Прејди на содржината

Економија на Шведска

Од Википедија — слободната енциклопедија

Економијата на Шведска е високо развиена извозно ориентирана економија, потпомогната од дрво, хидроенергија и железна руда кои што таа ги поседува. Тие ја сочинуваат ресурсната база на економијата ориентирана кон надворешна трговија. Главните индустрии вклучуваат моторни возила, телекомуникации, фармацевтски производи, индустриски машини, прецизна опрема, хемиски производи, домашни производи и апарати, шумарство, железо и челик. Традиционално, Шведска се потпирала на модерна земјоделска економија која вработувала повеќе од половина од домашната работна сила. Денес Шведска дополнително ги развива индустриите за инженерство, рудници, челик и целулоза, кои се конкурентни на меѓународно ниво, што е потврдено од компании како Ериксон, АСЕА/АББ, СКФ,Алфа Лавал, АГА и Дино Нобел.[1]

Шведска е конкурентна и високо либерализирана, отворена пазарна економија. Огромното мнозинство шведски претпријатија се во приватна сопственост и пазарно ориентирани. Исто така, таа е силна социјална држава, со трансферни плаќања кои вклучуваат до три петтини од БДП.[2][3] Во 2014 година, процентот на националното богатство во сопственост на владата беше 24%.[4]

Поради тоа што Шведска беше една од неутралните сили за време на Втората светска војна, таа не морала да ја обнови својата економска база, банкарскиот систем и земјата како целина, како што направиле многу други европски земји. Шведска постигнала висок стандард на живеење под мешан систем на високотехнолошки капитализам и големи бенефиции за социјална помош. Шведска има втор најголем вкупен даночен приход зад Данска, како дел од приходот на земјата. Од 2012 , вкупните даночни приходи беа 44,2% од БДП, што е намалување од 48,3% во 2006 година.[5]

Во 2014 година, Националниот институт за економски истражувања предвидел раст на БДП од 1,8%, 3,1% и 3,4% во 2014, 2015 и 2016 година соодветно.[6] [треба ажурирање] Споредбата на претстојните стапки на економски раст на земјите од Европската унија открил дека балтичките земји, Полска и Словачка се единствените земји од кои се очекува да задржат исти или повисоки стапки на раст.[7]

Историја

[уреди | уреди извор]

 Во 19 век Шведска еволуирала од главно земјоделска економија во почетоци на индустријализирана, урбанизирана земја. Сиромаштијата сè уште била широко распространета. Сепак, приходите биле доволно високи за да се финансира емиграцијата во далечни места, што поттикнла голем дел од населението да замине, особено во Соединетите Американски држави. Економските реформи и создавањето на модерен економски систем, банките и корпорациите биле донесени во доцната половина на 19 век. Во тоа време Шведска била на некој начин „моќта“ на скандинавскиот регион со силен процес на индустријализација кој започнал во 1860-тите. Згора на тоа, шведскиот Риксдаг се развил во многу активен парламент веќе за време на добата на слободата (1719–72), а оваа традиција продолжила и во деветнаесеттиот век, поставувајќи ја основата за транзицијата кон модерна демократија на крајот на истиот век. Освен релативно високите нивоа на формирање човечки капитал, резултатот на реформацијата и поврзаните владини политики, ваквите локални демократски традиции биле другиот адут што го направи возможно „фаќањето“ на скандинавските земји, вклучително и Шведска, и овој економски пораст веројатно беше највпечатлива појава во тој регион во текот на деветнаесеттиот век.[8]

До 1930-тите, Шведска го имала она што списанието Life во 1938 година го нарекла „највисок стандард на живеење во светот“.[9] Шведска се прогласла себеси за неутрална за време на двете светски војни, со што избегна многу физичко уништување и наместо тоа, особено по Првата светска војна, профитирала од новите околности – како што се зголемената побарувачка за суровини и прехранбени производи и исчезнувањето на меѓународната конкуренција за нејзиниот извоз.[10] Повоениот бум, кој беше продолжување на силните инфлаторни тенденции за време на самата војна,[10] ја поттикнале Шведска кон поголем економски просперитет. Почнувајќи од 1970-тите и кулминирајќи со длабоката рецесија на раните 1990-ти, шведскиот животен стандард се развил понеповолно од многу други индустријализирани земји. Од средината на 1990-тите, економските перформанси се подобриле.

