Чай

Чай кёкенни бутагъы

Чай (къыт. 茶 — «ча́» пекин эмда гуандун диалектледе, амой диалектде «те̂» эмда тайвань диалектде — «тцай-е», яп. 茶 «тя» эмда яп. お茶 «о-тя») — чай кёкенни чапырагъын къайнатыб, демлеб неда сууда тутуб къуралгъан ичгиди. Ол чапыракъ аллында белгили бир халда хазырланады. Бу ичги этилген чапыракъгъа да чай дейдиле.

Чайны этиую

Чай кёкенни чапырагъындан чайны этиую талай атламдан къуралады:

къакъ этиу - 32—40 °C температурада 4—8 сагъ. ичинде чапыракъ кесини мылысын тас этеди, сора джумушакъ болады;
чапыракъны талай кере роллер бла неда къол бла бургъан этедиле, аллай буруудан сора чапыракъны суу чыгъады;
ферментли мыстылау, неда ферментация, бу этапда чапыракъдагъы крахмал шекерлеге, хлорофилл а уа — дубил затлагъа чачыладыла;
кебдириу - къара чай гъа 90—95 °C , джашил чай гъа уа 105 °C керек болады, бу атламда мыстыланыу тохтайды, эмда чапыракълада мылылыкъ 3—5 % дери тюшеди;
туурау (сау чапыракълы чайланы тышында);
чайны ёлчемине кёре айырыу;
аны тышанды къошакългъа къошулургъа боладыла;
упаковка

Классификациясы

Чай ёсюмлюлюкню типине кёре

Къытай тюрлюсю, неда Thea sinensis sinensis: къытай чай (мисалгъа, юньнань чай, улун э.б.), япон чай (сенча), дарджилинг, формоза чай, вьетнам чай, индонезий чай, гюрджю чай э.б.
Ассам тюрлюсю, Thea sinensis assamica: индий (ассам чай э.б.), цейлон, кения, уганда чайла э.б.,
Камбоджа тюрлюсю, башында белгиленнгенлени табигъат гибридиди, Индокъытайны бир-бир районларында битеди.

Джаратылгъанына кёре

Къытай чай. Къытай дунияда чыкъгъан чайны тёрт этиб биринден асламын битдиредию Мында джашил бла къара чайны тышында, дунияда джагыз болуб акъ бла сары чайланы, улунланы эмда пуэрлени чыгъарады. Къытайда чыкъгъан чай барысыда чай кёкенни къытай тюрлюсюнден этиледи, барысыда чапыракълы чайладыла, тууранмайдыла. Мында кёб тюрлю ароматлашдырылгъан чайлада бардыла.
Индий чай. Индия — чай чыгъарыуну ёлчеми бла дунияда экинчи орунну алады. Чыгъарылгъан чайны асламы къара чайды, ассам тюрлюсюнден этиледи. Индий чай ароматы бла къытай чайдан къарыусуз болсада, татыуу кючлюдю. Индий чайны кёбюсю тууралыб (broken) неда гранулалада (CTC) чыгъарылады. Татыуун иги этер ючюн купажлы чай этедиле- 10-20 чай тюрлюню бир-бирине къатышдырадыла. Эм иги индий чай — дарджилинг, — Гималайланы къабыргъаларында ёсдюрюрлген къытай чай кёкенден этиледи. Индияны кесинде чай ичиу алау уллу болмагъаны себебли, чайны асламы экспортха чыгъарылады. Бир кесек джашил чайда чыгъарылады, алай а агъачы алай иги тюлдю.
Цейлон чай. Шри-Ланкада чыгъарылады, дуния чыгарыуда юлюшю — 9—10 %. Къара эмда джашил чай чыгъарлады. Эм иги чайгъа айрымканны къыбыла кесегинде, мийик таулада (2000 м.). Къалгъан чайыны агъачы орталамады, Индиядача тууралгъан эмда гранулашхан чайда кёб чыгъарылады.
Япон чай. Японияда къытай чай кёкенледен къуру джашил чай чыгъады. Чайны асламысы къралны ичинде хайырланады. Талай белгили тукъуму Европа бла АБШ-гъа джибериледи.
Индокъытай. Баш чыгъарыучула — Вьетнам бла Индонезияды. Къара эмда джашил чай чыгъарылады, мында къытай, ассам, камбоджа чай кёкен тюрлюле битедиле. Къара чай барысыда экспортха деб чыгъарылады.
Африкан чай. Эм кёб чыгъаръан кърал Кенияды, аны тышындаУгандада, Бурундиде, Камерунда, Малавиде, Мавританияда, Мозамбикде, Руандада, КъАРде, Заирде, Зимбабведеда чыгъарылады. Африкан чайланы барысыда орта эмда энишге агъачлыдыла. Биз бу чайлагъа кёбюсюне купаж этилген чайланы ичинде индий неда цейлон чай бла бирге тюбейбиз.
Тюрк чай. Къуру къара, тууралгъан кёбюсюне орта агъачлы чайды. Хазырлар ючюн демлерге тюл, къайнатыргъа керек болады.
Башхала. Белгиленнген къралланы тышында талай он къралда да чай битдириледи, алай а ёлчемлери бек азды эмда къуру ич хайырланыугъа кетеди.

Караңыз

Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Чай.