Sagittarius A*

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Foto vaan d'n eventhorizont roond Sagittarius A, mèt 't look zelf in 't midde, in 2022 mèt behölp vaan d'n Event Horizon Telescope gemaak.

Sagittarius A* is e supermassief zwart look in 't midde vaan de Mèlkweeg. 't Is 't centrum (centraol massief objek) vaan eus starestèlsel.

In Sagittarius A zit mie es veer mieljoen kier de massa vaan de zon. 't Objek is zoeget 60 mieljoen kilometer groet. Metinge aon 't objek weure veural gedoon mèt stare die kortbij 't objek stoon en direk drum heer drejje (in plaots vaan um 't centrum vaan de Mèlkweeg in breie zin, wie eus Zon dat deit).

Oontdèkking

Sagittarius A* maak deil oet vaan Sagittarius A, e complex vaan supernova-restante in de Baogsjötter. Al in 1933 oontdèkde Karl Jansky tot ziech op dees plaots 'n sterke radiobron bevoont. Later oonderzeuk maakde dujelek tot 't objek oet mierder deile bestoont; umtot die ziech deils euverlappe, waor 't neet gemekelek ze vaanein te sjeie.

Umtot A* e hendeg compak objek is (dit is inherent aon zwarte loker), woort 't betrèkkelek laat oontdèk. Pas in 1974 concludeerde Bruce Balick en Robert Brown tot dit 'n objek op ziech waor. Brown leet de naom Sagittarius A* veur 't iers valle in 'n artikel oet 1982. D'n asterisk is oontliend aon de kernfysica, boe aongeslage atome zoe weure aongegeve.

In de jaore tachteg woort dujelek tot 't hei woersjijnelek um e zwart look geit. Umtot 't bestoon vaan zwarte loker langen tied theoretisch waor, en umtot me ze in principe neet kint zien, waor dat langen tied neet gans zeker; in de praktiek twievelde evels wieneg astronome aon 't bestoon daovaan. E superzwoer objek op die plaots zouw ouch 't bestoon en de samehaank vaan de Mèlkweeg verklaore. Reinhard Genzel en Andrea Ghez kraoge in 2020 de Nobelpries in de Natuurkunde veur de oontdèkking tot Sagittarius A* e zwart look moot zien.

D'n Event Horizon Telescope brach veraandering in de observatie vaan zwarte loker. Mèt speciaal technieke, door boete de golflengdes vaan 't ziechbaar leech te loere, kós me noe de krink roond 't zwart look oetbeelde. Wat me op zoe'n foto's zuut is de materie die spiraolsgewijs aon 'n hoeg snelheid in 't look getrokke weurt, zjus veur 't memint tot 't d'n eventhorizont passeert (de grens boenao ouch leech neet mie aon de zwuurtekrach kin oontsnappe, zoetot de materie oonziechbaar weurt). Naotot 't team roond d'n telescoop ierder al M87* in beeld had gebrach, volgde in mei 2022 e beeld vaan Sagittarius A*.