Во 2009 година, Шведска имала највисок БДП по глава на жител во номинална смисла и беше на 14-то место според паритетот на куповната моќ.[11]

Криза од 1990-тите

[уреди | уреди извор]

Шведска имала економски модел во ерата по Втората светска војна, карактеризиран со тесна соработка помеѓу владата, синдикатите и корпорациите. Шведската економија имала обемни и универзални социјални бенефиции финансирани со високи даноци, близу 50% од БДП.[12] Во 1980-тите, се формирал балон за недвижности и финансиски средства, поттикнати од брзото зголемување на кредитирањето. Преструктуирањето на даночниот систем, со цел да се нагласи ниската инфлација во комбинација со меѓународното економско забавување во раните 1990-ти, предизвика пукање на балонот. Помеѓу 1990 и 1993 година БДП се намалил за 5%, а невработеноста вртоглаво пораснала , предизвикувајќи ја најтешката економска криза во Шведска од 1930-тите. Според анализата објавена во Computer Sweden во 1992 година, нивото на инвестиции драстично се намалило за информатичката технологија и компјутерската опрема, освен во финансискиот и банкарскиот сектор, делот од индустријата што ја создадало кризата.[13] Нивоата на инвестиции за ИТ и компјутери беа обновени уште во 1993 година.[14] Во 1992 година имаше пад на валутата, централната банка накратко ја зголемила каматата за 500% во неуспешен обид да го одбрани фиксниот девизен курс на валутата.[15] Вкупната вработеност опаднала за речиси 10% за време на кризата.

Бум на недвижности заврши со биста. Владата превзела речиси четвртина од банкарските средства по цена од околу 4% од БДП на нацијата. Ова било познато на колоквијално како „Стокхолмско решение“. Во 2007 година, Федералните резерви на Соединетите Американски Држави забележале: „Во раните 1970-ти, Шведска имаше едно од највисоките нивоа на приходи во Европа; денес, нејзиното водство целосно исчезна. . . Така, дури и добро менаџираните финансиски кризи навистина немаат среќен крај.“[16]

Социјалниот систем кој рапидно растеше од 1970-тите не можеше да се одржи со пад на БДП, помала вработеност и поголеми плаќања за социјална помош. Во 1994 година, државниот буџетски дефицит надмина 15% од БДП. Одговорот на владата беше да ги намали трошоците и да воведе мноштво реформи за подобрување на конкурентноста на Шведска. Кога меѓународната економска перспектива се подобри во комбинација со брзиот раст во ИТ секторот, од кој Шведска беше добро позиционирана да капитализира, земјата можеше да излезе од кризата.[17]

Кризата од 1990-тите некои ја сметале за крај на многу бумниот модел на благосостојба наречен „Svenska modellen“, буквално „Шведски модел“, бидејќи докажа дека трошењето на владата на нивоата претходно искусени во Шведска не е долгорочно одржливо. во глобална отворена економија. Голем дел од познатите предности на шведскиот модел всушност требаше да се гледаат како резултат на специјалната ситуација по Втората светска војна, која ја остави Шведска недопрена кога економиите на конкурентите беа релативно слаби.[18]

Сепак, реформите кои биле донесени во текот на 1990-тите се чини дека создале модел со кој може да се одржат обемни бенефиции за благосостојба во глобалната економија.[12]

Современа економија

[уреди | уреди извор]
Реален раст на БДП во Шведска 1996–2006 година

Шведска има извозно ориентирана мешовита економија која има модерен дистрибутивен систем, одлични внатрешни и надворешни комуникации и квалификувана работна сила. Дрвото, хидроенергијата и железната руда ја сочинуваат ресурсната база на економијата ориентирана кон надворешната трговија. Инженерскиот сектор во Шведска учествува со 50% од производството и извозот. Од големо значење се и телекомуникациите, автомобилската индустрија и фармацевтската индустрија. Земјоделството сочинува околу 2 отсто од БДП и вработеноста. Вооружената индустрија има технолошки високо напредна репутација.[19]

20-те најголеми компании регистрирани во Шведска по промет од 2013 

биле Волво, Ериксон, Ватенфал, Skanska, Х и М, Електролукс, Волво персонвагнер, Преем, Санвик, ИОР, Атлас Copco, Нордеа,Сканиа, Секјуритас, Нордстјернан и Сони Ериксон Комуникации АБ.[20] Шведската индустрија е во голема мера под јавна и државна контрола, најистакнат пример за тоа е ЛКАБ, државна рударска компанија, претежно активна во северниот дел на земјата, со најголем забележан пазарен удел од сите нејзини домашни конкуренти.

