Fiteny rosiana
| Fiteny rosiana Pусский язык | |
| Isan'ny mpiteny | 144 tapitrisa (L1) 258 tapitrisa (L1+L2) |
| Faritany |  Rosia sy firenena manodidina
|
| Sata | fiteny ôfisialin' i Rosia,  Kazakstana,  Belarosia ary Endrika:Firenena Mikambana
|
Ny fiteny rosiana dia fiteny slava atsinanana ampiasaina any amin' ny firenena tao amin' ny Firaisana Sôvietika teo aloha. Ny fiteny rosiana no fiteny ôfisialin' i Rosia, izay nitana anjara asa lehibe amin' ny maha fiteny ifandraisan' ny samihafa firenena (lingua franca) azy tao amin' ny Empira Rosiana sy tao amin' ny Firaisana Sôvietika. Mbola ampiasaina ho fiteny faharoa ao amin' ny repoblika sôvietika taloha ny fiteny rosiana. Atao hoe "fiteny rosiana lehibe" izy, ka mitambatra amin' ny fiteny bielôrosiana sy ny fiteny okrainiana ao amin' ny sampana atsinanana amin' ny fianakaviam-piteny slava.
Manana sata ôfisialy ny fiteny rosiana any Rosia, any Kazakstana, any Kirgizistana, ary any Belarosia. Na tsy manana sata ôfisialy aza ny fiteny rosiana dia ampiasain' ny firenen' ny Firaisana Sôvietika taloha ho fiteny ifandraisana amin' ny vahiny. Vokatr' izany dia isaina eo amin' ny 100 tapitrisa eo ho eo ny olona nianatra ilay fiteny eran' izao tontolo izao. Raha atambatra amin' ny isan' ny olona notezaina tamin' ny fiteny rosiana izany dia eo amin' ny 255 tapitrisa eo ho eo ny isan' ny olona miteny rosiana. Noho ny tanjaka ara-tafiky ny Firaisana Sôvietika taloha dia anisan' ny fiteny ôfisiain' ny Firenena Mikambana ny fiteny rosiana miaraka amin' ny fiteny arabo, anglisy, espaniôla, frantsay ary sinoa.
Fanononana sy soratra
[hanova | hanova ny fango]Soratana amin' ny alalan' ny abidy sirilika izay ahitana litera miisa telo amby telopolo ny fiteny rosiana. Tsy maneho afa-tsy feo iray ny litera iray, amin' ny ankapobeny, misy anefa ny fanononana tsy manaraka ny fanononana fototry ny litera tsirairay nefa tsotra izany.
Misy fomba roa ny fanononana ny renifeo: mateza sy malemy. Zava-dehibe amin' ny fiteny rosiana ny tsindrim-peo, izay miovaova toerana araky ny teny. Miova araka izany ny fanononana ny zanatsoratra: hafohezina ny zanapeo tsy misy tsindrim-peo.
| Sorabaventy | Soramadinika | Anarana | Fanononana (AAI) |
|---|---|---|---|
| А | а | a | a |
| Б | б | be | b ~ Endrika:MSAPI |
| В | в | ve | v ~ Endrika:MSAPI |
| Г | г | ge | g ~ Endrika:MSAPI |
| Д | д | de | d ~ Endrika:MSAPI |
| Е | е | je | Endrika:MSAPI ~ Endrika:MSAPI |
| Ё | ё | jo | Endrika:MSAPI ~ Endrika:MSAPI |
| Ж | ж | že | ʒ |
| З | з | ze | z ~ Endrika:MSAPI |
| И | и | i | i |
| Й | й | i fohy и краткое |
j |
| К | к | ka | k ~ Endrika:MSAPI |
| Л | л | el | ɫ ~ Endrika:MSAPI |
| М | м | em | m ~ Endrika:MSAPI |
| Н | н | en | n ~ Endrika:MSAPI |
| О | о | o | o |
| П | п | pe | p ~ Endrika:MSAPI |
| Р | р | er | r ~ Endrika:MSAPI |
| С | с | es | s ~ Endrika:MSAPI |
| Т | т | te | t ~ Endrika:MSAPI |
| У | у | u | u |
| Ф | ф | ef | f ~ Endrika:MSAPI |
| Х | х | ha | x ~ Endrika:MSAPI |
| Ц | ц | ce | t͡s |
| Ч | ч | če | Endrika:MSAPI |
| Ш | ш | ša | ʃ |
| Щ | щ | šča | Endrika:MSAPI |
| Ъ | ъ | mafy tvjordyj znak (твёрдый знак) |
-- |
| Ы | ы | ɨ | |
| Ь | ь | malemy mjagkij znak (мягкий знак) |
-- |
| Э | э | e mivadika e oborotnoje (э оборотное) |
ɛ |
| Ю | ю | ju | Endrika:MSAPI ~ Endrika:MSAPI |
| Я | я | ja | Endrika:MSAPI ~ Endrika:MSAPI |
Fampiasana tendro
[hanova | hanova ny fango]Araka ny voalazan' ny Institiotan' ny Fiteny Rosiana (rosiana: Институт русского языка / Institut russkogo yazika) ao amin' ny Akademian' ny Siansa Rosiana (rosiana: Росси́йская акаде́мия нау́к / Rossíyskaya akadémiya naúk)), ny tendro miraika havanana (знак ударения / znak udaryeniya) dia azo ampiasana, ary indraindray tokony hampiasaina hanamarihana ny tsindrimpeo. Ohatra, ampiasaina io tendro io
- mba hanavahana ny teny mitovy fanoratra, indrindra rehefa tsy mazava ny teny manodidina: замо́к (zamók – "hidy") – за́мок (zámok – "tranobe mimanda"), сто́ящий (stóyashchiy – "mahasoa") – стоя́щий (stoyáshchiy – "mitsangana"), чудно́ (chudnó – "hafahafa izay") – чу́дно (chúdno – "mahagaga izany"), молоде́ц (molodéts – “tsara!”) – мо́лодец (mólodets – "zatovolahy tsara tarehy"), узна́ю (uznáyu – "Hianatra izany aho") – узнаю́ (uznayú – "Fantatro izany"), отреза́ть (otryezát – "manapaka") – отре́ зать (otryézat - "nanapaka");
- mba hanondroana ny fanononana araka ny tokony ho izy ny teny tsy mahazatra, indrindra fa ny anaram-pianakaviana, toy ny hoe афе́ра (aféra, "fanafintohinana", "raharaha"), гуру (gúru, "gorò"), Гарси́я (Garcíya), Олyе́ша (Olyésha), Фе́рми (Fyermi);
- ary mba hampisehoana hoe iza ilay teny anterina ao anaty fehezanteny, ohatra Ты́ съел печенье? (Tý syel pyechyenye? – "Ianao ve no nihinana ilay mofomamy?") – Ты съе́л печенье? (Ty syél pechenye? – "Nihinana mofomamy ve ianao?") – Ты съел пече́нье? (Ty syel pechyénye? "Mofomamy ve no nohaninao?")
