Эмансипацияны юсюнден акт

Британия бла Ирландияда католиклени эмансипацясы 1829 джылны 13-чю апрелинде,«Эмансипацияны юсюнден акт» атлы парламент акт бла бегитилгенди (ирл. Fuascailt na gCaitliceach, ингил. Catholic Emancipation Act). Аннга дери католиклени джашауларын Test Act тюзетгенди, аннга кёре кърал неда джамагъат ишге джарашхан католик супарматияны таныгъанына ант этгенди (суперматия - королну клисадан баш болуу), англикан клисада диннге бурулгъанын шагъатлыгъын эмда джазыулу католик динни танымагъанына заявления келтиргенди. Алай бла, Ингилизде католикле кърал неда джамагъат къуллукъда ишлер мадарлары болмагъанды. Аны къой аланы сайлаулагъа да къоймагъандыла. Уллу Британияны Ирландия бла униясындан сора (1800) ол законла, адамларыны бютеую католик болгъан Ирландиягъа да джайылгъандыла, сау къралны халкъы политика хакъларындан къуру къалгъанды, аны католиклени асламысы эмда англикан клисаны да кёб келечиси огъурамагъындла, парламентге Тест-Актны къурутуу тилек бла петицияла берлигендиле, XIX ёмюрню экинчи кесегинде протестле артыкъ да кючленнгендиле. Виглени партиясы бу актны къурутуугъа джылы къарай башлагъанды. 1813 джылдан башлаб эмансипацияны юсюнден билль талай кере общиналаны палатасына теджелгенди, 1821 джыл бу билль общиналаны палатасындан ётеди, алай а лордланы палатасы бла къабыл этилмейди. 1823 джылда Ирландияда, О`Коннелни башчылыгъы бла католик ассоцияция къуралады, аны баш нюзюрю Тест-Актны къурутуу болады. О'Коннеллге эмда башха аны джанлылагъа бу актны къоратыу толу азатланыуча кёрюнмесе да, азатлыкгъа магъаналы атлам болгъанды. Бу актны къурутуу ирландлылагъа парламентге джолну ачханды, бу уа ингилизлилени къоркъутханды. Католиклени ассоциясы кесини джоюмларын джабар ючюн, ирландлылагъа кеси разылыгъы бла налог салгъанды, алай бу налогну бютеу халкъ тёлегенди, унамагъан чыкъмагъанды. 1828 джыл герцог Веллингтонну консерватив министерствосу къуралады, анда ич ишледен секретарь Р. Пиль болады. Пиль, кабинетге киргенинде, заманы келген тюрлениулени, эмансипацияны бегитиуню кереклисине ийнаннганды. Веллингтонну да разы этгенди, алай а патчах Георг IV унаб къоймагъанды, билльни теджеуню аллы бла кабинетни отставкагъа огъунакъ ийоенди, алай а ол кюн огъунакъ сокъураныб кабинетни ызына салгъанды. 1829 джылны 5-чи мартында билль общиналаны палатасына теджелгенди, алай а билльге къаршчы кючлю оппозиция болгъанды, торилени асламысы къаршчы тургъандыла. Алай болса да ючюнчю окъулууунда билль къабыл этиледи, аны джанлы 320 ауаз, къаршчы да 142 ауаз бериледи. Аллай кюрешде лордланы палатасындан да 10-чу апрелде ётеди ( разы -213, къаршчы -109 ауаз). Андан сора король мюкюл этгенди, эмда закон халгъа келгенди. Ол законнга кёре Тест-Акт эмда католиклени хакъларын къысхан башха актла къурутулгъандыла. Алай бла Ингилизледе христиан клисаланы араларында тенгсизликле къоратыладыла. Алай а Ирландиягъа къаршчы да эки акт аллынады - О Конеллни ассоциясын джабыуну юсюнден билль (амма ала бу билль чыкъгъынчы кеслерини муратларын толгъан санаб кеслери джабылгъандыла) эмда Ирландияда сайлаулагъа къошулууда мюлк цензни кёлтюргендиле, 40 шиллингден 10 стерлинглени фунтуна дери.