Влада

[уреди | уреди извор]

Владиниот буџет е драстично подобрен од рекордниот дефицит од повеќе од 12% од БДП во 1993 година. Во последната деценија, од 1998 година до денес, Владата секоја година има суфицит, освен во 2003 и 2004 година. Суфицитот за 2011 година се очекува да биде 99 милијарди (15 милијарди долари) круни.[21] Новиот, строг буџетски процес со плафони за трошење поставени од Риксдагот и уставната промена во независна Централна банка, значително го подобрија кредибилитетот на политиката.

Економски и монетарен сојуз

[уреди | уреди извор]

Тековниот економски развој одразува прилично забележително подобрување на шведската економија од кризата во 1991-1993 година, така што Шведска може лесно да се квалификува за членство во третата фаза на Економскиот и монетарен сојуз на Европската Унија, имајќи го еврото како своја валута. Теоретски, според правилата на ЕМУ, Шведска е обврзана да се приклучи, бидејќи земјата нема исклучок со ниту еден протокол или договор (за разлика од Данска и Обединетото Кралство). Сепак, шведската влада во 1997 година одлучи да не се приклучи на заедничката валута од нејзиниот почеток на 1 јануари 1999 година. Овој избор беше спроведен со искористување на правната дупка, намерно останувајќи надвор од Европскиот механизам за девизен курс.[22] Овој потег во моментов го толерира Европската централна банка, која сепак предупреди дека тоа нема да биде случај за поновите членки на ЕУ.[23]

Невработеност

[уреди | уреди извор]

За разлика од повеќето други европски земји, Шведска одржувала стапка на невработеност околу 2% или 3% од работната сила во текот на 1980-тите.[24] Сепак, ова било придружено со висока и забрзана инфлација. Станало очигледно дека толку ниските стапки на невработеност не се одржливи, а во тешката криза од раните 1990-ти стапката се зголеми на повеќе од 8%. Во 1996 година, владата поставила цел за намалување на невработеноста на 4% до 2000 година. Во текот на 2000 година вработеноста пораснала за 90.000 луѓе, што е најголем пораст во последните 40 години, а целта била постигната во есента 2000 година. Истата есен, владата ја поставила својата нова цел: 80% од работоспособното население да има редовна работа до 2004 година. Некои изразиле загриженост дека исполнувањето на целта за вработување може да има цена од превисока стапка на зголемување на платите, а со тоа и зголемување на инфлацијата. Сепак, од август 2006 година, околу 5% од работоспособните Швеѓани биле невработени, над целта утврдена од владата. Сепак, некои од луѓето кои не можеле да најдат работа се отпуштени во таканаречените „политички активности на пазарот на труд“, наречени „AMS-åtgärder“.[25]

Работна сила

[уреди | уреди извор]

Традиционално ниската разлика во платите се зголемила во последниве години како резултат на зголемената флексибилност бидејќи улогата на одредување на платите на ниво на компанија донекаде се зајакна. Сепак, шведските неквалификувани вработени се добро платени, додека добро образованите шведски вработени се ниско платени во споредба со оние во земјите конкуренти во Западна Европа и САД. Просечните зголемувања на реалните плати во последниве години биле високи според историските стандарди, во голем дел поради непредвидената стабилност на цените. И покрај тоа, номиналните плати во последните години се малку над тие во земјите конкуренти. Така, додека платите во приватниот сектор се зголемиле за просечна годишна стапка од 3,75% од 1998 до 2000 година во Шведска, споредливиот пораст за областа на ЕУ беше 1,75%. Во 2000 година, вкупната работна сила била околу 4,4 милиони луѓе.[26]

Тековни и завршени приватизации

[уреди | уреди извор]