Tsy maintsy apetaka atao amin' ny rakibolana sy ny boky ho an' ny ankizy na ho an' ny mpianatra fiteny rosiana ny tendro.
Fitenim-paritra rosiana
[hanova | hanova ny fango]Mizara ho fitenim-paritra telo ny fiteny rosiana: ny fiteny rosiana avaratra sy ny fiteny rosiana atsimo ary ny fiteny rosiana afovoany, ka ity farany ity dia vondrona manelanelana sy mampiafandray ny vondrona avaratra sy atsimo. Miavaka amin' ny fisian' ny atao hoe akania ny fitenim-paritra atsimo sy afovoany, izany hoe ny fifangaroam-panononana eo amin' ny zanapeo sasany tsy misy tsindrim-peo. Anisan' ny fiteny ôfisialin' ny Firenena Mikambana ny fiteny rosiana atao fenitra, izay foronin' ny fitenim-paritra afovoany ao Môsko.
Fitsipiteny
[hanova | hanova ny fango]Ny anarana
[hanova | hanova ny fango]Misy fiovana endrika arakaraka ny anjara asany ny anarana, ireto avy izany: nôminativa (имени́тельный / imyenityelniy, ho an' ny lazaina), akiozativa (вини́тельный / vinityelniy, ho an' ny fameno zoina iharana), jenitiva (роди́тельный / rodityelniy, ho an' ny fananana na fifandraisana), dativa (да́тельный / datyelniy, ho an' ny fameno zoina tolorana), Instromentaly (твори́тельный / tvorityelniy, ho an' ny fitaovana na ny alalana) ary prepôzisiônaly (предло́жный / pryedlozhniy, aorian' ireto mpampiankin-teny ireto в "ao anaty", на "eo ambony", о "momba", при "eo anatrehana"). Voamarika koa ny filaza isa (tokana sy maro) sy ny maha kandahy na kambavy na tsy atsy tsy aroa. Mifanaraka amin' ny kandahy na ny kambavy sy ny filaza isa ary ny endrika araka anjara asa ny mpamaritra (mpamari-toetra, sns).
Ny matoanteny
[hanova | hanova ny fango]Miseho amin' ny filazam-potoana (ankehitriny, lasa ary hoavy) ny matoanteny. Ny matoanteny koa dia manambara fanehoan-javatra, izay mety ho fanehoan-javatra mifetra (perfektiva) sy ny fanehoan-javatra tsy mifetra (imperfektiva). Maneho manontolo ny hetsika ambaran' ny matoanteny ny fanehoan-javatra mifetra, matetika amin' ny fiheverana ny fahavitany. Iheverana ny hetsika ambaran' ny matoanteny ho toy ny miverimberina kosa ny fanehoan-javatra tsy mifetra kosa. Hita ao amin' ny filaza telo ny fanavahana ny fanehoan-javatra: tsotra (indikativa) sy ifampiankinana-mihonohono (kôndisiônaly-sobjônktiva) ary mandidy (imperativa). Hita amin' ny ova-matoanteny (partisipa) sy amin' ny endriky ny matoanteny izay miasa toy ny tambinteny sy mpamaritra koa ny fanehoan-javatra. Mety ho amin' ny fitodika mpanao (aktiva) na iharana (pasiva) koa ny matoanteny.
Fandrafetana fehezanteny
[hanova | hanova ny fango]Tsy hentitra ny filaharan' ny teny ao anaty fehezanteny noho ny fisian' ny fiovan' endriky ny teny arakaraka ny anjara asany am-pehezanteny, sy noho ny fisian' ny fitanisana matoanteny.
Ny voambolana
[hanova | hanova ny fango]Miavaka noho ny fahafahana mamorona teny ao amin' ny fisian' ny fianakavian-teny mivelatra dia mivelatra amin' ny alalan' ny fanasampanana teny avy amin' ny fototeny iray ny voambolana rosiana, izany hoe amin' ny alalan' ny fametrahana tovona sy tovana isan-karazany.