17. Посетено на 2018-07-20.
  2. ↑ Francis Haller (12 August 2003), „Famine in Russia: the hidden horrors of 1921 - ICRC (translation)“, Le Temps, published by ICRC, Посетено на 14 March 2019
  3. ↑ Francis Haller (12 August 2003), „Secours en temps de paix - la famine en Russie - CICR“, Le Temps (француски), published by ICRC, Посетено на 14 March 2019
  4. ↑ Richard Pipes (2011). Russia Under the Bolshevik Regime. Knopf Doubleday. стр. 413–19. ISBN 9780307788610.
  5. ↑ 5,0 5,1 Kennan 1961.
  6. ↑ Mawdsley, Evan (2007). The Russian Civil War. New York: Pegasus Books. стр. 287. ISBN 9781681770093.
  7. ↑ Carr, EH, 1966, The Bolshevik Revolution 1917–1923, Part 2, p. 233.
  8. ↑ Chase, WJ, 1987, Workers, Society and the Soviet State: Labour and Life in Moscow 1918–1929 pp. 26–27.
  9. ↑ Nove, A, 1982, An Economic History of the USSR, p. 62, cited in Flewers, Paul. „War Communism in Retrospect“. Архивирано од изворникот на 2018-03-10. Посетено на 2021-02-17.
  10. ↑ „WILSON RENEWS HUNGER LOAN PLEA“. The New York Times. 28 January 1920. Посетено на 17 January 2016.
  11. ↑ „WGBH American Experience . The Great Famine | PBS“. American Experience. Архивирано од изворникот на 2017-05-18. Посетено на 2017-01-03.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 "A century ago America saved millions of Russians from starvation", The Economist, 11 November 2019
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Bartlett, Charles. "U.S. Food Relief for Communists?", Enquirer and News, Battle Creek, MI, 2 August 1962
  14. ↑ Fridtjof Nansen and European Food Aid in Bolshevik Russia and Ukraine in 1921–1923, Cairn, 2009
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Masters, Ann V. "Herbert Hoover's Humanitarian Corp Plans 32nd Reunion", Bridgeport Sunday Post (Bridgeport, Connecticut), 18 April 1965 p. 5
  16. ↑ 16,0 16,1 "American Relief Administrating", Indiana Evening Gazette, 25 October 1921
  17. ↑ Famine in Russia: the hidden horrors of 1921, ICRC, 2013-10-03, Архивирано од изворникот на 2010-07-19, Посетено на 2021-02-17; Luke Kelly, British Humanitarian Activity and Russia, 1890-1923 (Palgrave Macmillan, 2017), pp. 159-211.
  18. ↑ "The Russian Job: The Forgotten Story of How America Saved the Soviet Union from Ruin", Amazon review
  19. ↑ Smith, Douglas. The Russian Job, Farrar, Straus and Giroux (2019)
  20. ↑ International news, 442, Newsreel, 1921
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 Ramsey, W. Howard. "Two Hundred Americans Return Victorious From War On Russian Famine and Pestilence", News-Journal, (Mansfield, Ohio), 11 Aug. 1923 p. 7
  22. ↑ 22,0 22,1 "Banks in State to Aid Relief. American Relief Administration Organizes to Send Clothing to Russian Children", The Spokesman Review, (Spokane, WA) 19 Nov. 1922
  23. ↑ "Admit America Saved Russia", AP, Los Angeles Times, 6 May 1922 p. 6
  24. ↑ "Russian Relief Still Continues", Kenosha Evening News, (Kenosha, Wisconsin,) 28 August 1923 p. 4
  25. ↑ Kurusawa, Fuyuki (3 January 2012). The Making of Humanitarian Visual Icons: On the 1921-1923 Russian Famine as Foundational Event. Iconic Power: Materiality and Meaning in Social Life. Palgrave Macmillan. стр. 68. ISBN 9781137012869. Посетено на 19 July 2014.
  26. ↑ „FAMINE AND RELIEF 1921“, The Routledge Atlas of Russian History, Routledge, 2013-04-03, стр. 102–102A, doi:10.4324/9780203074473-102, ISBN 9780203074473
  27. ↑ Breen 1994.
  28. ↑ Norman Lowe. Mastering Twentieth-Century Russian History. Palgrave, 2002. p. 155.
  29. ↑ Bertrand M. Patenaude. The Big Show in Bololand. The American Relief Expedition to Soviet Russia in the Famine of 1921. Stanford University Press, 2002. p. 197.
  30. ↑ How the U.S. saved a starving Soviet Russia: PBS film highlights Stanford scholar's research on the 1921-23 famine Stanford News
  31. ↑ Bertrand M. Patenaude. The Big Show in Bololand. The American Relief Expedition to Soviet Russia in the Famine of 1921. Stanford University Press, 2002. pp. 197–198.
  32. ↑ Academia.edu
  33. ↑ А. Г. Латышев. Рассекреченный Ленин. — 1-е изд. — М.: Март, 1996. — Pages 145—172. — 336 с. — 15 000 экз. — ISBN 5-88505-011-2.
  34. ↑ 34,0 34,1 Н.А. Кривова, "Власть и церковь в 1922-1925гг"
  35. ↑ Pipes 1995.
  36. ↑ Jansen, Dinah (2015). After October: Russian Liberalism as a Work-in-Progress, 1917–1945. Kingston: Queen's University.

