Traktor

Traktor (ing . tractor, lat. traho — tartaman, tasıyman) — dvigatel járdeminde háreketleniwshi dóńgelekli yaki gusenitsalı (shınjırlı) o'zijúretin mashina. Traktor qurılıs, awıl xojalıģı. isleri hám basqa islerdi islew, tirkeme, ornatıw ha'm yarım ornatpa ásapların tartıw hám háreketlendiriw, kerekli (statsionar) mashinalardı iske túsiriw ushın mo'njellengen.

Puw mashinası ornatılģan birinshi dóńgelekli Traktor 1830 jılda Angliya hám Frantsiyada payda bolģan, transport hám áskeriy iste isletilgen. 1890 jılda AQSh da awıl xojalıģı. islerinde qollanılģan. Gusenitsalı Traktordı Rossiyada D. A. Zagryajskiy (1837) ha'm A. P. KostikovAlmazovlar (1889) oylap tapqan. 1988 jılda worıs mexanigi F.A. Blinov puw mashinası ornatılģan gusenitsalı Traktor soģıp sınawdan ótkizgen. 1895 jılda worıs oyshılı Ya. V. Mamin ishki janıw dvigateli ornatılģan ózijúrer dóngelekli arba oylap tapqan. AQShdaģı "XartParr" (HartParr) firması 1901 jıldan baslap ishki janıw dvigateli ornatılģan do'ngelekli Traktor islep shıg'ara basladı. 1912 jıldan AQShda, keyinshelik Germaniya ha'm basqa mámleketlerde gusenitsapı Traktorı islep shıģarıla baslandı. Ózbekstanda 1967 jıll. Tashkent traktor zavodında paxtaģa modifikatsiya qılınģan dóngelekli Traktorlar islep shıg'arıla basladı.

Júriw bóliminiń tipine qarap, awıl xojalıģı. hám sanaatda isletiletuģın Traktorlar parıqlanadı. Traktordı jaratıw hám islep shıģarıw. tipaj (kórgizbe) dizimi boyınsha ámelge asırıladı. Standartqa baylanıslı, tipaj dizimi tómendegi tartıw klasları (modelleri)ne bólingen: 0,2; 0,6; 0,9; 1,4; 2; 3; 4; 5; 6; 8; 10; 15; 25; 35; 50. Bunnan 0,2—8 ge shekem tartıw klasındaģı Traktorlar, kóbinshe, awıl xojalıģında qalģanları sanaatda isletiledi. Olar arasında anıq parıq qılınbaydı, sebebi sanaat Traktorlarınıń ayrımları awıl xojalıģı. Traktorları tiykarında islep shıģarıladı. Awıl xojalıģı Traktorlarınıń ózine mas o'zgeshelikleri, olar awıl xojalıg'ındagı texnologik hádiyselerdiń agrotexnik talaplarına mas boladı; sanaat T.larınıń ózine jarasa ózgeshelikleri eginlerdi suwģarıw hám batpaqlıqlardı qurıtıw hámde jollar qurıw hám b. islerde isletiletuģın bólek bólimler (buldozer, trelyov ornatılatuģın hám basqalar)dıń barlıģı esaplanadı.

Gusenitsali Traktordın' ju'riw bo'legi o'rmelewshi gusenitsa (shınjır) menen ornatılg'an. Gusenitsalardın' tayanısh sırtı u'lken, topraqqa salistırma basımı kem, toproq benen jaqsı tislesedi. Sol sebepli tartıw ku'shi u'lken, kem shataqsıraydı, o'tiw qıyın jerlerde ju're aladı. Biraq do'n'gelekli Traktorg'a manyovrshanlıg'ı ha'mde turg'ınlıg'ı pa's boladı. Do'n'gelekli Traktor manyovrshan, universal, jen'il, isletiw an'sat. Onıng jol tırqıshı u'lken bolg'anı ushın eginlerge zıyan jetkizbey ju're aladı. Egin qatar aralarg'a qarap bir aqdag'ı do'n'gelekler arasında o'zgertiriw mu'mkin. To'rt do'n'gelekli Traktorlarda 2 dana yaki 4 dana do'n'gelek jetekshi, u'sh do'n'geleklerde 2 dana do'n'gelek jetekshi bolıwı mu'mkin.

Awıl qojalıg'ı Traktorları barlıq islerge mo'nljellengen (topraqqa jukbasıwg'a islew beriw, egiw ha'm b. ushın), u'niversal shapıq (egetler arasında islew beriw ushın); bo'lek (bag'-palız, eginzar ha'm basqalar ushın) bo'linedi. Barlıq islerge mo'njellengen Traktorlar Jer aydaw, egin egiw, jappasına kultivatsiya qılıw, jıyım-terim ha'm b. Awır islerde qollanıladı. Dvigateli ku'shli, tartıw ku'shi u'lken, jol tırqıshı u'lken boladı. U'niversal shapıq Traktorları, ko'binshe, shabıq qılıw ha'm zu'ra'atdi jıynawda isletiledi. Tartıw ku'shi barlıq islerge mo'nljellengen T.lartikinen kishi, jol tırqıshı a'dewir u'lken boladı. Uzatpalar sanı ko'p, do'ngelekler arasında qatar aralarının' kengligine maslap o'zgertiriw mu'mkin. Bo'lek T. u'niversal shopiq yaki aydaw T.ları tiykarında jaratıladı ha'm, ko'binshe, ju'riw bo'liminin' du'ziliwi menen parıqlanadı. Maselen, paxtashılıqqa maslastırılg'an TTZ60.11 yaki TTZ80.11 tipindegi Traktorlarda bir aldıng'ı ha'm ekk jetekshi keyingi do'n'gelekler boladı, keyingi ko'prik bolsa teleskopik qılıp jasaladı.