Sâta a-o contegnûo

Slovenia

Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize
Da Wikipedia
ZE
Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ
A bandêa da Slovénia
A poxiçión da Slovénia in sciâ càrta giögràfica
Càrta fìxica da Slovénia

A Slovénia (Slovenija in slovêno, prononçiòu [slɔˈʋèːnija]), conosciûa ofiçialménte cómme Repùbrica de Slovénia (Republika Slovenija in slovêno, prononçiòu [ɾɛˈpùːblika slɔˈʋèːnija]) a l'é 'n pàize de l'Eoröpa centrâle[1].

A Slovénia a confìnn-a con l'Itàlia a ponénte, con l'Òustria a nòrd, con l'Ungherîa a nòrd-èst e a Croàçia a sùd-èst; pe de ciù, a sùd-òvest a l'é afaciâ in sciô Mâ Adriàtico[2]. O teritöio slovêno o l'é pi-â ciù pàrte montagnôzo e covèrto de forèste[3], co-în'àrea de 20.271 km2 e 'na popolaçión de ciù ò mêno 2,1 milioìn de persónn-e[4].

A Slovénia a l'à pi-â ciù pàrte 'n clìmma de tîpo continentâle[5], con l'eceçión da sò còsta e de Àrpi Giùlie. L'àrea da-o clìmma de tîpo sùb-mediterànio a l'arîva scìnn-a-e estenscioìn setentrionâli de Àrpi Dinàriche, e quæ atravèrsan a naçión in direçión nòrd-òvest / sùd-èst. In sce Àrpi Giùlie, inta pàrte setentrionâle do pàize, gh'é 'n clìmma de tîpo alpìn[6] méntre inta Cianûa Panònica, inta región nòrd-òrientâle da naçión, o clìmma continentâle o l'é ciù prononçiòu.

A ciù pàrte da popolaçión, ciù ò mêno l'80% do totâle, a l'é d'etnîa Slovêna[7] e a pàrla o slovêno, 'na léngoa slâva meridionâle, léngoa ofiçiâ da naçión ascì[8]. A sò capitâle, e çitæ ciù grànde da naçión ascì, a l'é Lubiànn-a, scitoâ ciù ò mêno a-o céntro do pàize[9].

Storicaménte a Slovénia a s'é trovâ spésse vòtte a-a croxêa tra léngoe e coltûe slâve, germàniche e romànze[1]. O sò teritöio o l'à fæto pàrte de numerôxi pàixi e, inte l'òrdine, a l'é stæta inclûza inte l'inpêro romàn, l'inpêro bizantìn, l'inpêro carolìngio, o Sâcro Inpêro Romàn, o Régno d'Ungherîa, a Repùbrica de Venéçia, e provìnse illìriche sótt'a-o Prìmmo Inpêro françéize do Napolión, a l'inpêro oustrìaco e a quéllo oustro-ungarìco[2]. Inte l'òtôbre do 1918, i Slovêni àn parteçipòu a-a creaçión do stâto di Slovêni, Croâti e Sèrbi[10], unîo a-o dexénbre de quéllo ànno a-o Régno de Sèrbia, creàndo o nêuvo Régno de Iogoslàvia[11].

Inti ànni da Segónda Goæra Mondiâle a Slovénia a l'é stæta òcupâ da Germanîa, Itàlia e Ungherîa, co-ina sò pàrte picìnn-a ch'a l'é anæta a-o pàize colaboraçionìsta do Stâto Indipendénte de Croàçia ascì[12]. Inte l'ànno 1945 a l'é diventâ unn-a de naçioìn costitoénti da nêuva Repùbrica Socialìsta Federâle de Iogoslàvia, aliâ do Blòcco òrientâle ma che, aprêuvo conflìtto soviético-iogoslâvo into 1948, a no l'à mâi aderîo a-o Pàtto de Varsàvia, diventàndo pe cóntra un di ménbri fondatoî do moviménto di pàixi no aliniæ[13]. Into zùgno do 1991 a Slovénia a l'é stæta a prìmma repùbrica a separâse da-a Iogoslàvia e a diventâ 'na naçión sovrànn-a e indipendénte[14].

Economîa e polìtica

[modìfica | modìfica wikitèsto]

A Slovénia a l'é 'n pàize svilupòu, co-în'economîa a âto rédito e 'n livéllo asæ âto de svilùppo segóndo a scâ de l'Ìndice de Svilùppo Umâno[15]. Segóndo l'Ìndice de Gini a dizegoaliànsa econòmica do pàize a l'é unn-a de ciù bàsse a-o móndo[16]. A Slovénia a l'é 'n ménbro de l'Unión Eoropêa, de Naçioìn Unîe, do Conséggio d'Eoröpa, de l'Eorozöna, de l'Àrea Schengen, da NATO, de l'OSCE e de l'OECD[17].

  1. 1,0 1,1 (EN) Andrej Černe, Gateway to Western, Central, and Southeastern Europe (PDF), Orožen Adamič, 2004. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  2. 2,0 2,1 (EN) Slovenia - History, Geography, & People - Encyclopædia Britannica, in sce britannica.com. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  3. (EN) Drago Perko, Slovenia at the Junction of Major European Geographical Units (PDF), The Slovenian, 2008. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  4. (EN) Slovenia, in sce infoplease.com, 3 frevâ 2017. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  5. (EN) Steve Fallon, Slovenia, Lonely Planet, 2007, ISBN 1-741-04480-4.
  6. (EN) Darko Ogrin, Modern Climate Change in Slovenia (PDF), in Slovenia: A Geographical Overview, Association of the Geographical Societies of Slovenia, 2004, p. 45, ISBN 96-16-50049-X (archiviòu da l'url òriginâle o 17 lùggio 2013).
  7. (ENSL) Slovenia - Population: demographic situation, languages and religions, in sce eacea.ec.europa.eu. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  8. (EN) Slovene language - Encyclopædia Britannica, in sce britannica.com. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  9. (EN) About Ljubljana, Mestna občina Ljubljana. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  10. (EN) Yugoslavia, in sce encyclopedia.1914-1918-online.net. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  11. (EN) History and culture, in sce slovenia.info. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  12. (SL) Ernest Sečen, Mejo so zavarovali z žico in postavili mine, in sce dnevnik.si, 16 arvî 2005. URL consultòu l'8 arvî 2022 (archiviòu da l'url òriginâle o 21 màrso 2015).
  13. (EN) From Alignment to Non-Alignment: Yugoslavia Discovers the Third World, in sce wilsoncenter.org, 5 zùgno 2019. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  14. (EN) Mojmir Mrak, Succession of States, Martinus Nijhoff Publishers, 1999, ISBN 90-41-11145-X.
  15. (EN) Slovenia Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption, in sce heritage.org. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  16. (EN) Gini index (World Bank estimate), in sce data.worldbank.org. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  17. (EN) International organisations and international law, in sce gov.si. URL consultòu l'8 arvî 2022.

Âtri progètti

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Colegaménti estèrni

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Contròllo de outoritæVIAF (EN141826349 · ISNI (EN0000 0001 2110 9038 · LCCN (ENn81035365 · GND (DE4055302-4 · BNF (FRcb12271761m (data) · BNE (ESXX453825 (data) · NLA (EN36751836 · BAV (ENIT497/3746 · NDL (ENJA00577333 · WorldCat Identities (ENn81-035365