Литература

[уреди | уреди извор]
  • Breen, Rodney (1994), „Saving Enemy Children: Save the Children's Russian Relief Organisation, 1921–1923“, Disasters, 18 (3): 221–37, doi:10.1111/j.1467-7717.1994.tb00309.x, PMID 7953492 .
  • Камерон, Сара Изабел. Гладната степа: Советски Казахстан и глад на Казахстан, 1921-1934 (д-р. Отфрли Универзитет Јеил, 2011 година).
  • Едмондсон, Чарлс М. „Политиката на глад: Советскиот одговор на глад, 1921 година“. Советски студии 29.4 (октомври 1977 година): 506–518. JSTOR 150533 .
  • Фишер, Харолд Хенри. Глад во Советска Русија, 1919–1923: Операциите на американската управа за помош (Макмилан, 1927). преку Интернет
  • Фромкин, Дејвид : Мир да се стави крај на целиот мир (1989 год.) Стр. 360 (за царската корупција и затворањето на Дарданелите).
  • Furet, François (1999) [1995], Passing of an Illusion .
  • Јансен, Дина (2015), „По октомври: Рускиот либерализам како напредок, 1917–1945“ Кингстон, Универзитет на Квинс. Докторска дисертација.
  • Kennan, George Frost (1961), Russia and the West under Lenin and Stalin, Boston, стр. 141–50, 168, 179–85 . Стандардна препорака за историските и последователните делови.
  • —— (1979), The Decline of Bismarck's European Order: Franco-Russian Relations, 1875–1890, Princeton, стр. 387
  • Патеноед, Бертранд М. Големото шоу во Бололанд: Американската експедиција за помош во Советска Русија во глад од 1921 година (Универзитет Стенфорд Прес, 2002).
  • Pipes, Richard (1995) [1994]. Russia under the Bolshevik regime 1919–1924. London: Vintage. ISBN 978-0-679-76184-6.978-0-679-76184-6
  • Sasson, Tehila (July 2016). „From Empire to Humanity: The Russian Famine and the Imperial Origins of International Humanitarianism“. Journal of British Studies. 55 (3): 519–537. doi:10.1017/jbr.2016.57.
  • Троцки, Леон (1930). Мојот живот . Поглавје 38 . Неговиот совет до Ленин.
  • Weissman, Бенџамин М. [ https://books.google.com/books?id=v_Es-_Jh2qUC&printsec=frontcover#v=twopage&q&f=false Херберт Хувер и глад олеснување на Советска Русија, 1921-1923 (Хувер институција Прес, 1974) .
  • Werth, Nicolas; Panné, Jean-Louis; Paczkowski, Andrzej; Bartosek, Karel; Margolin, Jean-Louis (October 1999), Courtois, Stéphane (уред.), The Black Book of Communism: Crimes, Terror, Repression, Harvard University Press, стр. 92–97, 116–21, ISBN 978-0-674-07608-2978-0-674-07608-2 .
  • Јаковлев, Александар Н. Век насилство во Советска Русија . Универзитет Јеил Прес, 2002,ISBN 0-300-08760-8, стр. 155–56 • (глад од 1921 година)

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Масовен_глад_во_Русија_(1921-1922)&oldid=5304916“