Шведската влада најавува дека ќе приватизира голем број компании во целосна и делумно државна сопственост. „Приходите од овие продажби ќе бидат искористени за отплата на државниот долг и намалување на товарот на долгот за идните генерации. Амбицијата на Владата е да продаде компании во вредност од 200 милијарди круни во текот на 2007-2010 година.“[27]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ Agricultural toward Industrial|Swedish economic history Архивирано на 9 август 2012 г..
  2. ↑ „How Sweden Created a Model Economy“. Sweden.se. 2 November 2018. Архивирано од изворникот на 2019-09-03. Посетено на 3 October 2019. Today, Sweden has a diverse and highly competitive and successful economy. The World Economic Forum ranks Sweden among the top ten most competitive countries in the world. Sweden is also one of the easiest countries in the world to do business with, according to the World Bank. A key feature of the Swedish economy is its openness and liberal approach to trade and doing business.
  3. ↑ „Sweden - Economy“. Encyclopedia Britannica. Посетено на 3 October 2019. Most enterprises are privately owned and market-oriented, but when transfer payments—such as pensions, sick pay, and child allowances—are included, roughly three-fifths of gross domestic product (GDP) passes through the public sector. Education, health care, and child care costs are primarily met by taxation. Government involvement in the distribution of national income, however, diminished over the last two decades of the 20th century.
  4. ↑ Public Wealth in the US and Nordic Countries
  5. ↑ Skattetrycket | Skattetryck | Skatter | Fakta och statistik Архивирано на 23 септември 2015 г..
  6. ↑ „Swedish economy marking time“. NIER. Архивирано од изворникот на 19 October 2014. Посетено на 19 October 2014.
  7. ↑ „Taking Europe's Pulse“. The Economist. Архивирано од изворникот на 2014-05-15. Посетено на 5 May 2014.
  8. ↑ Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. Cambridge University Press. стр. 22f. ISBN 9781107507180.
  9. ↑ „King Gustaf of Sweden“. Life. 11 July 1938. стр. 31. Посетено на 12 October 2012.
  10. ↑ 10,0 10,1 Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. Cambridge University Press. стр. 25. ISBN 9781107507180.
  11. ↑ „Economist.com – Country Briefings: Sweden“. The Economist.
  12. ↑ 12,0 12,1 Steinmo, Sven. 2001.
  13. ↑ „Computer Sweden 1992“. Архивирано од изворникот на 2017-10-20. Посетено на 3 March 2015.
  14. ↑ „Computer Sweden 1993“. Архивирано од изворникот на 2017-10-20. Посетено на 3 March 2015.
  15. ↑ Krona's Fall Threatens a New Currency Crisis in Europe – International Herald Tribune
  16. ↑ Ergungor, O. Emre (June 2007). „On the Resolution of Financial Crises: The Swedish Experience“ (PDF). Policy Discussion Papers. ISSN 1528-4344. Архивирано од изворникот (PDF) на 21 October 2013. Посетено на 3 March 2015.
  17. ↑ „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 28 October 2007. Посетено на 19 August 2007.
  18. ↑ From War to the Swedish Model | Swedish economic history Архивирано на 23 јули 2009 г..
  19. ↑ Pierre, Andrew J. (1982). The Global Politics of Arms Sales. Princeton Legacy Library. Princeton, New Jersey: Princeton University Press (објав. 2014). стр. 121. ISBN 9781400854271. Посетено на 30 September 2020. [...] Sweden considers its relatively self-sufficient defense industry to be a cornerstone of its neutrality policy. [...] Its arms industry is highly advanced technologically [...].
  20. ↑ 20 largest companies in Sweden
  21. ↑ „Архивиран примерок“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 28 July 2011. Посетено на 11 July 2011.
  22. ↑ J. James Reade, Ulrich Volz (April 2010). „Too Much to Lose, or More to Gain? Should Sweden Join the Euro?“ (PDF). University of Birmingham. Архивирано од изворникот (PDF) на 2021-11-04. Посетено на 2021-11-21.
  23. ↑ Palankai, Tibor (July 2015). „THE INTRODUCTION OF THE EURO AND CENTRAL EUROPE“ (PDF). Journal of Scientific Papers ECONOMICS & SOCIOLOGY.
  24. ↑ „Sweden Unemployment Rate“. Index Mundi. Посетено на 12 December 2011.
  25. ↑ „Stefan Karlsson's blog“. Посетено на 3 March 2015.
  26. ↑ „Swedish Market“. nordichouse.pl. Архивирано од изворникот на 2021-11-21. Посетено на 2021-11-21.
  27. ↑ „Felsida“. Посетено на 3 March 2015.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Економија_на_Шведска&oldid=5287521“